معرفی و معناشناسی تزیینات بناهای آرامگاهی ولایت رویان مازندران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

چکیده

منطقه کجور در غرب استان مازندران و در دل کوه‌های البرز مرکزی قرار دارد که در دوره اسلامی به لحاظ تاریخی و مذهبی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری حکومت علویان در شمال ایران و مبارزه با خلفای اموی و عباسی داشته است. این منطقه که در طی زمان با نام‌هایی همچون پدشخوارگر رویان، رستمدار و محال ثلاث نیز از آن یاد شده است؛ دارای تعداد نسبتا زیادی بنای آرامگاهی است که تاریخ آن‌ها به ابتدای قرن 9 ه.ق به بعد بر‌می‌گردد و در دوره‌های مختلف تزییناتی به این ابنیه افزوده شده است. با توجه به اهمیت این مقابر تاریخی، سوالات این پژوهش عبارت است از: 1- مواد و عناصر تزیینی به‌کار رفته در بناهای آرامگاهی منطقه رویان چیست ؟ 2- دلایل استفاده از این نقش مایه‌های تزیینی در این بناها چیست؟ در این پژوهش روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات بر پایه مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی میدانی بناهای آرامگاهی منطقه است. نتایج این مطالعه نشان داد که در مقابر این منطقه از عناصر مختلف مانند آجرکاری، گچبری، کاشی‌کاری، چوب‌کاری، نقاشی، آهک‌بری و خوشنویسی در جهت تزیین استفاده شده است. نقوش به‌کار رفته شامل نقوش هندسی، گیاهی، حیوانی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به رواج تشیع در منطقه از سده 9 ه.ق به بعد، نقش‌مایه‌های به‌کار رفته در مقابر نیز به نوعی بازتاب‌دهنده اندیشه و تفکر شیعی هنرمند مسلمان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introduction and Semantics of Decorations of Funerary Monuments in Rouyan; Mazandaran Province

نویسنده [English]

  • parastoo masjedi
Department of Archaeology, University of Neyshabur, Khorasan
چکیده [English]

