مطالعۀ تطبیقی نقوش گچبری‌های مکشوفه از شهر تاریخی دره‌شهر با نمونه‌های مسجدجامع نایین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، شهر تهران، استان تهران.

2 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، شهر بابلسر، استان مازندران.

چکیده

شهر تاریخی دره­شهر در جنوب غرب استان ایلام واقع شده است که تاریخ ساخت آن به قرن دوم هجری برمی­گردد. از مهم‌ترین یافته­های باستان‌شناسی این شهر تزیینات گچبری آن است که به‌لحاظ زیبایی بصری، ترکیب‌بندی نقوش و کاربرد نقوش گیاهی و هندسی از نمونه­های کم‌نظیر این هنر در صدر اسلام به حساب می‌آیند. این گچبری­ها پلی ارتباطی در انتقال دستاوردهای هنری دوران ساسانی به دوران اسلامی به‌شمار می‌روند. هدف این مقاله شناخت و بررسی نقوش این گچبری‌ها و مقایسۀ تطبیقی آنها با نمونه­های مسجدجامع نایین برای پاسخ‌گویی به این سؤالات است: نکات مشترک گچبری‌های این دو بنا کدام است؟ تأثیر­گذاری و تأثیر­پذیری نقوش گچبری­های دره‌شهر و مسجدجامع نایین از هم چگونه بوده است؟ تقدم و تأخر ساخت این گچبری­های نسبت به هم چگونه است؟
نتایج نشان می‌دهد اشتراکات زیادی بین گچبری‌های این دو در زمینه نقوش گیاهی و هندسی، ترکیب بندی نقوش و انواع گره‌ها وجود دارد. استفاده از پلاک­های گچی با نقش مایه‌های گیاهی متأثر از هنر ساسانی در دره­شهر و بهره­ گیری از کتیبه­های گچی در مسجدجامع نائین نشان دهنده اینست که گچبری‌های دره­شهر به لحاظ تاریخ ساخت قدیمی تر از نمونه‌های نایین هستند. سازندگان این گچبری­ها با ریختن عناصر هنر ساسانی در قالب سنن اسلامی شیوه­ای نو برای تزیینات گچبری بوجود آورده‌اند. روش تحقیق مقایسۀ توصیفی–تطبیقی است که بر پایۀ مطالعات کتابخانه­ای انجام گرفته است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study the Stucco decorations discovered from historical city of Dareh Shahr With examples Available in Mosque of Nain

نویسندگان [English]

  • Yuonos Yuosofvand 1
  • Farshad Miri 2
1 MA in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Human Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
2 MA in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Art, Art University of Esfahan, Esfahan, Iran.
چکیده [English]

Dareh Shahr has been located in the South West of Ilam province. Its histories establish goes back to the second century. The most important archaeological finds of it is the stucco decorations that in terms of aesthetics, composition of relief, and use of plant and geometric motifs are rare samples of this art in the early Islam. These Stuccoes are transfer Bridge of artistic achievements of the Sassanid era to the Islamic period. The aim of this article is identification and investigation of relief these Stuccoes and their comparison with samples of Nain Mosque to answer the following questions: What are the common relief of Stuccoes of these monuments? How Effectiveness and influences of Stucco decorations of these monuments had been? How is priority and posteriority of their Manufacturing relative to each other? The research method is comparison of descriptive and comparative that is based on library studies.  
Result indicate that there is much shares between Stuccoes of these two monuments in the field of plant and geometric motifs, the composition of motifs and types of loops. Use of Stucco plaques with plant motifs affected of Sassanid art in Dareh Shahr and cornice in nain mosque indicates that Stuccoes of Dareh Shar are older than samples of Nain and Manufacturers combination of Sassanid art ingredients in template of Islamic art traditions have created a new method for Stucco decorations.  

-ابن حوقل، محمد بن علی. 1345. صورۀالارض. ترجمۀ دکتر جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ.
- ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله. 1370. المسالک والممالک. ترجمۀ حسین قره‌چانلو. تهران: نشر نو.
- اصطخری، ابوالحسن. 1340. مسالک الممالک. به‌کوشش ایرج افشار. زیر نظر احسان یارشاطر. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ابوالفدا، عماد الدین اسماعیل. 1349. تقویم البلدان. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ. 1381. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: سمت.
- انصاری، جمال. 1366. «گچبری دورۀ ساسانی و تاثیر آن در هنر دورۀ اسلامی». فصلنامۀ هنر ش13: 373-318.
- همدانی، باباطاهر. 1375. دو‌بیتی‌های باباطاهر، ویرایش و نگارش منوچهر آدمیت. تهران: آتلیۀ هنر.
- پوپ، آرتور و اکرمان، فیلیپس. 1387. سیری در هنر ایران. ترجمۀ نجف دریابندی و دیگران. ج 2و ج 7. تهران: علمی فرهنگی.
دینلی، عادله و علمدار علیان. 1390. «بررسی نقوش گچبری‌های مسجدجامع نایین». مجموعه مقالات همایش ملی هنر اسلامی دانشکدۀ هنر دانشگاه بیرجند: 100-115.
-سلطان زاده، حسین. 1374. نایین شهر هزاره‌ها. بی جا: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-سجادی، علی. 1374. «بررسی هنر گچبری دورۀ اسلامی». فصلنامۀ اثر، ش 25: 43- 50.
-صالحی کاخکی، احمد و حسام اصلانی. 1390. «معرفی دوازده گونه از آرایه‌های گچی در تزیینات معماری دوران اسلامی ایران»، مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 3، ش 1: 90 تا 106.
- فلاری، اس. 1378. «مسجد نایین»، ترجمۀ کلود کرباسی، مجلۀ اثر، ش 22 و 23: 151-166.
-قوچانی، عبدالله. 1375. «بررسی کتیبه‌های تاریخی نطنز و مسجدجامع نایین»، اثر، ش 26و27: 37 و 45.
-گیریشمن، رومن. 1350. هنر ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین. تهران: علمی فرهنگی.
- لک پور، سیمین. 1389. کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی دره‌شهر. تهران: پازینه.
-ماهرالنقش، محمود. 1376. معماری مسجد حکیم. تهران: میراث فرهنگی.
- مقدسی، ابوعبدالله محمد ابن احمد. 1361. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علی‌نقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. 1365. التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصباح اردکانی، نصرت الملوک. 1387. «مطالعۀ تأثیر نقش‌مایه‌های دورۀ ساسانی بر نقوش گچبری دورۀ اسلامی»، نقشمایه، ش 2: 50-37.
نعمتی بابایلو، علی و اسراء صالحی. 1390. «بررسی تطبیقی نقوش گچبری‌های مسجدجامع نایین و مسجد نه‌گنبد بلخ از منظر نقش و ترکیب»، کتاب ماه هنر، ش 162: 104-96.
-هنرفر، لطف‌الله. 1350. گنجینه آثار تاریخی اصفهان (آثار باستانی و الواح و کتیبه‌های تاریخی در استان اصفهان). تهران: چاپخانۀ زیبا.
الحموی، یاقوت بن عبدالله. 1906. معجم البلدان. به‌تصحیح محمد امین الخانجی. مصر: مطبعه المعاده.  
Blair, Shila. And Janatan Bloom. 2009. Stucco and plasters in Islamic lands. Landan. Oxford University press.
Brend, B. 2007. Islamic Art. Landan. The British Museum Press.
Peterson, Samuel R. 1977. The Masjid- I Pa Minar at Zavareh: A Redating and an Analysis of Early Islamic Iranian Stucco. Asiae.
Pope, A. U. 1934. The Historic Significance of Stucco Decoration in Persian Architecture. The Art Bulletin.
Pope, A. U. 1973. Vol. III. A survey of Persian Art. Oxford University Press.
Keall, Edward l, J. , Leveque, Margaret A. , 1980, Qaleh-I Yazdigird: Its Architectural Decorations. The stuccoes as decorations, IRAN, vol. ХѴШ
Zeymal, Ye. V. 2008. History & uses of stucco and plaster in central Asia. Oxford university press