تحلیل ریخت‌شناسانه مشربه‌های سفالی دوره میانی اسلامی کاشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

2 کارشناس‌ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، خراسان جنوبی، بیرجند

چکیده

ساخت اشیای سفالین از دوران پیش از تاریخ تا به امروز همواره مورد توجه انسان‌ها بوده است. از طرفی نگرش ایرانیان از دیرباز نسبت به آب موجودیتی مقدس بوده است. آب در فرهنگ ایران از جمله چهار عنصر اصلی تشکیل‌دهنده این جهان است؛ بدیهی است که برای این مایع مقدس ساخت ظروفی که در شأن آن باشد ضروری بوده است.
تحلیل ریخت‌شناسانه مشربه‌های دوره میانی اسلامی کاشان با هدف شناخت عمیق و معرفی دقیق ویژگی‌های ساختاری و ریخت‌شناسانه شکل‌های متنوع این دسته از ظروف شکل گرفته است. سوال مطرح‌شده در این پژوهش این است که مشربه‌های سفالی دوره میانی اسلامی کاشان از منظر ریخت‌شناسی چگونه‌اند؟
روش این پژوهش به صورت توصیفی_تحلیلی و ریخت‌شناسانه با هدف کاربردی و یافته‌اندوزی به روش میدانی و اسنادی انجام شده است. نمونه‌های مورد بررسی به صورت غیر تصادفی و شامل 40 مورد برگرفته از مشربه‌های سفالی دوره میانی اسلامی کاشان است که در موزه‌ها و کتب معتبر ارائه شده‌اند و به دلیل تنوع در شکل مشربه‌ها انتخاب شده‌اند.
ریخت‌شناسی ظروف این منطقه با توجه به شکل ظاهری یعنی شکل دهانه، گردن، دسته، لوله، مخزن و پایه مورد تحلیل قرار گرفت. نوع و تنوع هرکدام از اجزای تشکیل‌دهنده آثار در جداولی توصیف و تحلیل شدند. این ظروف ابتدا براساس نوع دسته‌دار بودن یا بدون‌دسته بودن ظروف و سپس با توجه به شکل لوله ظروف تقسیم بندی شدند و سپس به بررسی اجزاء این ظروف پرداخته شد. نتایج تحقیق علاوه بر اطلاعات کامل شکل این ظروف نشانگر تنوع بسیار در شکل این آثار است که حاکی از خلاقیت هنرمند صنعتگر بوده و می‌تواند الهام‌بخش هنرمند امروز باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Morphological Analysis of Pottery Pitchers of the Middle Islamic Period of Kashan

نویسندگان [English]

  • Mehrnoosh Shafie Sararodi 1
  • mahaddese maalekimoghaddam 2
1 Assistant Professor, Faculty of Handicrafts, Isfahan Art University, Isfahan, Hakim Military Street, Sangtarashha Alley, French School, Faculty of Visual Arts. Handicraft group.
2 Master of Arts in Crafts, Isfahan Art University, Southern Khorasan, Birjand
چکیده [English]

Since prehistoric times to the present day making pottery objects has always been a matter of interest to humans, and art derived from the human existential element, the soil, has been a good place for the formation of human artistic creations throughout the history.
Iran's pottery has evolved in various times due to the influence of religious, economic, agricultural and social beliefs. Each pottery is responsive to the inner needs of human, including love and beauty. Applied aspects of pottery art are the manifestations of the scientific response of man to how to meet the material needs of humans. On the other hand, water as a holy element has long been a source of life. Therefore, the pottery made for this holy liquid is considered attentional and it has particular importance among other clay objects in all historical periods. The spectacular examples of these pitchers can be seen in the middle era of Islam. The type of works of this period can lead to its consideration as one of the most prominent artistic periods in Iran. Iran's pottery in the Islamic era has been beautifully shaped, composed and equilibrated, glazed with contrived decorations. The variety of shapes of containers, and the harmony between decoration and shape of the containers are special qualities. In the city of Kashan, many examples of these types of containers have been found from this historical period.
Hence, the morphological analysis of the middle Islamic period was performed with the goals of leading to a deep understanding and a precise introduction of the structural and morphological features of the various shapes of these dishes, as well as answering to the question of how the works of this course form the morphological perspective.
This research, which follows an applied purpose, is conducted using field and library research methods. Data is collected through descriptive-analytical and morphological methods. The samples are non-randomly selected due to the variety of shapes of pottery pitchers, and consist of 40 items from the middle Islamic-period Kashan which are presented in credible books and museums. The morphology of the vessels of this area was analyzed according to the shape of the brim, neck, handle, tube, reservoir and base. The type and variety of each of the components of the shapes were described and analyzed in a table. These containers were first categorized according to the type of handles, and then according to the shape of the containers tubes, then the other elements of these containers were examined. In a partial analysis of the tables, the morphological analysis of the pitchers was paid attention to. Based on this analysis, each of the components of these containers contained various shapes. In case of shape of the crater, the form of an animal, such as cock and mouse, and regarding the human shape, a female portrait were observed. In other cases we saw a circular geometric shape as well as a bowl shape. Regarding the neck morphology, there are cylindrical shapes and in some cases, there is a protuberance and indent which is loop-shaped in junction of the edge to the tank. The categories of the handles of these containers are consisted of arched, angled and looped forms. The tubes in these vessels have a 45-degree angle. Among the available types, pitchers tubes are diagonal, vertical and horizontal. In examining the shape of the reservoir, these pitchers can be spherical, cylindrical, conical and cubically shaped; in other categories of these pitchers, the shapes of onion and pear are also observed. In the case bases of pitchers, there are two general categories of ring and cone.
The results of the research, in addition to providing complete information on the shape of these containers, indicate a great diversity in the shape of these pitchers. Though, in a general look, the variation of the pitchers shapes results from the diversity of their structure which is consisted of a tube, an edge, a handle, a base, and a reservoir, it reflects the creativity of their respected artisans, and also indicates the importance of this category of dishes for artisan as well as the general consumer. The study showed that many of old containers, which may have been simply named with simple applications, include a wide range of shapes which study in the future could lead to a huge breakthrough for contemporary artists and researchers in the field of design, construction, and study of dishes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morphology
  • Pottery
  • Kashan
  • Pitchers
  • Middle Islamic Period
آذرنیوند، حسین، 1395، ریخت‌شناسی(گیاه‌شناسی2)، دانشگاه تهران.
آرمان، حسام‌الدین، تحلیل طراحی، ساخت و کاربرد در ظروف سفالی دوره سلجوقی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، 1389.
الیاده، میرچا، 1374، اسطوره، رویا، راز، ترجمه رویا منجم، چاپ اول، تهران، انتشارات فکر روز.
ایروانی، نسرین، شناخت و تحلیل فرم در ابریق‌های سرامیکی ایران از سلجوقی تا پایان ایلخانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، 1394.
ایزانلو، معصومه، مقایسه تطبیقی فرم و نقش ظروف و اشیائ سفالی و فلزی سده‌های میانه اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، 1393.
پاکزاد، جهانشاه، 1389، سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، تهران، انتشارات آرمان‌شهر.
پوپ، آرتور، 1387، سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور، 1355، هنر ایران در گذشته و آینده، جلد 1 تهران، مدرسه عالی خدمات جهانگردی و اطلاعات.
توحیدی، فائق، 1387، فن و هنر سفالگری، تهران، انتشارات سمت.
جمالی، سیروس،1394، ریخت‌شناسی شهری، تبریز، انتشارات فروزش.
حسن، زکی‌محمد، 1366، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد‌علی خلیل، تهران، اقبال.
ذوالفقاری‌نسب، رحیم و عباس بیابانی و حسن قربانی‌قوژدی، 1390، گیاه‌شناسی عمومی: مورفولوژی، فیزیولوژی، آناتومی، تهران، مرز دانش.
رحیمی‌هرآبادی، سعید، آستانه‌های ژئومورفیک در ژئومورفولوژی، مجله آموزش جغرافیا، 1394، شماره 3، صفحه 10.
طلایی، حسن، پیشینه ظروف سفالین لوله‌دار و مهاجرت آریایی‌ها، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال نهم پاییز و زمستان،1374، 15- 9.
قائینی، فرزانه، 1383، موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
کاتلی، مارگریتا و لویی هامبی، 1376، تاریخ هنر ایران (8) هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1380، سفال و سفالگری ایرن: از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تهران، ققنوس.
کیانی، محمد یوسف، 1379، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، تهران، انتشارات نسیم دانش.
گدار، آندره، 1358، هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، تهران، دانشگاه ملی ایران.
گراب، ارنست، 1384، سفال اسلامی، تهران، انتشارات کارنگ.
گریشمن، رمان،1336، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گریشمن، رمان، 1376، فرهنگ‌های هنری ایران: ماقبل تاریخ، هنر مادی، هنر هخامنشی، هنر پارتی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
ویلسون، کریستی، 1366، تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله فریار، تهران، انتشارات یساولی.
Thomas Munro, The Morphology of Art as Branch of Aesthetics, The Journal of Aesthetics and Art Criticism. Vol. 12, No. 4 (Jun., 1954), pp. 438- 449