بررسی هندسه پنهان در مکتب نگارگری هرات؛ با تأکید بر نگاره «به لشکر نمودن اسکندر، سخن گوشه نشینان را»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشکده هنرهای زیبا- دانشگاه شانگهای چین

2 دپارتمان تاریخ هنر دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه شانگهای چین

چکیده

تحلیلگران معتقدند که نگارگران و بویژه نگارگران مکتب هرات از دانش هندسه بصورت رمزگونه و پنهانی در کار خود استفاده کرده‌اند و این نحوه کاربرد را «هندسه پنهان» نامیده‌اند. «هندسه پنهان» در واقع بکارگیری ساختار هندسی معین و مستتر در اثر به منظور ایجاد یک کل منسجم است، به نحوی که بواسطه آن، بیان هنری اثر چند لایه میشود و مخاطب تا میزانی که به عمق تصویر راه یابد از معانی آن بهره می‌برد. اندک تحقیقات انجام شده در این باره بیشتر به مکتب هرات مربوط است. در این پژوهش تبیین مبانی نظری و یافته‌های عینی و نیز بررسی زمینه‌های تاریخی کاربرد هندسه در هنر نگارگری ایران و بررسی آنها در نگاره «به لشکر نمودن اسکندر سخن گوشه نشینان را» انجام می‌شود. لذا هدف این پژوهش ضمن بررسی هندسه پنهان، چگونگی استفاده از ساختار هندسی حساب شده و هدفمند و هماهنگ با مضمون روایت در نگاره مذکور می‌باشد. بدین منظور سوالهای اصلی پژوهش عبارتند از: هندسه پنهان در نگاره مورد نظر کدام است؟ آیا نگارگر نگاره مذکور از هندسه پنهان به صورت هدفمند و در جهت مضمون نگاره استفاده نموده است؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که نگارگران هرات بویژه نگارگر نگاره مذکور از هندسه پنهان بطور آگاهانه و هدفمند، به منظور جانمایی عناصر مختلف تصویر و ایجاد ارتباط بصری و مفهومی میان آنها و کاربست نمادین ساختار هندسی مورد استفاده، بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Hidden Geometry in the Painting of Herat School; With Emphasis on Illustration "Demonstrating the Speech of Ascetics to the Troops by Eskandar"

نویسندگان [English]

  • Ali Malekpaein 1
  • Zhang Changhong 2
1 PhD student of college of Fine Arts- Shanghai University- Shanghai
2 Professor, Department of Art History, College of Fine Arts, Shanghai University, Shanghai‎, China
چکیده [English]

