مطالعه تحلیلی و تطبیقی نقوش بز در سنگ نگاره‌های منطقه "شترسنگ" خراسان رضوی با نقوش مشابه در فلات ایران

سنگ‌نگاره در ایران دارای پراکندگی‌های گسترده‌ای است که با نمونه‌های کشف‌شده در سایر نقاط دنیا دارای شباهت‌ها و تفاوت‌های ظاهری و مفهومی قابل توجه است. نقوش صخره‌ای موجود در منطقه"شتر سنگ" یکی از هزاران نمونه سنگ‌نگاره‌هایی است که در خراسان شکل گرفته‌اند، بیانگر زندگی مبتنی بر پایه دامداری و شکارگری انسان عصر پارینه سنگی است. نقوش برجامانده در این صخره‌ها مانند سایر سنگ‌نگاره‌های مناطق مختلف دربرگیرنده نقوش جانورسان و نقوش انسان‌نماست که در بین نقوش موجود بیشترین نقش را نقش بزکوهی به خود اختصاص داده ‌است. در بین نقوش موجود در سایت "شترسنگ" برخلاف پراکندگی‌های متنوع نقوش صخره‌ای در سایر نقاط ایران، نقوش گیاهی، سمبلیک و انتزاعی بندرت مشاهده می‌شود. در بین نقوش جانورسان، نقش بزکوهی به عنوان یکی از مهم‌ترین حیوانات در تداوم زندگی بشر حاکی از اهمیت فراوان این موجود است که در نقوش صخره‌ای منطقه "شتر سنگ"به‌وفور مشاهده می‌شود. نقش بز، نماد آب، ماه، آبادانی، فراونی، حاصلخیزی و نماد زندگی است. هدف این پژوهش، معرفی و شناخت سنگ‌‌نگاره‌های منطقه "شترسنگ" با تأکید بر نقش بزکوهی و وجود شباهت‌ها و تفاوت‌های شاخص نقوش این منطقه در قیاس با نقوش متنوع سایر مناطق کشور است که تاکنون مورد پژوهش و مطالعه جدی پژوهشگران قرار نگرفته‌ است. این پژوهش در پی پاسخ دادن به این سؤالات است: 1. نقوش بزکوهی در سنگ‌نگاره‌های منطقه شترسنگ دارای چه ویژگی‌هایی است؟ 2.  بین ساختار طراحی، اجرا و تنوع نقوش بزکوهی در منطقه مورد مطالعه این پژوهش چه شباهت‌ها و تفاوت‌های شاخصی با سایر نقوش سنگ‌نگاره‌های ایران، وجود دارد؟ جستار پیش رو به صورت توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزار جمع‌آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده‌است. با توجه به ریخت‌شناسی سنگ‌نگاره‌ها و اسناد و مدارک موجود در ارتباط با نقش بز تقریباً در تمامی مراکز فرهنگی دوران پیش از تاریخ در ایران، می‌توان به این نکته اشاره کرد که نقش بز کوهی در محوطه "شترسنگ" نیز، اغلب به‌صورت استیلیزه و خلاصه‌شده بدون اشاره به هیچ گونه تزئیناتی با استفاده از خطوط افقی برای طراحی بدن و چند خط مورب برای طراحی پاها، ترسیم شده‌است. همچنین، بزهای حک شده درمحوطه مورد پژوهش مانند اغلب نقوش سنگ نگاره‌های سایر نقاط ایران؛ به صورت نیمرخ با یک شاخ و یا دو شاخ با منحنی‌های کوتاه و یا بسیار بلند با عدم تناسب نسبت به بدن جانور، طراحی شده‌است. بزهای نیمرخ اغلب با دو پا طراحی شده‌اند و در مواردی نیز بزهایی با طراحی سه و چهار پا نیز مصور شده‌است. بین بزهای مناطق مختلف ایران، به‌جهت ریخت‌شناسی یا فرم و نیز محتوی و معنا یکسانی وجود دارد و شیوه حکاکی اغلب سنگ‌نگاره‌های ایران و نیز منطقه"شترسنگ" به شیوه پتروگلیف است. باستان‌شناسان با گاه‌نگاری نسبی و تقریبی حکاکی و ترسیم سنگ‌نگاره‌ها در منطقه "شترسنگ" را به دوره پارینه‌سنگی نسبت داده‌اند.