بررسی ویژگی‌های بصری صفحه‌عنوان در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی مطبعه‌ی مُنشی نِوِل‌کشُور (بر اساس نسخه‌های موجود در کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.22070/negareh.2021.5800.2585

چکیده

مُنشی‌ نِوِل‌کشُور روزنامه‌نگار، مترجم و ناشر هندی است که با نشر کتاب‌ به زبان فارسی در ترویج زبان و ادب فارسی در خارج از مرزهای ایران تأثیر فراوانی داشته است‌‌. گرچه کتاب‌های چاپ سنگی فارسی این مطبعه به‌لحاظ متن متنوع و متعددند، ولی این کتاب‌ها به‌لحاظ ویژگی‎‌های بصری، تزیینات و تصاویر از ویژگی‌ خاصی برخوردار نیستند. آنچه در تزیینات این کتاب‌ها شاخص و منحصربه‌فرد است صفحات عنوان منشورات چاپخانه مُنشی نِوِل‌کشُور است که دارای تزیینات و ترکیب‌های بصری منحصر به فرد و ویژگی‎‌های بصری ویژه‌ای است که آن‌ها در میان کتاب‌های چاپ سنگی ایران و هند شاخص و متفاوت می‌کند. این ساختار در سال‌های بعدی الگویی برای دیگر کتاب‌های هند و آسیای میانه می‌شود.
این پژوهش با هدف تبیین ویژگی‌های بصری صفحات‌عنوان در منشورات این مطبعه انجام شده و در پی پاسخ به این پرسش است که ویژگی‌های بصری طراحی صفحه‌عنوان در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی این مطبعه، از منظر بهره‌گیری از نقش‌مایه‌ها و اطلاعات قیدشده در صفحه‌عنوان، چگونه بوده است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است. جامعه‌ی پژوهش شامل نسخه‌های موجود در کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته که، از آن میان، تا رسیدن به نقطه اشباع، 200 صفحه‌عنوان از کتاب‌های چاپ سنگی فارسی از منشورات مُنشی نِوِل‌کشُور (طبع‌شده بین سال‌های 1282-1326ق. / 1865-1909م.)، انتخاب و بررسی شده است.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که صفحه‌عنوان‌ها در منشورات این انتشارات دارای یک ویژگی‎‌های بصری برای قرارگیری اطلاعاتی چون یاد خداوند، عنوان کتاب، نام پدیدآورنده، تاریخ طبع، محل نشر و ناشر در بخش‌های مختلف صفحه است. در طراحی صفحات‌عنوان از طیفی از تزیینات انتزاعی تا فیگوراتیو (گیاهی)، شامل انواع واگیره‌ها، استفاده شده است. همچنین در هر کدام از این بخش‌ها از عبارات شعرگونه و مقفا، منتهی به حروف مدور استفاده شده که در آنها با تکرار حروف، به ویژه حروف مدور، ریتم در نگارش را ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Visual Elements of Title Pages of Persian Lithographed Books Published by Munshi Nawal Kishore (Base on the Collection of the National Library in Iran)

نویسنده [English]

  • Ali Boozari
Assistant Professor, Graphic design and illustration department, visual Arts Faculty, Tehran University of Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

Munshi Nawal Kishore (1836-1895) was an Indian journalist, translator, scholar and publisher who, by publishing original and translated books in Persian, had an indisputable role in the promotion of Persian language and literature beyond the borders of Iran, especially in the Indian subcontinent. Many Persian books for the first time, and last time, have been published in India, in Nawal Kishore Publishing house. For about forty years Munshi Nawal Kishore was among the modernist and progressive publishers in India. The books of his publishing house had high literary value and helped to the expansion and excellence of knowledge and insight among the inhabitants of the Indian peninsula. Moreover, publishing hundreds of Persian books – some of which never republished in other Persian-speaking countries like Iran – and exporting them to these countries, helped to the expansion of Persian language and literature in Persian-speaking countries.
Moreover, Nawal Kishore publishing house was a leading publisher in terms of book design and introduced a new style for the title pages of its books. Here, the cooperation between gilders and scribes (then “designers”) lead to eye-catching introduction pages for readers. The interesting point about these books is the unique embellishments and spectacular aesthetic structure of their title pages, which distinct them from other lithographed books. From its early days, this publishing house designed a special structure for the title pages of its books to present the book information, including the title, writer, publisher, publication date and place of publishing. This structure becomes a standard for the later Indian books.
The purpose of the present study is focusing on the design of title pages in Persian books of Munshi Nawal Kishore Press, to investigate the contribution of these publications in book design in India. The statistical population of this research is 200 titles of Persian books, published between the years 1282-1326 AH. / 1865-1909 and now exist in the collection of National Library of Iran. These books are subject-free and their only feature is that they are visually examined and researched.
This research seeks to answer the question that: what were the visual features of the title page that exists in the Persian lithographed books of Munshi Nawal Kishore Press? and this publication is in such a way that it has been obtained to build other systems of medical science books on the page. In this research, it is organized in three parts; after mentioning the background and research method, it is published in Munshi Nawal Kishore and then its feature is introduced visually and described in various sections. To clarify the issue, in some cases, examples of lithography in Iran have been provided.
 Moreover, to organize this study which is qualitative in terms of its data, and practical in terms of its goal, various sources like books, articles, archives, databases, and various tools such as observation and imaging and studying documents and library research have been used.
The results of the study are presented in three sections: visual structure (praising God, book title, writer, publication date, place of publication, publisher), the way the book information is presented, and the embellishments. The innovations of these publications can be classified as follows:

Dividing the title pages and assigning each section to one of the information in the book, including the remembrance of God, the title of the book, the name of the author, the date of publication, the place of publication and the publisher.
Use of a range of abstract to figurative (plant) ornaments in the design of title pages.
Use of poetic and humorous expressions that often contain words leading to circular letters. In this case, not only the audience enjoys reading the poetic phrases, but also visually sees the rhythm and order created by the scribe by repeating the circular letters.

Other publishers of the subcontinent embodied the design of title pages because of the public acceptance of this visual and linguistic initiative, and this design method, founded by Newcastle Publications, became a model for designing title pages in Indian books. It should be noted that this special method was invented by Munshi Newelshour Publications and later by Indian publishers of Persian publications.
This research reveals that Nawal Kishore publishing house has used various visual elements in the form of recursive embellishments around the pages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Munshi Nawal Kishore
  • Lithography
  • Title Page
  • Book Embellishments
  • Persian Books Published in India
 
1395، نامه‌ی منشی: مجموعه مقالات نقش منشی‌نول‌ کشور در گسترش زبان و ادبیات فارسی در جهان‌‌. به‌کوشش مجید غلامی‌جلیسه‌‌. تهران: وراقان.
بزرگ‌چمی، ویدا‌‌. ۱۳۸۶. «منشی نول‌کشور و فرهنگستان زبان و ادب فارسی»‌‌، نامه‌ی انجمن‌‌، ش ۲۶، ۱۱۸ - ۱۳۶‌‌.
بوذری، علی. ۱۳۸۵. «نگاهی به سرلوح‌ در کتب چاپی دوره قاجار»، کتاب ماه کلیات، س 9، ش 103-104-105، 40 – 45.
بوذری، علی. ۱۳۹۰. «نخستین کتاب چاپ سنگی در ایران؛ قرآن، تبریز، 1249ق.»، نامه‌ی بهارستان، س 12، ش 18 – 19، 367 – 370.
بوذری، علی. ۱۳۹۵. «احیای یک متن فراموش‌شده، نسخه‌های چاپی و خطی هزارویک شب»، در مجموعه مقالات همایش 170 سال کتابخوانی با هزارویک‌شب. تهران: خانه کتاب، 13 – 44.
حسین‌زاده، زهرا؛ عظیم‌زاده، طاهره. ۱۳۹۵. «رویکرد آثار چاپ سنگی چاپخانه منشی نول کشور با تأکید بر آثار موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی»، در نامه منشی: مجموعه مقالات نقش منشی‌نول‌ کشور در گسترش زبان و ادبیات فارسی در جهان‌‌. به کوشش مجید غلامی‌جلیسه‌‌. تهران: وراقان، 123 - 134.
رضوی، شمیسه. ۱۳۹۵. «روزنامه اوده»، ترجمه: ظهیر عباس ریحان، در یادبود منشی نول کشور تهران: وراقان، 53 – 56.
زمانی، آصفه. ۱۳۹۵. همایش منشی نول‌کشور و خدمات ادبی ایشان، ترجمه ظهیر عباس‌ریحان؛ [به سفارش] خانه کتاب، مرکز کتاب‌پژوهی ایران؛ ویراستار فاطمه بیگدلی. تهران: وراقان.
سلطانی‌فر، صدیقه‌‌. ۱۳۸۵. «منشی نول کشور: احیاگر کتب فارسی»‌‌، فصلنامه‌ی کتاب‌‌، ش ۶۷، ۲۱۵ – 222‌‌.
شگلوا، اولمپیادا. ۱۳۹۱. «تأثیر نسخه‌های خطی بر کتاب‌های چاپ سنگی فارسی هند در قرن نوزدهم»، در چاپ سنگی فارسی از نگاه شرق‌شناسان. تهران: پیکره، 107-126.
ع‍ام‍ر، خ‍ان‌م‍ح‍م‍د. ۱۳۸۱. «منشی نول کشور و روزنامه‌نگاری»‌‌. ن‍ام‍ه‌ پ‍ارس‍ی، س‌ ۷، ش‌ ۳، 173 – 182‌‌.
غلامی جلیسه، مجید. ۱۳۹۰. «تحقق رؤیاى چاپ فارسى در شرق به دست چارلز ویلکینز»، پیام بهارستان، د 2، س 4، ش 13، پاییز 1390، 1020 – 1029.
غلامی جلیسه، مجید. ۱۳۹۴. مُنشی نول کشور، خادم نشر فارسی‌‌. تهران: خانه کتاب.
غلامی جلیسه، مجید؛ احمدی‌نیا، جواد، 1392، رساله جهادیه. قم: عطف.
فاضل هاشمی، محمدرضا. ۱۳۸۸. «کتابهای چاپ سنگی مطبعۀ نولکشور در کتابخانه آستان قدس رضوی»، شمسه، دوره 1، شماره 1، بهار و تابستان 1388، 1-2.
ق‍ل‍ی‍چ‌خ‍ان‍ی‌، ح‍م‍ی‍درض‍ا. ۱۳۹۵. خدمات کاتبان هندو به زبان و ادب فارسی: مُنشی نوال‌کشور‌‌. تهران: وراقان.
نورانی، سیدامیرحسن. ۱۳۹۵. خطاطان و خوشنویسان چاپخانه مُنشی نول کشور، ترجمه لیلا عبدی‌خجسته‌‌. تهران: وراقان.
Shaw, Graham. 1981. Printing Calcutta to 1800: A description and Check list of Printing in Late 18th-century Calcutta. London: Bibliographical Society: 69-73.
Stark, Ulrike. 2007. An Empire of Books: The Naval Kishore Press and the Diffusion of the Printed Word in Colonial India, Permanent Black.