نمود تزیینات معماری تیموری در نگاره‌های شاهنامه بایسنغری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد باستان‌شناسی اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد، شهر شهر کرد، استان چهار محال بختیاری.

چکیده

شاهنامه بایسنغری، یکی از ارزنده‌ترین نسخ مصور دوره تیموری، در سال 833ق با پشتیبانی شاهزاده تیموری، بایسنغر میرزا ساخته شده است و 22 نگاره دارد. در شش نگاره، بناهایی با کارکرد کاخ و قلعه ترسیم و سطوح گسترده‌ای از آن‌ها با کاشیکاری لاجوردی رنگ تزیین شده‌ است و سیمای بناهای معظم و مجلل تیموری را به خاطر می‌آورند. اهداف اصلی پژوهش حاضر، تطبیق تزیینات ابنیه مصور در نگاره‌های شاهنامه بایسنغری با بناهای قلمرو شرقی تیموریان در محدوده‌ زمانی آغاز تشکیل این سلسله در سال 771ق تا سال ساخت این نسخه و بررسی اهمیت این نگاره‌ها در مطالعات معماری و تزیینات بناهای تیموری است. پژوهش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که تزیینات بناهای مصور در نگاره‌های این نسخه از تزیینات کدام یک از بناهای تیموری الهام گرفته شده است؟ و بررسی این نگاره‌ها، در شناخت عمیق معماری تیموری چه کمکی می‌کند؟ روش تحقیق، توصیفی _ تطبیقی و تحلیلی است و اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اغلب تزیینات معماری این نگاره‌ها به‌ویژه کاشیکاری، با بناهای قلمرو شرقی تیموریان مطابقت دارند و بررسی این نگاره‌ها می‌تواند در بازسازی ویژگی‌های معماری و تزییناتی بناهای بایسنغر که در گذر زمان نابود شده‌اند، کمک شایانی نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manifestation of Timurid Architectural Decorations in Paintings of the Baysonghori Shahnameh

نویسندگان [English]

  • maryam salehikia 1
  • Mitra shateri 2
1 MA in Islamic Archeology, Faculty of Letters and Humanities, Shahrekord University
2 Assistant Professor, Department of Archaeology in Shahrekord University
چکیده [English]

