بررسی تناسب و ترکیب بندی سنگ مزارهای با نقش مایه فرشته درآرامستان ارامنه‌ جلفای اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شاهین شهر

2 استادیار دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، شهر اصفهان، استان اصفهان.

چکیده

سنگ مزارهای آرامستان ارامنه‌ی جلفای اصفهان با گنجینه‌ای از نگاره‌های فرشتگان و نقوش دیگر، از دوران صفوی و در طی چند قرن بستر هنر آفرینی هنرمندان و حجاران بوده است‌‌، که با استفاده از تناسبات، ترکیب بندی‌ها و شکل‌های گوناگون ایجاد شده‌اند. ارزش‌ روابط موجود در سنگ‌ مزارها و کمبود پژوهش‌های صورت‌گرفته اقتضا می‌کند تا در عرصه‌ی نگهداری و بررسی آن تلاش بیش‌تری صورت گیرد. روابط هندسی مشخصی در تقسیم بندی کادر سنگ قبور ارامنه و تناسب‌های آن وجود دارد و اهدف این پژوهش بررسی روابط در ترکیب بندی و تناسبات سنگ مزارهای با نقش مایه فرشته در آرامستان ارامنه و بررسی انواع نقوش فرشتگان به کار رفته و ریشه یابی آن در نقوش باستانی ایرانی و مسیحیت(ارامنه) است. در این ارتباط  پرسش‌هایی مطرح است: 1- چه تناسب ویژه‌ای میان ابعادکادر نقش فرشته‌ها به کادر کلی سنگ مزارها وجود دارد؟ 2-ترکیب بندی، قاب بندی و میزان برجستگی نقش فرشته‌ها در سنگ مزارها به چه صورت هستند؟ 3- کدام مفاهیم در ریشه نقش مایه فرشتگان سنگ مزارهای ارامنه قرار دارد؟ 4- چه عناصر تصویری دیگری با نقوش فرشته ها، در سنگ قبور ارامنه جلفا ترکیب شده‌اند؟ این مقاله بر آن است با روش توصیفی-تحلیلی و با دیدگاهی هندسی، به بررسی سنگ قبور با نقوش فرشتگان در این آرامستان تاریخی بپردازد که شیوه جمع آوری آن میدانی و کتابخانه‌ای است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تصاویر فرشتگان قبرستان ارامنه تقریبا به یک اندازه متاثر از مسیحیت(ارامنه) و هنر ایران دوره باستان و دوره اسلامی است. همچنین تناسب خاصی میان ابعاد کادر نقش فرشتگان درسنگ مزارها وجود دارد که درچهاردسته کلی(لچکی/چهارتایی-چلیپایی/ تکی /جفتی-قرینه) ایجاد شده اند. حجاری سنگ مزارها به دو شیوه‌ی گود- برجستگی و فرم قاب بندی‌ها به فرم قوس مازه‌دار، تیزه‌دار و مستطیلی می‌باشد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Proportions and Composition of the Tombstones Containing Angelic Motifs in Isfahan’s New Julfa Cemetery

نویسندگان [English]

  • bahar jahanmard 1
  • Nima Valibeig 2
1 Professor of Islamic Azad University
2 Assistant professor, Architectral & Urban Conservation Department, Conservation & Restoration Faculty, Art University of Isfahan, Iran
چکیده [English]

