گونه‌شناسی تزیینات منازل روستایی اصفهان در عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2 استادیاد دانشگاه دولتی شهرکرد

چکیده

بی تردید می­توان سطوح دیوارها را در دسترس­ترین عرصه انعکاس تفکرات مردمان گذشته به شمار آورد. عینا بدین سبب است که دیوارنگاره­ها و سایر تزئینات مورد استفاده در بناها را شواهد بی­بدیل فرهنگی ادوار گذشته به شمار آورده­اند. در تحقیق حاضر تلاش گردیده تا الگوهای تزیینی بکار رفته در خانه­های عهد قاجار، که در روستاهای حاشیه اصفهان شناسایی گردیده­اند، مورد مطالعه قرار گیرند. همچنین سعی بر آن است تا به این پرسش پاسخ گفته شود که گونه­های تزیینات منازل روستایی عهد قاجار اصفهان کدام است و چه مضامینی را منعکس ساخته­اند؟ از آنجائیکه متروکه ماندن بسیاری از بناهای قاجار تزیینات آنها را بسیار آسیب­پذیر ساخته است، بیم آن می­رود که این شواهد فرهنگی به سرعت حذف گردند. بدین سبب، معرفی، گونه­شناسی و تحلیل محتوایی این عناصر می­تواند توجه مسئولان ذی­مدخل را بدانها جلب نموده و بقاء آن­ها را به ارمغان آورد. پژوهش حاضر به شیوه­ای توصیفی- تحلیلی انجام شده است. در نتیجه این تحقیق روشن گردید که تزئینات منازل روستایی اصفهان با مولفه­های فرهنگی، اعتقادی، منزلت اجتماعی، شیوه­ معیشت و قدرت اقتصادی ساکنانشان بستگی تام داشته­اند. پژوهش حاضر همچنین مشخص داشته است که ممکن است هنرهای عامیانه و بومی نظیر تزیینات خانه­های روستایی، از کیفیت بصری و هنری بالایی برخوردار نباشند، لیکن در مطالعه فضای فرهنگی حاکم بر زندگی ساکنان روستاهای اصفهان عهد قاجار بسیار مفید واقع گشته­اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of Rural Home Decorations of Esfahan in Qajarid Era

نویسندگان [English]

  • Hassan Karimian 1
  • abasali ahmadi 2
1 Reader in Department of Archaeology, University of Tehran
چکیده [English]

Wall surfaces can undoubtedly be considered the most available representations of people’s thoughts in the past, which is why wall murals and other decorations in monuments are regarded as unique cultural pieces of evidence of past eras. This analytical- descriptive article aimed at studying Qajarid home decoration patterns which were identified in rural areas around Esfahan. This research also intends to answer the following questions: What are the decoration types of rural houses in Qajarid era and what concepts do they reflect? Since many rural monuments of Qajarid era are deserted and their decorations are prone to destruction, their introduction, typology and content analysis can draw authorities’ attention and consequently help preserve them as cultural pieces of evidence. The results of this study indicate that home decorations of rural areas around Esfahan depend on many factors including residents’ beliefs, cultural features, social status, budget, and how they made their living. Although folk and native art, like decorations of rural houses may not be of high visual and artistic quality, they proved to be beneficial in the study of cultural atmosphere of rural areas around Esfahan in Qajarid era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajarid houses
  • Esfahan villages
  • Decorations related to architecture
  • Tong bori
  • Shirsar

