تحلیلی بر طرح و نقوش و بررسی ریشه‌های تاریخی قوچ‌های سنگی در گورستان‌های دوران اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

3 عضو هیئت علمی و مدیرگروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

4 عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی

5 سازمان میراث فرهنگی اردبیل

10.22070/negareh.2020.3126

چکیده

در طی ادوار مختلف اسلامی، بنا بر اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگ و جغرافیای خاص هر منطقه از ایران، سنگ‌قبر‌های متنوعی در اشکال و ابعاد مختلف مورد استفاده قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به افراشته، محرابی، ساده ایستاده، صندوقی، گهواره‌ای، قوچ‌شکل، شیر سنگی، اسب‌شکل اشاره کرد. از مهمترین این دسته از سنگ‌قبرها، از منظر معناشناختی و باورهای اسطوره‌ای، قوچ‌های سنگی هستند که عموماً در نیمه غربی ایران و بالاخص در شمال غرب و غرب ایران یافت می‌شوند. بررسی و مطالعه این گروه از سنگ قبرها می‌تواند به نمودارسازی و کشف مفاهیم این آثار ارزشمند در هنر ایرانی – اسلامی منجر شود و در نهایت می‌تواند به اهداف و جوابی منطقی برای سؤالات زیر نیز دست یابد:
اهداف:
الف.  بررسی و مطالعه قوچ‌های سنگی گورستان‌های حاوی این سنگ قبر
ب. نمادشناسی و مطالعه کهن‌الگوی قوچ‌های سنگی و تطبیق آن با مفهوم‌شناختی این نقش در ایران باستان
ج.بررسی طرح و نقوش موجود بر روی قوچ‌ها
سؤالات:

قوچ‌های سنگی در گورستان‌های دوران اسلامی ایران، در کدام حوزه جغرافیایی و در چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته است؟
باورها و اعتقادات نهفته در تندیس قوچ سنگی در گورستان‌های ایران کدام بوده و چه ارتباطی بین مفاهیم و نمادشناسی این نقش در دوران اسلامی با نقش آن در پیش از اسلام وجود دارد؟
انواع نقوش بر روی قوچ‌های سنگی کدامند و ریشه‌های آنها چیست؟

در این راستا، پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی – تحلیلی و تاریخی و به کمک اسناد کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی به دنبال معناشناسی، جست و جوی کهن الگویی و همچنین ریشه‌شناسی اعتقادی نقش قوچ در سنگ قبور اسلامی ایران، از طریق پی‌جویی آن در طول دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی است. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که قوچ‌های سنگی بیشتر در نیمه غربی ایران یافت می‌شوند و غیر از چند مورد، اکثراً متعلق به قرون نهم و دهم هجری هستند. قوچ در ایران باستان نماد باروری و به عنوان نشانه‌ای از فر ایزدی و در ارتباط با خدای پیروزی یعنی بهرام بوده است.  قرار گرفتن نقش قوچ به شکل سنگ ‌قبر روی گورهای دوران اسلامی، به معنای طی طریقت و فرزانگی و نشان از استحاله فرد متوفی است. بنا بر اعتقاد مردم، حضور قوچ‌های سنگی در گورستان‌ها، مانع از ورود شیاطین می‌شده و استفاده از آنها با ظاهری انتزاعی  نشانه دلاوری و رشادت دلیران ایرانی و حاکی از مردانگی، قدرت و شجاعت آنان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Evaluation of the Design and Patterns and Study of the Historical Roots of the Stone Beams in the Cemeteries of Islamic Iran

نویسندگان [English]

  • Esmaiel Maroufi aghdam 1
  • karim hajizadeh 2
  • Reza Rezaloo 3
  • Behrouz Afkhami 4
  • fariborz tahmasbi 5
1 PhD Student in archeology, University of mohaghegh ardabili
2 Faculty member of the Department of Archeology, Mohaghegh Ardabili University
3 Teacher- mohaghegh Ardabili university
4 Associate Professor of Archeology, University of mohaghegh ardabili
5 Ardebil Cultural Heritage Organization

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 دی 1398
  • تاریخ بازنگری: 09 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 30 فروردین 1399

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار