شناسایی و طبقه‌بندی نقش درخت واق‌واق در فرشهای سده‌های دهم تا سیزدهم هجری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر

چکیده

 نقش‌مایۀ درخت سخنگو یا درخت واق‌واق، که در داستان‌ها و افسانه‌‌های سرزمین‌های گوناگون ریشه دارد، به اشکال مختلفی بر آثار هنری نمایان شده است. این نقش سرچشمۀ پیدایش نقوش تزیینی واق است که ترکیبی از سر جانداران طبیعی یا تخیلی با ساقه‌ها و گل‌های اسلیمی و ختایی است و به‌عنوان یکی از نقش‌مایه‌های اصلی قالی‌بافی ایران مطرح می‌شود و در طرح‌های مختلفی چون لچک‌ترنج و درختی جلوه‌گر می‌شود. این نقوش گونه‌های تحول‌یافتۀ درخت سخنگو و درخت‌ واق هستند که به‌طور کلی به چهار گونه بر فرش‌های قرون دهم تا سیزدهم هجری قابل مشاهده‌اند.
هدف از این مقاله شناخت اشکال گوناگون این آرایۀ تزیینی و آشنایی با خصوصیات ظاهری و ترکیبی این نقوش در فرش‌های سده‌های دهم تا سیزدهم هجری است. سؤالاتی که در این پژوهش مطرح می‌شوند عبارت‌اند از:
ـ چه گونه‌هایی از نقوش واق بر روی فرش‌های قرون دهم تا سیزدهم هجری وجود دارند؟
ـ شیوه‌های مختلف طراحی، نقشبندی و نحوه اتصالات آن‌ها چگونه‌اند؟
روش تحقیق در این مقاله توصیفی‌ـ‌تحلیلی است و ابزار گردآوری اطلاعات به‌شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای بوده و همچنین بسیاری از اطلاعات از طریق مشاهده حاصل آمده است.
در این پژوهش برای ارائۀ بهتر نحوه اتصلات و ویژگی‌های ساختاری گونه‌های نقوش واق، به دسته‌بندی و آنالیز خطی نقوش مشترک در اکثر فرش‌ها پرداخته که شامل سر انسان، اژدها و دیو می‌شود. آنچه از این پژوهش منتج می‌شود این است که سر دیو همواره از نمای تمام‌رخ و به دو گونۀ انسانی و حیوانی قابل مشاهده است و سر انسان از دو نما و بیشتر به شکل طبیعی ترسیم شده و سر اژدها نیز از دو نما و اغلب به‌صورت ترکیب سر موجوداتی چون مار و تمساح است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification and classification of Wak Wak tree motifs in the Iranian carpets of 10th- 13th centuries (A.H.)

نویسندگان [English]

  • Alireza Taheri 1
  • Somayyeh Rabiei 2
1 PH.D, Associate Professor, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan , Iran.
2 M.A. Research of Art, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan , Iran.
چکیده [English]

    The motif of “talking tree” or Wak Wak tree, derived from the stories and tales of different lands, has appeared in various shapes in artworks. This motif is the source of Wak decorative motifs that depict combinations of mythical and real creatures’ heads with arabesques and sprays, well known as one of the primary motifs of Iranian carpets depicted in different patterns such as medallion, corner, tree, etc. These patterns are evolved from talking tree and Wak tree that can be found in the carpets of 10th-13th centuries (A.H.) in four categories. This article is aimed at exploring and understanding the different manifestations of this decorative motif and its structural and formal characteristics in the carpets of 10th- 13th centuries. The research questions developed in this article include what types of Wak patterns may be found in the carpets of 10th-13th centuries (A.H) and what are the various styles of their design, painting and connections.
The research has been carried out through gathering published material and observation, using descriptive and analytical methods.
      We also classified and analyzed the common patterns in most of the carpets including the humans’, dragons’ and demons’ heads to clarify the connections and structural characteristics of various manifestations of Wak motif. We concluded in this project that the frontal representation of demons’ heads are always present in the form of humans or animals while the humans’ heads are drawn more naturally and from two views, and the dragons’ heads are also drawn in combination with other creatures like snakes and crocodiles. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Talking Tree
  • Wak Wak Tree
  • Wak Motif
  • Iranian Carpet
  • Mythical Creatures