مراجع

آژند، یعقوب. 1385. «دیوارنگاری در دورۀ قاجار»، هنرهای تجسمی، ش 25: 41-34.
ابراهیمی ناغانی، حسین. 1386. «جلوۀ شکل انسان در نقاشی دورۀ قاجار»، گلستان هنر، ش 9: 88-82.
استروناخ، دیوید. 1379. پاسارگاد. ترجمۀ دکتر حمید خطیب شهیدی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
آلپاگونولو، آدریانو و دیگران. 1384. معماری بومی. تهران: فضا.
اصلانی، حسام. 1385. «شیوۀ اجرای تزیینات کشته‌بری در کاخ عالی‌قاپو اصفهان»، گلستان هنر، ش 5: 130-123.
انصاری، جمال. 1376. «گچ‌بری در معماری ایران دوره اسلامی»، تزیینات وابسته به معماری. به کوشش محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور: 126-76.
امرایی، مهدی. 1383. ارسی، پنجره‌های رو به نور. تهران: سمت.
بیزلی، ای. 1374. «بناهای زادبوم نجد ایران»، دربارۀ هنرهای ایران. به کوشش دبلیو فریه. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: فرزان روز: 117-109.
پیرنیا، محمدکریم. 1381. مصالح ساختمانی، آژند، اندود، آمود در بناهای کهن ایران. تدوین و تعلیق زهرۀ بزرگمهری. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
پیرنیا، محمدکریم. 1382. آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
جلی، ویدا. 1374. «تنور، اجاق، بخاری»، مجموعه مقالات کنگرۀ معماری و شهر سازی ایران ارگ بم، به کوشش باقر آیت زادۀ شیرازی، جلد4، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور: 258-254.
جوادی، شهره. 1388. «منظره‌های بومی الهام بخش نقش‌پردازی در کاشی‌های مجموعه ابراهیم خان کرمان»، باغ نظر، ش 11: 24-13.
حمزه‌لو، منوچهر. 1386. تزیینات خانۀ بروجردی‌های کاشان. تهران: پازینه.
خزایی مسک و آرزو پایدار فرد. 1392.«تزیینات گچبری و آیینه کاری عمارت باغ رحیم آباد بیرجند»، نگره، ش49: 59-49.
هیل، درک، گرابار، اولگ. 1375. معماری و تزئینات اسلامی. ترجمۀ مهرداد وحدتی‌‏دانشمند. تهران: علمی –فرهنگی.
رحمتی، محمد حسین. 1391. آرایه‌های گچی در آثار تاریخی قم، قم: کیمیانگار.
زمرشیدی، حسین. 1384. معماری ایران مصالح شناسی سنتی. تهران: آزاده.
سام، مهدی. 1386. «بررسی رویکردی نو در نقش پردازی تزیینات گچی کرمان اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم»، باغ نظر، ش 7: 38-29.
سجادی، علی. 1367. «گچ‌بری در معماری اسلامی ایران»، اثر، ش 25: 214-194.
سخن‌پرداز، کامران و محسن مراثی. 1388. «بازتاب هنر ایران باستان در تزئینات وابسته به معماری خانه امام جمعه و خانه منسوب به امیر کبیر»، نگره، ش 13: 68-53.
سمسار، محمد حسن. 1376. «آئینه‌کاری»، تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. به کوشش محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور: 246-237.
شجاعی قادیکلایی، حسین، خزایی، محمد. 1389. «عناصر گرافیکی نقوش تزیینی درخت در خانه‌های قاجاری شهرستان آمل»، کتاب ماه هنر، ش 146: 94-88.
شکاری نیری، جواد، طاووسی، محمود. 1387. «کاشی قاجاری ابداع نوینی از هنرهای کاربردی در معماری ایران»، مطالعات ایرانی، ش 14: 160-147.
علی‌آبادی، محمد، جمالیان، سمیه. 1391. «بازشناسی الگوهای آینه‌کاری در بناهای قاجاری شیراز»، نگره، ش 23: 29-17.
علیزاده، سیامک. 1391. «بررسی و فن‌شناسی تحول هنر نقاشی در دوره اول قاجاری»، نگره، ش 22: 83-73.
فرخ‌یار، حسین. 1386. معماری ایران بناهای سنتی (اجرا، عملکرد، خصوصیات، مرمت). قم: بهمن‌آرا.
فرشته‌نژاد، مرتضی. 1389. فرهنگ معماری و مرمت معماری. اصفهان: ارکان دانش.
فلاح‌فر، سعید. 1389. فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران. تهران: کاوش‌پرداز.
کاخکی، احمد، اصلانی، حسام. 1390. «معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزئینات معماری دوران اسلامی ایران بر اساس شگردهای فنّی و جزئیات اجرایی»، مطالعات باستان‌شناسی، ش1: 108-91.
کریمیان، حسن، عطارزاده، عبدالکریم. 1390. «تأثیر انقلاب صنعتی بر نقاشی دورۀ قاجار و پس از آن»، مجموعه مقالات هشتمین دوسالانۀ ملی نگارگری ایران، تهران: موزه هنرهای معاصر تهران: 120-99.
کریمیان، حسن، جایز و مژگان. 1386. «تحولات ایران عصر صفوی و نمود آن در هنر نگارگری»، مطالعات هنر اسلامی، ش : 88-65.
کمالی، علیرضا. 1385. دیوارنگاری در ایران، تهران: زهره.
گلدک، جی و سومر هیراموتو گلدک. 1355. سیری در صنایع دستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
گودرزی، مرتضی. 1388. آینه خیال: تجزیه و تحلیل و بررسی نقوش و تزیینات در هنر دوره قاجار تهران. تهران: سوره مهر.
مطیفی فرد، مرتضی. 1391. گچ‌بری احیای هنرهای از یاد رفته. اصفهان: نقش مانا.
مقیم پور بیژنی، طاهره. 1387. «آیینه‌کاری در معماری دورۀ قاجار (نگاهی مختصر بر پیشینۀ آیینه و کاربرد آن در تاریخ هنر ایران»، کتاب ماه هنر، ش 119: 77-70.
مکی نژاد، مهدی. 1387. تاریخ هنر ایران در دوران اسلامی تزیینات معماری. تهران: سمت.
Canby, Sheila R. 2009. Shah Abbas the Remaking of IRAN, Londen: the British Museum Press.
Grabar.O. 2001. “Reflections on Qajar Art and Its Significance”, Iranian Studies Journal, Vol. 34 . pp.183-186.
Pope, Arthur Upham. 2003. A Survey of Persian art from prehistoric times to the present. Edited by Phyllis Ackerman. volume V. London: Oxford University press.
Robinson, B. W.1967. Persian Miniature Painting From Collections in the British Isels, London: HMSO.  
فصلنامه نگره
دوره 12، شماره 41
فروردین 1396
صفحه 67-79

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 مهر 1394
  • تاریخ بازنگری: 21 شهریور 1395
  • تاریخ پذیرش: 02 شهریور 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار