احیای سنت یا بدعت در هنر: بررسی حجاری های قاجاری در مجموعۀ حرم حضرت عبدالعظیم(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2 دانش آموختۀ مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ باستان شناسی از دانشگاه تهران

3 دانش‌آموختۀ مقطع کارشناسی‌ارشد رشتۀ باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، شهر تهران، استان تهران

چکیده

مجموعۀ حرم حضرت‌عبدالعظیم‌حسنی (ع)، در بافت تاریخی شهر باستانی ری، گنجینۀ ارزشمندی از آثار معماری و هنرهای وابسته به آن است که شالوده‌اش در نیمۀ دوم قرن سوم ق گذاشته شده و تا عصر حاضر توسعه و تکمیل یافته‌است. به روزگار قاجار، با انتخاب تهران به پایتختی، این زیارتگاه نیز مورد توجه ویژۀ پادشاهان و تقریباً عموم سفیران و جهانگردان واقع گشت.

صرف نظر از ویژگی‌های معماری و سبک‌شناسانۀ بناهایی که در اطراف این حرم ساخته‌شده‌اند، تزیینات وابسته به معماری این مجموعه را می‌توان به‌عنوان اسنادی در مطالعات «باستان‌شناسی اجتماعی» مورد توجه قرار داد. از شاخص‌ترین این تزیینات نقوش‌برجسته‌هایی انسانیاند که در طرفین ورودی‌ها و ازارۀ صحن عتیق حجاری گردیده‌اند.

با عنایت به حرمت استفاده از پیکره‌های انسانی در بناهای مذهبی، این پرسش قابلیت طرح می‌یابد که استفاده از این اَشکال در تزیین حرم حضرت عبدالعظیم چگونه توجیه گشته و چه هدفی را تأمین می‌ساخته است؟ فرض بر آن است که هنرمندان عصر قاجار، با الگوبرداری از نقوش برجستۀ شاهان این سلسله به‌منظور معرفی و ماندگارسازی صاحبان حِرَف و مشاغلی که در آن زمان به امور مرتبط با مجموعۀ حرم اشتغال داشتند نسبت به حجاری چهره‌هایشان مبادرت ورزیده‌اند. اطلاعات مورد استفاده در این نوشتار به روش میدانی مستند‌سازی و جمع‌آوری گردیده‌اند. در نتیجۀ پژوهش روشن گردید که حجاری شمایل پادشاهان قاجار و استفاده از نقش تاج سلطنتی بر پیشانی بناهای مذهبی و نیز نقش تصاویر پادشاهان پیشدادی ایران در کاشی‌های بناهای مذهبی، زمینه را برای حجاری نقوش انسانی در مجموعۀ مورد مطالعه فراهم آورد و این بدعت به سنتی هنری تبدیل گردید.






   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Revival of Tradition or Innovation in Art:A Study of the Lithographs of Qajar Era in Hazrat-e Abdolazim Shrine Complex

نویسندگان [English]

  • Hassan Karimian 1
  • Saeedeh Keyvanfar 2
  • Sara Mir Habibi 3
1 Reader in Department of Archaeology, University of Tehran
2 Graduated with a Master’s degree in Archaeology from University of Tehran
3 Graduated with a Master’s degree in Archaeology from University of Tehran
چکیده [English]

The complex of Hazrat-e Abdolazim shrine, in the ancient city of Ray, is a precious architectural treasure which was founded in the third century of Hijra and has been under development since. Selection of Tehran as the capital of Iran in Qajar era, resulted in maximum development of this religious complex at this era. Regardless of architectural and stylistic characteristics of the buildings constructed in this complex, the associated decorations can be regarded as the most documented evidences usable in social archaeological studies. One of the most prominent decorations is the stone reliefs with human subject developed around the entrance gates and plinth of Atigh Court yard. Study of these works can provide valuable information about the characteristics of carving art and artistic developments in Qajar era and social position of those at service of this religious complex. Considering the prohibition of the use of human figures in religious buildings,how could presence of such figures in decoration of religious buildings be justified? It is assumed that artists in the Qajar era modelled the reliefs of the Qajar Kings to make perpetual, those involved in the shrine affairs.
The information presented in this article has been gathered through fieldwork and as a result, it has become evident that reliefs of Qajar kings, and the use of royal crown legend as well as ancient kings’images on religious monuments, paved the way for lithography of human images in the studied collection; and this innovation has turned into artistic tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Archaeology
  • Lithography of Abdolazim Shrine
  • Qajar Applied Art
  • Artistic Models
  • Innovation in Art