Usage of geometry in Iranian painting is as obvious as other traditional Iranian arts. Meanwhile, some analysts believe that Iranian painters, especially the Herat school painters, have used the knowledge of geometry in a secret way in their works; known as the "Hidden Geometry". "Hidden Geometry" is very close to the "Sacred Geometry" conceptually, but "Hidden Geometry" is, in fact, the use of a defined and latent geometric structure in the work in order to create a coherent whole, so that through it the artistic expression of the work will be a multi-layer and the audience uses its meanings as much as it can go to the depth of the image. This covert application, through the creation of distinct geometric divisions and the placement of visual elements of narration and the shaping of the transmitter symbols of the artist's hints, while reinforcing the theme of the work, leads to indirect transmission of the concept to the audience too. Few researches which have been done in this regard are often related to the Herat school and researchers, despite the achievement of the specific layout methods of the books of that era, have not yet reached a comprehensive set of guidelines for determining a definitive method for applying hidden geometry, and this has created the ground for doubting the use of this geometrical method in Persian paintings. One of the earliest studies on this subject is the study of Alexander Papadopoulo in his book "Islam and Muslim Art" which suggested the idea of ​​using a spiral form to locate human figures in Iranian paintings. Since then, and over the last two decades, Iranian researchers have been paying more attention to this issue. Khashayar Ghazizadeh, in his article "Hidden Geometry in the Illustrations of Kamal Al-Din Behzad", describes the use of circular, spiral, and grid infrastructures in two paintings by Behzad. He seems to be the first one who recognized the term "hidden geometry". One of the remarkable researches on the subject is the book "Dva Mira Vostochnoi Miniatiury" by Mais Nazarli. The author in this book while innovating new concepts and terms like "Hidden Motif" and "Prime Motif", points to the hidden function of geometry and the latent proportions system in components of the painting of the Tabriz school, based on the Sufi ideas governing the court of Shah Ismail. This research in order to emphasize and reinforce the theory of “Hidden Geometry” while explaining theoretical foundations and objective findings, as well as examining the historical context of the use of geometry in the art of painting in Iran, by library method with the analytical-descriptive approach, analyzes another work of this period which is ascribed to the great artist of that era, Kamal al-Din Behzad. The work with the title of “Demonstrating the Speech of Ascetics to the Troops by Eskandar” also has a signature of another artist; Ghasemali. The paper looks to answer the question that; Can the scientific foundations and certain objective reasons for the existence of hidden geometry be gained in this work? Are obtained geometric evidences in the research merely due to the subjective perception or spiritual experience of the painter who reflected them unconsciously in his work? Is the structure of composition of hidden geometry traceable in the illustrations with few or no architectural elements as well? What is the structure of the hidden geometry in this image? This illustration which includes very few geometrical elements like architecture belongs to the manuscript of Khamse-ye-Nezami that is kept in the British Museum Library. This research, while explaining the extent of knowledge of geometry at that time and the extent of the familiarity of artists and craftsmen with the knowledge of geometry and geometricians such as Ghiasuddin Jamshid Kashani, will present fairly rigorous results in relation to the application of hidden geometry as defined here. The research shows how the painter consciously and purposefully used the hidden geometry in regard to placement of different elements of illustration, creation of the visual and conceptual relation between them, and the application of the symbolic geometrical structure in this work. It also shows that the artist founded the frame and bases of his work with the usage of the common principles and rules of the science of geometry which have been used by the Iranians over the past centuries; namely the drawing of the basic circle, the indicator square and then creation of a static rectangle. In addition, the research describes how the artist's mystical environment had influenced the way geometrically symbolic elements were used, as well as the relationships between these elements and the resulting divisions to convey mystical and ethical themes. But despite all the results, determining a specified applied rule for hidden geometry in the illustrations of this period requires a more comprehensive, systematic and methodical research.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illustration
  • Herat School
  • Structure
  • Hidden Geometry
  • Khamseh-ye-Nezami
  • Ghasemali
افشارمهاجر، کامران؛ بهشتی، طیبه. چگونگی روند ترکیب بندی در نگاره‌های ایرانی. آینه میراث. شماره 57، 1394: 9-32.
افشارمهاجر، کامران؛ بهشتی، طیبه. گواه نظام شبکه‌ای در ترکیب بندی نگاره‌های نسخۀ خطی شاهنامۀ بایسنقری. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. شماره4. دوره 20 (1394): 39-47.
آژند، یعقوب. 1378. مکتب نگارگری هرات.تهران. فرهنگستان هنر.
بلخاری قهی، حسن. 1396. هندسه‌ی خیال و زیبایی. تهران. موسسه تألیف، ترجمه و نشرآثار هنری «متن».
بلخاری قهی، حسن. جایگاه کیهان‌شناختی دایره و مربع در معماری مقدس(اسلامی). هنرهای زیبا. شماره 24. 1384: 5-14.
بوزجانی، ابوالوفا. 1369. فی ما یحتاج الیه العمال و الصناع من الاشکال الهندسیه. ترجمه: سید علیرضا جذبی. تهران. سروش.
بهشتی، طیبه. تدوین نظام صفحه‌آرایی حاکم بر سه نمونه از قرآنهای تیموری محفوظ در موزه ملی ایران. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. دوره23-شماره2(1397): 79-86.
بهشتی،طیبه. معرفی، توصیف و تحلیل اجزاء نسخه خطی شاهنامه بایسنقری محفوظ در موزه و کتابخانه ملی ملک. بساتین. شماره 1و2. دوره 3(1395): 213-228.
پاکباز، رویین. 1383،نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران. زرین و سیمین.
حسینی‌راد، عبدالمجید. 1389. شاهکارهای نگارگری ایران. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر، موزه هنرهای معاصر.
دکزی، گئورگی. 1388. ناکرانمندی کرانمند. ترجمه: حمیدرضا کرمی. تهران. پرچین.
رسولی، زهرا. زیبایی‌شناسی آثار کمال‌الدین بهزاد، تجزیه و تحلیل سه اثر، 1) گریز یوسف از زلیخا، 2) خلیفه هارون الرشید در حمام، 39)جنگ طایفه ها. مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی کمال الدین بهزاد. تهران. 1384: 331-351.
زارعی فارسانی، احسان؛ قاسمی، مریم. ساختار منحنی نگاره‌های ایرانی بر زمینه‌های معمارانه. دوماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی. شماره4، دوره2 (1396): 75-84.
شایسته‌فر، مهناز.؛ سدره‌نشین، فاطمه. تطبیق نقوش تزئینی معماری تیموری در آثار کمال‌الدین بهزاد با تاکید بر نگاره «گدایی بر در مسجد». نگره.شماره 25. دوره 8 (1392): 18-38.
شه‌کلایی، فاطمه؛ میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق. بررسی تنوع پیکره‌ها و تناسبات انسانی در آثار کمال الدین بهزاد. نگره. شماره 39. 1395: 90-100.
صوابی، عبدالناصر. «اغوای یوسف: تجزیه و تحلیل تابلوی گریز یوسف از زلیخا، اثر استاد کما ل الدین بهزاد هراتی». ایران‌نامه. شماره 4، دوره 30 (1394): 276-294.
غفوری فر، فاطمه؛ شمیلی، فرنوش. جستاری در ساختارشناسی طرح و نقش تذهیب‌های قرآنی عصر تیموری موجود در موزه آستان‏ قدس‏ رضوی. کتابداری و اطلاع رسانی. شماره 3، دوره 20(1396): 23-49.
غفوری فر، فاطمه؛ محمدزاده، مهدی؛ شمیلی، فرنوش. 1396. بررسی تطبیقی میزان تناسبات حاکم  در اصول صفحه آرایی قرآن‌های مذهب عصر تیموری موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی و آستانه مقدس قم. کتابداری و اطلاع رسانی. مقاله آنلاین، آخرین بازنگری: 10/5/1398
http://lis.aqr-libjournal.ir/article_54105_0.html
فدایی، فرزانه. شناخت نظام هندسی پنهان در ساختار ترکیب‌بندی نقاشی ایرانی، مطالعۀ موردی نگارهای از نسخۀ ظفرنامۀ تیموری. نخستین همایش بین المللی هنر و صناعات در فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی. اصفهان، 1395.
قاضی‌زاده، خشایار. هندسه پنهان در نگاره‌های کمال الدین بهزاد. خیال. شماره 6. 1382. 4-29.
کاشانی، غیاث الدین جمشید. 1366. طاق و ازج. ترجمه: سیدعلیرضا جذبی. تهران. سروش.
کاظمی، مهروش. شعاریان ستاری، ویدا، صدیق اکبری، سحر. «مفهوم و جایگاه «فضا » در سه نگاره از نگار ه های استاد کمال الدین بهزاد». جلوه هنر. شماره 2، دوره 4 (1391): 43-52.
کرباسیان، گل‌آرا. ترکیب فرم‌های مربع و دایره، کهن الگوی پایه در معماری ایرانی (مساجد صفوی اصفهان). کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. تهران.1394.
کفشچیان‌ مقدم، اصغر؛ اله‌خانی، کریم. بررسی مولفه‌های تعاملی فرم و متن در ساختار زیباشناسانه آثار نقاشی ایران. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. شماره4. دوره 22 (1396): 23-32.
مهران، فرهاد. بیت مصور (پیوند متن و نقش در نسخه‌های شاهنامه). نامه بهارستان. شماره 13و14. (1386-1387): 109 - 103.
نصر، سید حسین. 1384. علم و تمدن در اسلام. احمد آرام. تهران. علمی فرهنگی.
نظامی، الیاس بن وسف، 1373، خمسه نظامی، تهران، امیرکبیر.
نظرلی، مائیس. 1390. جهان دوگانه مینیاتور ایرانی. ترجمه‌ی عباس‌علی عزتی. تهر ان. فرهنگستان هنر.
 
Adle, Chahryar. 1975. Recherche Sur le module et le trace’ correcteur dans la miniature orientale.  Paris. Le Monde Iranien et L’ Islam 3.
Aga-Oglu, Mehmet. Remarks on the Character of Islamic Art. The Art Bulletin.  No. 3. 1954. 175-202.
Amiraghaei, Mehrdad Ahmad. Spiritual Space Making in Persian Painting (Geometry, Proportion and Composition). International Journal of Asian Social Science.  No. 6. 2012. 890-99.
Bouleau, Charles. 2014. The Painter's Secret Geometry: A Study of Composition in Art. Dover Publications. New York.
Clayton, David. How the form of Byzantine icons relates to the Christian worldview, Articles Collection of International Conferenc; The Turn to Aesthetics: An Interdisciplinary Exchange of Ideas in Applied and Philosophical Aesthetics. Liverpool univercity. Edited by: Clive palmer and David Torevell. Liverpool Hope University Press. 2008: 83-91.
Cromwell, Peter R. Islamic Geometric Designs from the Topkapı Scroll I: Unusual Arrangements of Stars. Journal of Mathematics and the Arts. No. 2. 2010: 73-85.
Cromwell, Peter R. Islamic Geometric Designs from the Topkapı Scroll Ii: A Modular Design System. Journal of Mathematics and the Arts. No. 3. 2010: 119-36.
Dabbour, Loai M. Geometric Proportions: The Underlying Structure of Design Process for Islamic Geometric Patterns. Frontiers of Architectural Research. No. 4. 2012: 380-91.
Grupico, Theresa. The Dome in Christian and Islamic Sacred Architecture. Paper presented at the Forum on Public Policy: A Journal of the Oxford Round Table. 2011.
Hejazi, Mehrdad. "Geometry in Nature and Persian Architecture." Building and Environment 40, No. 10 (2005): 1413-27.
Henry, Richard. 2015. A Review of “Islamic Geometric Design” by Eric Broug. Taylor & Francis, Online article. Last observation: 2018/10/11 48-53: http://dx.doi.org/10.1080/17513472.2014.993017.
Hillenbrand, Robert. Exploring a Neglected Masterpiece: The Gulistan Shahnama of Baysunghur. Iranian Studies. No. 1. 2010: 97-126.
Keshmirshekan, Hamid. "Neo-Traditionalism and Modern Iranian Painting: The Saqqa-Khaneh School in the 1960s. Iranian Studies. No. 4. 2005: 607-30.
McNeill, Patrícia Silva. Sacred Geometry of Being:Pessoa’s Esoteric Imagery and the Geometry of Modernism. A Journal of Fernando Pessoa Studies. No. 6. 2014: 20-45.
Necipoğlu, Gülru, and Mohammad Al-Asad. 1995. The Topkapı scroll: geometry and ornament in Islamic architecture : Topkapı Palace Museum Library MS H. 1956. Santa Monica, CA: Getty Center for the History of Art and the Humanities.
Özdural, Alpay. Mathematics and Arts: Connections between Theory and Practice in the Medieval Islamic World. Historia mathematica. No. 2. 2000: 171-201.
Papadopoulo, Alexandre. 1979. Islam and Muslim Art. T: Robert Erich Wolf. Harry N. Adams. New York.
Rózsa, Erzsébet. Symmetry in Muslim Arts. Computers & Mathematics with Applications. No. 12. 1986: 725-50.
Taheri, Jafar. Practical Arithmetic in Islamic Architecture: A Critical History and Survey. International Journal of Architectural Heritage. No. 5. 2017: 747-762.
http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_6810_f273r
https://metmuseum.org/exhibitions/view?exhibitionId=%7b19195e1a-6cc8-4057-8c06-299372be4174%7d&oid=446892.