بررسی تداوم استفاده از زعفران در هنر کتاب‌آرایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران

2 استادیار پژوهشکدۀ مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری

چکیده

در حفاظت و مرمت آثار قدیمی همواره این مسئله مطرح می‌شود که ترکیبات اصلی سازندۀ این آثار کدام‌اند. طیف‌نگاری از شیوه‌ّهای مرسوم برای شناخت رنگیزه‌ها و اجزای سازندۀ آثار هنری است که در این تحقیق برای بررسی شیوۀ کاربرد زعفران در آراستن نسخه‌های خطی استفاده شده است.
هدف از انجام تحقیق حاضر مطالعۀ شیوه‌های گوناگون استفاده از رنگ زعفران در هنر کتاب‌آرایی و تشخیص دورۀ زمانی آن است. روش تحقیق در این مطالعه از نوع تطبیقی طولی است و در آن از رسالات خوشنویسی کهن، متون مربوط به هنر کتاب‌آرایی و نیز از راهنمایی استادان معاصر استفاده شد.
زعفران در گسترۀ زمانی وسیعی از سدۀ سوم تا دوازدهم در تزیین قرآن‌ها به کار رفته و عمده استفادۀ آن در تعیین فواصل آیات و کتابت سرسوره‌ها و نیز ترسیم جدول‌ها بوده است. یکی از دلایل مهم استفاده از زعفران و اصولاً سایر رنگ‌های متفاوت در کتابت قرآن متمایز کردن بخش‌هایی است که در متن اصلی قرآن موجود نبوده و بعداً به آن افزوده شده است. اهمیت و قداست زعفران در فرهنگ عامه نیز در کاربرد آن به این منظور مؤثر بوده است. زعفران در تهیۀ مرکب مطوس نیز کاربرد داشته و یکی دیگر از ویژگی‌های آن ماهیت روحی رنگ آن است. علاوه بر این، می‌توان برای بازدارندگی از اثر تخریبی سبزنگار از زعفران استفاده کرد.
محدودۀ تاریخی نسخه‌های خطی غیرقرآنی مورد بررسی مربوط به دورۀ تیموری و صفوی است و لذا استفاده از زعفران در این دوره‌ها متداول بوده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey on Continuity of the Use of Saffron in Persian Arts of Book

نویسندگان [English]

  • Gol Andam Sharifi 1
  • Golfam Sharifi 2
1 Gol Andam Sharifi, PH.D, Research assistant professor in Iranian Institute for Encyclopedia Research,
2 PH.D, Research assistant professor in Cultural heritage, tourism and handicraft organization,
چکیده [English]

The question in maintaining and restoring the old objects always is what the main components of these objects are. Since past few years the use of spectroscopy via the adept instruments to determine the pigments and constituents of works of art has been common in all over the world. Especially chemists have numerous papers on precious works of art kept in significant museums like Louvre and British Museum and et cetera. In Iran although the available exquisite written cultural heritage has been explored and studied, an extensive study that answers the needs has not yet been undertaken and the data are not yet practically used by the experts. Therefore this paper endeavors to look at saffron from a different angle and explore the application of this beneficial plant in unique manuscript decorations.
The aim of the present investigation is to determine the period and the method to apply saffron in the arts of book through the study of various methods of using saffron color in the arts of book.
The research method is Longitudinal comparative. To gather the data, old calligraphy manuscripts, books on arts of book and papers on the use of the colors in arts of book have been studied and contemporary expert craftsmen in this field have been consulted. The results indicated that saffron has been used in calligraphy, paper coloring, illumination and layouts. Saffron has been applied in an extended time span from the 3rd century H./ 9th century A.D. to 12th century H./ 18th century A.D. in Quran manuscripts decoration mainly to depict the beginnings and endings of ayahs, to inscribe surah beginnings, and to draw the linings. One of the significant reasons for the use of saffron and other different colors in Quran scripture was to highlight the parts which were not included in the original script of Quran and were added later as well as the significance and sacredness attributed to saffron in popular culture.
The saffron can also be used in Motavvas (peacock) ink, of which one quality is its transparent nature, so that it is absorbed by the paper and does not remain as distinct layers. Saffron can also be used to prevent the destructive effects of verdigris. It is also indicated that the non-Quranic manuscripts date back to Timurid and Safavid eras, therefore the use of saffron was widespread in these eras. This survey is an introduction which needs to be followed by instrumental methods and spectra analysis to prove the application of saffron in decoration of selected manuscripts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Arts of Book
  • Manuscripts
  • saffron