The gravestones containing the angelic motifs and other forms in Isfahan’s New Julfa cemetery have been a treasured repertoire and context for the artists and stone carvers to hone their skills in applying different proportions, compositions, and shapes over several centuries from the Safavid era through the contemporary times. Such cemeteries always represent the prevailing attitude towards deceased ancestors whose corpses were bestowed to one of the four natural elements to be purified. The emergence of tombstones is one of the consequences of burial rituals as a process of getting settled in an eternal shelter that was considered to provide protection not only against the environmental degradations, but also in dealing with the fear of the afterlife. In the city, a cemetery or graveyard is built when tombstones accumulate in one area. In Isfahan, many historic districts contain separate graveyards; such as Towqchi, Takht-i Foulad, Darb-i Imam, Dar-ul Batikh, Jewish and Armenian cemeteries. New Julfa cemetery is one of these historic sites that was built to serve the needs of the Armenians who immigrated to Isfahan during the Safavid times. Through an interplay between the geometrical shapes, curved and straight lines, the patterns and motifs of its tombstones demonstrate a symbolic relationship between the humane and divine forces. The depiction of angelic motifs on tombstones, as the messengers and bearers of good news for the deceased spirits, is a significant aspect of this cemetery, in which different shapes and dimensions were formed based on the ancient Iranian as well as Armenian-Christian beliefs. Additionally, definite geometrical relationships in the making of tombstone frames and their proportional characteristics can be found here. Therefore, this research aims to investigate the relationships between the proportions and composition of tombstones containing angelic motifs in the Armenian New Julfa cemetery and to trace their previous roots in other ancient Iranian and Armenian-Christian motifs. Therefore, this paper will attempt to represent compositional and proportional formulations for the tombstones containing angelic motifs through categorizing their formal characteristics, proportional dimensions and the techniques used in the site’s tombstone frames. Furthermore, a typical categorization of the tombstones’ angelic motifs, as well as a comparative study with the Islamic motifs of Takht-i Foulad cemetery will be done. The questions in this research are: 1) What specific proportions could be seen between dimensions of the frame of angelic motifs and that of the tombstones in general? 2) How do framing, composition and depth of the angelic motifs appear in this cemetery? 3) What notions can be deduced from the roots of the angelic motifs in the Armenian tombstones? 4)  Apart from the angelic motifs, what other pictorial elements have been used in this cemetery? To answer these questions, this study will retain a geometrical approach and an analytical-descriptive method to investigate these tombstones. In addition, data were collected through field research and bibliography.
Considering the historic and artistic significance of the graves in this cemetery, it is necessary to maintain the gravestones which are already in good shape, as well as to restore the damaged ones, with focus on the possibilities of stone degradation due to the environmental and human factors. Moreover, the scarcity of studies about the geometrical features and significance of other proportional characteristics in these tombstones, demonstrating the deft skills of the artists and stone carvers, will be suggested in the future in-depth studies so that a repertoire of forms can be created as an invaluable source of inspiration for the contemporary artists and stone-masters. The findings of this study indicate that the angelic motifs of the Armenian New Julfa cemetery are not only influenced by the Armenian-Christian, as well as the ancient and Islamic Iranian arts, but also have benefited a lot from the ancient Greek ethnic motifs. In addition to floral and cruciform patterns, other shapes such as the depiction of a crown, ring, church dome, lamb, column capital, or the portrait of the deceased (both in the old and contemporary tombs), and written inscriptions (in Armenian, Latin and Farsi) have been common in the composition of these tombstones as well. All in all, there is a specific quality in the tombstones and frame proportions containing angelic motif. The placement of angelic motifs on the burial headstones and proportions of the area over the tombstones were variable. No similar proportions were observed between the overall frame and the one containing the angelic motif. Even though similar proportions were seen between the headstone frames, they were not similar to the golden ratio. At last, these frames can be categorized into four main groups: triangular gables (lachaki), quadrilateral cruciform-shaped, singular, and paired-symmetrical. The stone-carving method has been reliefs, engraved in three levels (shallow, deep and very deep), and the framing seems to be formed using the elliptical and pointed arches as well as the rectangular frames.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Angelic Motifs
  • Stone Carving
  • Tombstone
  • New Julfa Armenian Cemetery of Isfahan
آموزگار، ژاله،1392، تاریخ اساطیری ایران، تهران، انتشارات سمت(سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها).
آیت اللهی، حبیب الله و جعفری، زهره و حیدری، مرتضی،1386، بررسی چگونگی شکل گیری نقش فرشتگان در منابع تصویری قبل از اسلام، فصلنامه مدرس هنر،دوره۲، شماره۲،صص۲۴-۱۷.
بلانت، ویلفرد،1383، اصفهان مروارید ایران، اصفهان، نشر خاک.
تحویلدار، حسین بن محمد ابراهیم،۱۳۸۸، جغرافیای طبیعی و انسانی، تهران، نشر اختران.
تمیزی، مهدی،۱۳۹۲، در سایه سرو- سرو نگاره‌های سنگ آرامگاه‌های مردم اصفهان، تهران، نشر رسم.
تناولی، پرویز،1388، سنگ قبر، تهران، نشر بن گاه.
جهانمرد، بهاره، پردیس نگاره ها(بررسی نقوش سنگ مزارهای آرامستان تخت فولاد و ارامنه جلفای اصفهان)، 1397،اصفهان، انتشارات هنرهای زیبا.
حق نظریان، آرمن،1385،کلیساهای ارامنه جلفای نو اصفهان، ترجمه نارسیس سهرابی ملایوسف، تهران،  انتشارات فرهنگستان هنر.
خدادادی، علی و صفی خانی، نینا و احمد پناه، ابوتراب، 1397، بررسی تطبیقی نقش مایه فرشته در سنگ قبور آرامگاه ارامنه و تخت فولاد اصفهان، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره23 صص83-92)
درهوهانیان، هارتون،۱۳۷۹، تاریخ جلفای اصفهان، مترجمان لئون میناسیان، محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان، نشر زنده رود. 
سرلو، خوان ادواردو،۱۳۸۹، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران، انتشارات دستان.
شاردن، ۱۳۶۲، سفرنامه شاردن-بخش اصفهان، ترجمه حسین عریضی، تهران، انتشارات نگاه.
شاهمندی، اکبر و  شهیدانی،شهاب،۱۳۹۲، نقش‌های ماندگار- سیری در آرایه‌های قبور ارامنه ایران، اصفهان: نشر مولف.
شاهمندی، اکبر،۱۳۹۲، بررسی و مقایسه تطبیقی طشت آب‌های قبور در آرامگاه‌های تخت فولاد و ارامنه اصفهان،نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی،دوره18 صص۴۴-۳۳.
شوالیه، آلن گربران،۱۳۸۸، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، جلد۴، تهران: انتشارات جیحون.
عقیلی، احمد،۱۳۸۸، تخت فولاد اصفهان، اصفهان: انتشارت کانون پژوهش.
غروی، مهدی،۱۳۷۶، آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فقیه میرزایی، گیلان و مخلصی،  محمد علی و حبیبی، زهرا، ۱۳۸۴، تخت فولاد، یادمان تاریخی اصفهان، تهران، میراث فرهنگی.
لازاریان، ژانت،1382، دانشنامه ایرانیان ارمنی، تهران، انتشارات هیرمند.
مصلح الدین، مهدوی،۱۳۸۱، مزارات اصفهان، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان.
مظاهری، هوشنگ،۱۳۸۲، آرامگاه خارجیان در اصفهان، اصفهان، انتشارات غزل.
ملکی، توکا،۱۳۸۷، فرشتگان نقاشی ایران، کتاب ماه هنر، شهریور1385،صص۹۲-۸۶.
نادری، فاطمه،۱۳۸۸، معرفی پیکتوگرام‌های تخت فولاد اصفهان، مجموعه مقالات پژوهش گرافیک اردیبهشت، تهران، انتشارات یساولی.
هال، جیمز،۱۳۸۰، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران، فرهنگ معاصر.
همایی، جلال الدین،۱۳۸۱، تاریخ اصفهان-جلد ابنیه و عمارات-فصل تکایا و مقابر، تهران، نشر هما.
هولتسر، ارنست،۱۳۸۲، هزارجلوه زندگی- تصویرهای ارنست هولتسر از عهد ناصری، تهران، میراث فرهنگی.
هوویان، آندرانیک،1384، ارمنیان ایران، تهران، انتشارات هرمس. 
  www.armenian-history.com