The skillful drawing of architectural spaces and displaying details of building decorations are among the most distinguished features of Iranian painting, especially in the late Islamic periods. The painting of Iran during the Timurid period has progressed and flourished through the full support of the art lover kings and princes and their efforts to serve the most prominent and most capable artists and the establishment of royal libraries in the courts. In this convenient space and the rich cultural and artistic environment, valuable artworks were created. Baysonghori shahnameh, one of the most valuable illustrated manuscripts of the Timurid period is made in 833 AH with the Timurid prince’s support, Baysonghor Mirza, and it has 22 images. The skillful drawing of the structure of the buildings and the accuracy of their decorations, especially the tilework, are striking in the paintings of Baysonghori shahnameh, and represent the prominence of it. In 6 images, buildings, castles and palaces, and the vast surfaces of them are decorated with azure tiling which brings the visage of great and luxurious buildings of the Timurids to the mind. In addition to tilework, mural painting, glazed pottery, lithograph and brickwork are also used to decorate the buildings in the paintings. In this research, decorations of depicted buildings in these paintings are studied following their comparisons with decorations of Timurid buildings. The main aims of this research are comparing decorations of the depicted buildings in Baysonghori Shahnameh paintings with buildings of eastern territory of the Timurids since the begining of the formation of this dynasty in 771 AH until the year of production of this manuscript as well as the survey of the importance of these paintings in architectural and decorations studies of Timurid buildings. The research tries to answer the following questions that decorations of depicted buildings in the paintings of this manuscript have been inspired by which of the Timurid buildings? And how do these pictorial reviews contribute to a deeper understanding of the Timurid architecture? The method of reserch was descriptive_comparative and analytic, and the information was collected by library method. According to the studies carried out, in response to the first question of the research, it can be said that most of the decorations of the Baysonghri shahnameh paintings are compatible with the buildings of the eastern Timurid territories and Transoxania. In case of many of these decorations, examples in their contemporaneous buildings in the eastern part of Iran can be found. Since this manuscript is made in the royal library of Baysonghor Mirza, the greatest supporter of the Timurid art, in the artistic center of that era, Herat city, and made by the most prominent artists, the images of this manuscript are more important than the other illustrations of this period in terms of reviewing the architecture and decorations of the Timurid buildings. The artists who created this manuscript were summoned from different areas of the Timurid territory to Herat, and considering the establishment of the royal library in the garden of the Timurid art-patron prince, they most of all saw the royal monuments of this city and hence, it is obvious that they were inspired by the structure and decorations of the monuments and the ceremonial buildings around them in their drawings. The inscriptions written in two pictures of “Zal and Roodabeh's visit” and “Golnar and Ardeshir's visit” read that the building was built by Baysonghor Mirza’s command and this claim is confirmed. Therefore, despite the fact that during this period many manuscripts were made at other painting centers, especially in Shiraz, the images of this manuscript, which most researchers and experts believe to be the most significant of the Timurid paintings due to their production in Herat city, are more important than the images of other manuscripts in terms of examining the architecture and decorations of the royal monuments of the eastern Timurid territories. To answer the second question of the research, it must be said that based on the mention of the name of Baysonghor Mirza in the thuluth inscriptions of the building, these two paintings show that the painters took inspiration from the structure and decorations of the royal monuments of the Timurid Prince. By reviewing and studying the drawings of this manuscript, one can find out about the structure and decorations of the ceremonial and royal monuments of Prince Baysonghor Mirza, which have been destroyed over time and now no trace of them is left. In fact, the results of the research reveal that the illustrations of this valuable manuscript, in addition to the artistic value, are worthy of consideration as the illustrated document that depicts the architecture of the Timurid period, and especially the monuments of Herat during the reign of Baysonghor Mirza, and the study of these images by the researchers may eliminate the impasse that has been caused due to the lack of sufficient evidence. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Paintings of Baysonghori Shahnameh
  • Eastern territory of Timurids
  • Architectural Decorations
  • Tilework
ابن عربشاه، احمد بن محمد. (1350). زندگانی شگفت آور تیمور. ترجمه محمد علی نجاتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اسفزاری، معین‌الدین محمد زمچی. (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. با تصحیح و حواشی و تعلیقات محمد کاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
آژند، یعقوب. (1387). مکتب نگارگری هرات. تهران: فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب. (1387). «جلوه‌های شکوه شاهنامه نگاری»، مصاحبه از مریم خاکیان، آیینه خیال، ش 6: 117-116.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1385). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی. تهران: سروش.
بورکهارت، تیتوس. (1392). هنر مقدس (اصول و روش‌ها). ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
پوپ، آرتر آپم. (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ج3. زیر نظر آرتر پوپ و فیلیس اکرمن. ترجمه نوشین دخت نفیسی. تهران: علمی و فرهنگی.
پورتر، ونیتیا. (1389). کاشی‌های اسلامی. ترجمه مهناز شایسته‌فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
پورجعفر، محمدرضا و موسوی لر، اشرف. (1381). «بررسی ویژگی‌های حرکت دورانی مارپیچ؛ اسلیمی نماد تقدس، وحدت و زیبایی»، فصلنامه علمی _ پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش 43: 184-207.
پوگاچنکووا، گالیناآ. (1387). شاهکارهای معماری آسیای میانه سده چهاردهم و پانزدهم میلادی. ترجمه سید داوود طبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
حیدرخانی، مریم. (1394). «نقاشی ایرانی در مقام منبع تاریخ معماری ایران»، دوفصلنامه معماری ایرانی، ش 7: 163-151.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1380). تاریخ حبیب السیر. زیر نظر محمد دبیر سیاقی و با مقدمه جلال‌الدین همایی. تهران: اساطیر.
رهنورد، زهرا. (1392). تاریخ هنر ایران در دوره‌ اسلامی نگارگری. تهران: سمت.
زمرشیدی، حسین. (1385). «دوره‌های شکل گیری کاشیکاری معرق در بناهای ایران»، رشد آموزش هنر، ش 8: 11-4.
سلطان‌زاده، حسین. (1383). «باغ ایرانی به روایت مینیاتور»، معماری و فرهنگ، ش 17: 180 -173.
سلطان‌زاده، حسین. (1387). فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی. تهران: چهارطاق.
سید رضوی، نسرین و الیاسی، بهروز. (1392). نقش جعفر تبریزی در اعتلای مکتب هرات، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 11، 84-67
شاهنامه بایسنغری. (1350). تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
شایسته‌فر، مهناز. (1379). «رابطه‌ مذهب و نگارگری دوره‌ تیموریان و اوایل صفویان»، مدرس، ش2: 40-25.
شایسته‌فر، مهناز و سدره‌نشین، فاطمه. (1392). «تطبیق نقوش تزیینی معماری دوره‌ تیموری در آثار کمال‌الدین بهزاد با تأکید بر نگاره‌ گدایی بر در مسجد»، نگره، ش 25: 38-19.
شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست. (1384). هنر ایلخانی و تیموری. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
فروتن، منوچهر. (1384). درک نگارگران ایرانی از ساختار فضای معماری ایران (دوره‌های ایلخانی و تیموری و اوایل صفوی619-995 ه.ق)، فصلنامه فرهنگستان هنر، شماره 13، 83-70.
فروتن، منوچهر. (1389). «زبان معمارانه‌ نگاره‌های ایرانی»، هویت شهر، ش 6: 131-124.
کارگر، محمدرضا و ساریخانی، مجید. (1390). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی ایران. تهران: سمت.
کریچلو، کیت. (1389). تحلیل مضامین جهان‌شناختی نقوش اسلامی. ترجمه سید حسن آذرکار. تهران: حکمت.
کنبای، شیلا. (1389). نگارگری ایرانی. ترجمه مهناز شایسته‌فر. تهران: موسسه‌ مطالعات هنر اسلامی.
ماهرالنقش، محمود. (1361).کاشیکاری ایران دوره‌ اسلامی ج1 . تهران: موزه‌ رضا عباسی.
مکی نژاد، مهدی. (1387). تاریخ هنر ایران در دوره‌ اسلامی: تزیینات اسلامی. تهران: سمت.
مهرابی، بهنام و مسجدی، حسین. (1388). «شاهنامه بایسنغری شاهکار نگارگری ایران»، فصلنامه تخصصی دانش، مرمت و میراث فرهنگی، ش 4: 98-91.
-نجیب‌اوغلو، گل‌رو. (1389). هندسه و تزیین در معماری اسلامی (طومار توپقاپی). ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
ویلبر، دونالد و گلمبک، لیزا. (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمه کرامت‌الله افسر و محمد یوسف کیانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
Dabbour, Loai. (2012). Geometric proportions: The underlying structure of design process for Islamic geometric patterns, Frontiers of Architectural Research, 380 -391.
Golombek, Lisa. (1992). Discourses of an Imaginary Arts Conunsil in Fifteenth-Century Iran, Brill, Volume 6, 1-17.