Rouyan district is one of the famous and historic regions of Iran, in general, and Mazandaran, in particular, which has had a very important role throughout Iranian history in the Islamic era and in the establishment of Alavian Dynasty in northern Iran and in the fight against the Umayyad and Abbasid Caliphates. Governors of this region minted gold and silver coins. Padosbani dynasty ruled in Rouyan for nearly one thousand years; from 22 until 1006 AH. This area, which has been referred to as Rouyan, Rostamdar, and Mahal Salas, contains a relatively large number of tomb monuments that date back to the beginning of the ninth century. Over the time different decorations have been added. In the district of Rouyan, the Shi'ism has maintained prevalence since the 9 century AH. and thereafter, many burial monuments were built in the area. An important part in the construction of various Islamic-era monuments is their decoration. In this research following observation of 47 historical monuments in the region, 8 buildings of high importance were selected. Since the time of their construction, these works have been renovated and decorated several times. For example, the paintings within them belong to the Qajar period, Persian poems belong to the 11th and 12th centuries, plastering belongs to the Qajar period, and the inscriptions of this collection belong to the time of their construction. Despite the historical significance of these monuments, limited studies have been carried out so far. The destruction caused by natural and human factors in these valuables historical and cultural monuments has led to destruction of many paintings within the monuments, thus in order to preserve these valuable historical works and to introduce the decorations that have been used in these buildings, which may be considered as reflections of the religious thoughts and thoughts of the people of the region, the writer has examined the decorative arrays of these monuments. With regard to the importance of these historical monuments, the questions of this research are: What are the reasons for using these decorative motifs? What are the materials and decorative motifs used in the buildings? In this research, the research method is descriptive-analytic. The data collection method is based on library research and field study of the burial monuments. These monuments, which have been built in accordance with the existing methods of tomb construction in the ninth and tenth centuries by one or two masons and architects, are typologically very similar to each other and belong to a relatively short period. Historical sources point to a widespread change in the region in the ninth century AH and the conversion of religion from Sunni Islam (Shafi'i) to Shia Islam. It is possible to figure out that the ruling class began to construct magnificent buildings for the descendants of the Imams in the region following the advent of these changes in beliefs in order to take a step towards accelerating the acceptance of Shi'ism among the inhabitants of the region. People of the region during this time decorated and embellished these monuments. In this research, the author visited these historical monuments, recorded and classified decorative elements. The results show that various kinds of methods were used. Decorative methods consist of brickwork, stucco, tilework, woodworking, painting, calligraphy with tile and lime carving. In these methods, geometric, vegetative and animal designs are used. Studies show that due to Shi'a prevalence in the region from the 9th century onwards, the decorative elements used in the monuments reflect the Shiite thought of the Muslim artists. In these burial monuments, Shiite themes are represented in the form of inscriptions, motifs and religious symbols such as lion, sun, and cedar. In the belief of the people, lion played a major role in the plain of Karbala and guarded the martyrs after the martyrdom until the time of burial, which led to its perceptible presence at every ceremony. In the Islamic period lion was a symbol of power and courage, and gradually became one of the traditional elements of the new sect. Imam Ali (AS) was dubbed as the “lion of Allah" and lion became a symbol of his courage, and also the Prophet Muhammad (PBUH) was referred to in religious discourses with the symbol of Sun (Shams). In relation to plants, it should be noted that God in the Quran mentions many trees. In Islamic culture, the tree is the symbol of life, knowledge and divine blessing which has been mentioned in the Quran; the role of flowers and plants in monuments such as burial monuments has been an allegory of trees and paradise plants. In this way, the Muslim artist used motifs and elements in tilework, painting, and calligraphy not only as decoration, but also to disseminate his religious thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Decoration
  • Funerary Monument
  • Rouyan
  • Mazandaran
  • Shia Contemplation
ابن فقیه، احمد بن محمد بن اسحاق الهمدانی. 1349. البلدان (ترجمه مختصر). ترجمه ح.مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
باباجان تبار نشلی، فاطمه. 1390. بررسی نقوش اساطیری و نمادهای آیینی در سقانفارهای مازندران: شهرستان آمل، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنر و معماری دانشگاه پیام نور تهران.
پوپ، آرتور آپهام. 1384. سیر و صور نقاشی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
خزایی کوهپر، مصطفی. 1390.بررسی فراگیر محوطه های باستانی قسمت مرکزی کجور مازندران. پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
خزایی، محمد، 1380، نقش شیر نمود امام علی (ع) در هنر اسلامی، کتاب ماه هنر، ویژه امام علی (ع)، ش31/32، صص 39-37.
خزایی، محمد، 1388، نقش حضرت محمد در هنر اسلامی، کتاب ماه هنر، ش 120، صص 63-56.
راعی، حسین. 1390. بررسی و مطالعه برج - مقبره های قرن 8 و 9 ه.ق در مازندران نمونه موردی: معرفی مقبره شمس آل رسول آمل، مجله مرمت و معماری ایران، ش2، صص90-75.
رضایی، ثمره، 1395، بررسی فرم و تکنینک ساخت تزیینات معماری برج های آرامگاهی استان مازندران، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، پردیس بین المللی فارابی دانشگاه شاهد.
روح فر، زهره. 1380. نگاهی بر پارچه بافی دوران اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ستوده، منوچهر. 1374. از آستارا تا استرآباد. ج3، آثار و بناهای تاریخی مازندران غربی، تهران: انجمن آثار ملی.
سلطانی لرگانی، محمود. 1383. کجور تاریخ، فرهنگ و جغرافیای منطقه کجور مازندران. تهران: آرون.
صفایی، زینب. 1396. مطالعه نقاشی های امامزاده عبدالله وانا شهرستان آمل – بخش لاریجان، مجله باستان شناسی ایران، ش1، صص95-82.
عالم زاده، هادی. 1369. آجر، دایره المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، ج1، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
عسگری، سپیده، 1380، معماری محلی مازندران (سه امام زاده شهر ساری)، وقف میراث جاویدان، ش 33 و 34، صص120-91.
کبیری، کامبیز، 1386، بنای سنگی میدانک، برج - مقبره ای در سرزمین رویان، باستان پژوهی، ش 15، صص 57-46.
کیان، مریم. 1384. نگاره های آهکی در حمامها، مجموعه مقاله های همایش حمام در فرهنگ ایرانی، پژوهشکده مردم شناسی، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
گلمبک، لیزا و ویلبر، دونالد. 1374. معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت الله افسر و محمد یوسف کیانی، چ اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین. 1345. تاریخ طبرستان، رویان و مازندران. مقدمه محمد جواد مشکور، به کوشش محمد حسین تسبیحی، تهران: شرق.
موسوی کوهپر سید مهدی. 1383. شناسایی و بررسی باستان شناسی در غرب مازندران. مازندران: دانشکده هنر و معماری.
موسوی کوهپر سید مهدی.1387. بررسی باستان شناسی استان مازندران جهت تهیه نقشه باستان شناسی کشور، ج17: شهرستان نوشهر. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی.
موسوی کوهپر، سیدمهدی. عباس نژاد، رحمت. 1386. معرفی چند مقبره برجی شکل رویان کهن، فصلنامه اثر، ش42 و 43، صص77-65.
میراضی، زهرا، 1396، پژوهشی بر ابنیه تدفینی ولایت رویان و علل رواج مقبره‌سازی در منطقه، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
نصرتی، مسعود، 1377، هنر قدسی در مقابر برجی، کیهان فرهنگی، شماره 145، صص: 40-38.
نیستانی، جواد، 1383، پژوهشی در بناهای آرامگاهی مازندران مرکزی در قرن 9 هجری، پایان نامه دکترای باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران،
هاشمی، حسن. 1386. نقش و جایگاه مقابر برجی مازندران غربی در معماری اسلامی، ماه هنر، ش103 و 104، صص70-64.
یاحقی، محمّد جعفر. 1388. فرهنگ اساطیر و داستان واژه ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.