گونه‌شناسی کاسه‌های سفالین سلطان‌آباد در عصر ایلخانی از طریق تحلیل و تطبیق فرم بدنه و تزیینات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ هنرهای تجسمی دانشگاه هنر اصفهان، شهر اصفهان، استان اصفهان.

چکیده

به سال 617 هجری، مغول‌ها در ادامۀ سلسله فتوحات خود به ایران رسیدند و خرابی‌های گسترده‌ای به بار آوردند. بسیاری از پایگاه‌های اصلی تولید سفال ایران ویران شد و هیچ‌گاه شکوه گذشته را به دست نیاورد. در سال‌های پایانی این قرن تولید سفال‌های زیرلعابی در ایران فزونی یافت که تحت عنوان کلی سفال سلطان‌آباد (منطقه‌ای در اراک) شناخته شده‌اند. نمونۀ این تولیدات را در یافته‌های کاشان، کرمان، بجنورد و یا مراکز دیگری می‌توان سراغ گرفت که هنوز یافته‌های باستان‌شناسی نمی‌‌‌‌تواند پاسخ دقیقی به محل دقیق تولید آن بدهد. به نظر می‌رسد با تکیه بر عناصر فرمی بتوان رهیافتی در مطالعۀ این گونه‌ها ارائه داد. در این پژوهش سعی شده است ویژگی‌ها و شاخص‌های کاسه‌های زیرلعابی در مواردی همچون فرم بدنه، ساختار ترکیب‌بندی نقوش و تزیینات از طریق مقایسه و تطبیق آنها در نمونه‌های مختلف استخراج و تقسیم‌بندی شوند. این مقاله بر آن است تا به این پرسش‌ها پاسخ گوید: شاخص‌های اختصاصی کاسه‌های زیرلعابی سلطان‌آباد چیست؟ و چه وجوه مشخص فرمی در مشاهدۀ این گونه‌ها وجود دارد؟ این پژوهش بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای شکل گرفته و به‌شیوۀ توصیفی تحلیلی انجام شده است. نتایج حاصل نشان می‌دهد فرم بدنه‌ها در دو حالت کلی مخروطی حجیم و شیپوری با تقلید از سلادون چین ساخته شده‌اند و نقوش که طیف متنوعی از گیاهی، حیوانی، انسانی، ترکیبی، هندسی و نوشتاری را شامل می‌شوند به سه صورت کلی منتشر، دایره‌ای و شعاعی در متن کاسه‌ها قرار گرفته‌اند؛ همچنین خاستگاه برخی از نقوش تداوم سنت تصویری ایران بوده که از گذشته‌های دور به یادگار مانده است و برخی دیگر تحت تأثیر فرهنگ تصویری چین است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Sultanabad Pottery Bowls of the Ilkhanid Era through the Analysis and Comparison of Shapes of the Bodies and Decorations

نویسنده [English]

  • Hamid Reza Rohani
Faculty Member of Isfahan Art University,
چکیده [English]

In the year of the Hegira 617, Mongols, continuing their conquests, reached Iran and brought massive destructions. Many main pottery centers of Iran were destroyed and never regained their past glory. At the end of this century, the production of under glazed pottery, known as the general title of Sultanabad (a region in Arak) pottery, increased in Iran. Examples of these products can be found in Kashan, Kerman, Bojnourd and other centers, which archaeological findings cannot give an exact answer as to the exact location of their production. It seems that proposing an approach to the study of these types is possible based on the formal elements. 
In this study, we tried to extract and classify the characteristics of the under glazed bowls in cases such as: shape of the body, composition structure of motifs and decorations through the comparison of various samples. This article attempts to answer these questions: what are the special indicators of Sultanabad under glazed bowls? And what formal indicative aspects stand out in the observation of these types? This research is based on library sources and uses descriptive- analytical method. Results indicate that bodies are generally shaped either conical or trumpet shaped, imitating the Chinese Celadon; and motifs including various ranges of plants, animals, humans, compounds, geometries and inscriptions, are placed in three general positions of scattered, circular and radial on the bowls. Also, the origin of some of the motifs was the continuity of Iran’s visual tradition, which is a remnant of a distant past; and others are under the influence of the Chinese visual culture which was widespread in this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid Period
  • Sultanabad Pottery
  • Under Glazed Bowl
  • Decorations
اشپولر، برتولد. 1386. تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میرآفتاب. تهران: علمی و فرهنگی.
بختورتاش، نصرت‌الله. 1356. گردونۀ خورشید یا گردونۀ مهر. تهران: فروهر.
بیات،عزیز الله. 1384. تاریخ تطبیقی ایران با کشور‌های جهان. تهران: امیرکبیر.
سایکس، سر پرسی. 1380. تاریخ ایران. ترجمۀ سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: افسون.
شایسته‌فر، مهناز. 1387. «نقشمایه‌های تزیینی سفالینه‌های دورۀ ایلخانان موزۀ ایران باستان»، هنر‌های تجسمی. ش 27: 22-29.
صدیقیان، حسین، نتظر ظهوری، مجید و شکری، طاهره. 1392. «بررسی باستان‌شناسی سفال‌های سلطان‌آبادی دورۀ ایلخانی ایران»، مجموعۀ مقالات همایش ملی باستان‌شناسی ایران دستاوردها، فرصت‌ها، تهدیدها. دانشگاه بیرجند.
عباسیان، میرمحمد. 1370. تاریخ سفال و کاشی در ایران از عهد ماقبل تا کنون. تهران: گوتنبرگ.
کامبخش فرد، سیف‌الله. 1386. سفال و سفالگری در ایران. تهران: ققنوس.
کیانی، محمدیوسف. 1357. بررسی سفالینه‌های ایرانی. تهران: مجموعۀ نخست‌وزیری.
گروبه، ارنست. ج. 1384. سفال اسلامی. ترجمۀ فرناز حائری. تهران: کارنگ.
ملایری، محمدمهدی. 1379. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: توس.
موسوی، نفیسه و رجبی، محمدعلی. 1387. «بررسی شیوۀ طراحی و جای‌گیری نقوش تزیینی در سفالینه‌های منقوش دورۀ ایلخانی»، نگره، 8 و 9: 66 81.
نیکخواه، هانیه و شیخ مهدی، علی. 1389. «رهیافتی به سیاست‌های فرهنگی ایلخانان در سدۀ سیزدهم / هفتم در واکاوی نقوش سفال‌های زرین فام ایران»، مطالعات هنر اسلامی، ش 13: 109-129.
Allan, James.W. 1991. Islamic Ceramics. Oxford: Ashmolen Museum.
Binyon, Laureence. Wilkinson, J.V.S. and Gray, Basil. 1971. Persian Miniature Painting. New York: Dover Publication.
Fehervari, Geza.2000. Ceramics of the Islamic world in the Tareq Rajab museum. London. New York: I.B.Tauris publisher,
JenkinsMadina, Marilyn. 2006. Raqqa Revisited Ceramics of Ayyubid Syria. New York: Metropolitan Mmuseum of Art.
Lane, Arthur.1971. Later Islamic pottery: Persia’ Syria’ Egypt & Turkey. London: Faber and Faber.
Morgan, Peter. 1995. Some Far Eastern elements in colored – ground Sultanabad wares. Islamic art in the Ashmolean Museum. Berlin: Oxford university press.
Watson, Oliver.2004. Ceramics from Islamic lands. United Kingdom: Thames & Hudson.
Wu, Ying.2006. The Art of Chinese Ceramics. Shanghai Press and Publishing Development Company.