بررسی تحلیلی تأثیر مضامین و نقش مایه‌های فلزکاری ساسانی بر فلزکاری آل بویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه هنر شیراز، گروه موزه، شیراز

2 عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز، گروه موزه، شهر شیراز، استان فارس

چکیده

تحولات به‌وجودآمده بعد از فتح ساسانیان توسط اعراب مسلمان و دگرگونی‌های مذهبی پدیدار گشته در ایران بر هنرها، صنایع و فنون سده‌های اولیه اسلامی تأثیراتی چشمگیر بر جای گذاشت. از جمله این هنرها، هنر فلزکاری است که در دوره‌های مختلف اسلامی و بخصوص دوره آل‌بویه آشکارتر است. مهمترین پرسش‌های پژوهش حاضر این است که شاخصه‌های بصری مشترک در فلزکاری ساسانی و آل بویه چیست؟ مهم‌ترین مضامین انتقال‌یافته از فلزکاری ساسانی به آل‌بویه کدامند؟ و اصلی‌ترین دلایل در انتقال مضامین و نقوش ظروف فلزکاری ساسانی به آل‌بویه چیست؟ این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی به مقایسه آثار فلزی در دوره ساسانی و آل‌بویه پرداخته است و جمع‌آوری اطلاعات و منابع به صورت کتابخانه‌ای و نمونه‌های آثار موزه‌ای موجود است و سعی شده است تا با ارائه تطبیقی تصاویر برخی از آثار فلزکاری به تجلی و بازتاب نقوش و مضامین مشترک، سبک و روش هنر فلزکاری ساسانی در آل‌بویه نشان داده شود و در ادامه نیز دلایل این تداوم و نفوذ زمینه‌های تأثیرپذیری آن از هنر ساسانی مورد تحلیل قرار گرفته است. در جمع بندی مقاله فوق مشخص شد که در آثار فلزی دوره آل‌بویه و نقوشی که جزء نمادهای ایرانی هستند و پیش از این به عنوان نقوش ساسانی به کار می‌رفته‌اند، نقوش و موضوعات اصلی در فلزکاری آل بویه به شمار می‌روند. مهمترین شاخصه‌های بصری مشترک در فلزکاری ساسانی و آل بویه شامل تقارن و تقابل (وجود قرینگی)، رعایت تناسب، نقوش محصور در قاب، ویژگی‌های فرمی، تکرار و نقوش انتزاعی است. همچنین از پرکاربردترین نقوش می‌توان به نقوش حیوانی (عقاب، طاووس، خروس، بز، اسب) و موضوعاتی چون جنگ و شکار، سمبلیک (نمادین)، بزمی و درباری اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytic Study of the Impact of Themes and Motifs of Sassanid Metalwork on Buyid Metalwork

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Sadegpour firuzabad 1
  • Seyyed Mahmood mirazizi 2
1 Instructor and Faculty Member, Shiraz University of Arts, Shiraz,
2 Instructor, Faculty member, Shiraz University of Arts, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The changes that have emerged after the Sassanid defeat by the Muslim Arabs and the religious changes that have emerged in Iran have had a dramatic effect on the arts, industries and techniques of the early Islamic centuries. One of these arts is metal art, which is more evident in various Islamic periods, especially in the Buyid period. The study of the evolution of Iran's art of metalworking during the Islamic period, and especially the period of the Buyids, illustrates the fact that the growth, development and early development of metal art has taken place along the ancient traditions of this land, especially the traditions of the Sassanid period. But combining the ancient traditions with the Islamic worldview has also created a strong spiritual relationship between the artist and the artwork on one hand and a deep and eternal bond between appearance and meaning on the other hand. It should be acknowledged that without the works of pre-Islamic metal art, it is impossible to understand the effect of the Sassanid decorative style on the early Islamic art of Iran. The continuation of the method of decoration of the Sassanid period in the first century of Islamic rule, especially in silverware, is quite evident, to the extent that some of the remaining examples are mistakenly attributed to the Sassanid period, and only the inscriptions on them make them distinct. Thus, there are a number of medals or coins and dishes with symbolic, court, hunting scenes, and some visual subjects that belong to Sassanid art, and on some of them the name of their owner is written in the Pahlavi letters. The purpose of this study was to investigate the fact that a large part of the principles and techniques of the Buyid period are derived from the Sassanid-era metalwork, and the artists of this period, using their culture, refer to the Sassanid kings. The most important questions that the present research seeks to answer are as follows: what are the common visual features of Sassanid and Buyid metalwork? What are the most important transmissions from Sassanid metalwork to Buyid examples? And what are the main reasons for the transfer of themes and patterns from Sassanid metal containers to the Buyid works? This research uses a descriptive-analytical and comparative method to compare the metalworks of the Sassanid and Buyid periods. The information is collected using library sources and examples of museum works with an attempt to provide a comparative presentation. Some of the examples of metalwork show the expression and reflection of common motifs and themes, the style and method of art of Sassanid art in the Buyid works. Subsequently, the reasons for the continuity and influence of the Sassanid art have been analyzed. As a result, it became clear that the paintings that have been part of Iranian symbols and used to be drawn as Sassanid motifs, are the main patterns and themes in Buyid metalwork. The most important common visual features in Sassanid and Buyid metalwork include symmetry and contrast, proportionality, enclosed framed designs, formal features, repetitions, and abstract patterns. The most commonly used animal designs are lion, eagle, peacock, goat and cock; vegetable motifs include Aggressive Leaves, Tree, Slavic and Abrasive motifs, and symbolic motifs are the Tree of Life and the role of Gilgamesh which are depicted on the Sassanid and Buyid metalwork. Animals in these two periods are often enclosed within circular frames, and the empty spaces around them are filled with plant designs and abstractions. Common themes include topics such as litigation, court, war, hunting and symbolism.
In response to the questions posed in this study on the role of Sassanid metalwork on the Buyid examples and the important reasons for the transfer of these motifs, it can be said that using the descriptive-comparative method and with reference to visual and library sources, the influence of Sassanid motifs on Buyid metalwork has been investigated and according to the images presented in this research and the presence of feminine and decorative motifs together, it was discovered that the artistic elements used in the Sassanid metalwork can be clearly identified in the Buyid metalwork alongside further common features in the metalwork of these two periods.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid
  • Buyids
  • Metalworking
  • Patterns
  • Themes
اتینگهاوزن، ریچارد و بمباچی شراتو . 1376. هنر سامانی و غزنوی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
احسانی، محمدتقی . 1382. هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
آزادبخت، مجید و محمود طاووسی . 1391. «استمرار نقش مایه‌های ظروف سیمین دورهٔ ساسانی بر نقوش سفالینه‌های دورهٔ سامانی نیشابور». نگره. ش 22. صص 57-71.
ایمان پور، محمدتقی و دیگران . 1391. "بازتاب هنر و اندیشه ساسانیان در هنر عهد آل بویه". فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام. ش 5. صص 21-53.
ایمان‌پور، محمدتقی و دیگران . 1391. «گسترش آیین‌های درباری و جشن‌های ایران باستان در عهد آل بویه». مطالعات تاریخ و تمدن ملل اسلامی. ش 1. صص 37-56.
بوسایلی، ماریو و شراتو، امبرتو . 1376. هنر پارتی و ساسانی. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی.
بیات، عزیزالله . 1356. تاریخ ایران از ظهور اسلام تا دیالمه. تهران: دانشگاه ملی ایران.
بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد . 1374. الجماهر فی الجواهر. تحقیق یوسف الهادی. تهران: علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور . 1338. شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز خانلری. تهران: بنگاه مطبوعاتی سیف علی شاه.
پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیس . 1387. سیری در هنر ایران. ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: علمی و فرهنگی.
جی دوری، کارل . 1363. هنر اسلامی. ترجمه رضا بصیری. تهران: انتشارات فرهنگسرا.
خزایی، محمد. 1385. «نقش تزیینات هنر ساسانی در شکل گیری هنر اسلامی ایران در سده‌های سوم تا پنجم هجری» نگره، ش 2و3، صص52-41.
دادور، ابوالقاسم . 1385. درآمدی بر اسطوره ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
دادور، ابوالقاسم و مبینی، مهتاب . 1388. جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
دریایی، تورج . 1387. تاریخ و فرهنگ ساسانی. ترجمه مهرداد قدرت دیزجی. تهران: ققنوس.
رضی، هاشم . 1371. آئین مهر (میترائیسم). تهران: نشر بهجت.
زمانی، عباس . 2535. تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
سرفراز، علی اکبر . 1380. سکه‌های ایران. تهران: انتشارات سمت.
کرمر، جوئل. ل . 1375. احیای فرهنگی در عهد آل بویه. ترجمه محمدحسین حنایی کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کریمیان حسن و مژگان خان مرادی . 1390. «هنر فلزکاری ایران در انتقال از ساسانیان به دوران اسلامی با استناد به شواهد باستانشناسی». علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی. ش 15. صص111-126.
کونل، ارنست . 1376. هنر اسلامی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
گدار، آندره . 1337. هنر در عصر سلجوقی. ترجمه عیسی بهنام. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گرابار، الگ . 1379. «هنرهای دیداری» ر. ن. فرای. «تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان». ترجمه حسن انوشه. ج4. تهران: امیرکبیر.
گروسه، رنه . 1368. امپراتوری صحرانوردان. ترجمۀ عبدالحسین میکده. تهران: علمی و فرهنگی.
گشایش، فرهاد . 1378. تاریخ هنر ایران و جهان. تهران: نشر عفاف.
گیرشمن، رمان . 1350. هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
محمدحسن، زکی . 1363. تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمه محمد علی خلیلی. تهران: اقبال.
منشی زاده، داود. 1384. افسانه گیلگمش. تهران: نشر اختران.
یاحقی، محمدجعفر . 1388. فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
الیاده، میرچا . 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
یارشاطر، احسان . 1377. تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان. ج3. بخش2. تهران: امیرکبیر.
Bivar, A. D. H . 1975. "Mithraic Symbols on Medallion of Buyid Iran" Journal of Mithraic
Studies. Volume I No. I: page 20-25.
Bloom. J. M. “Facts and fantasy in Buyid art”, in Oriente Moderno 84 (2004), pp. 387-400
Kantor, H. J. 1997. The Elamite cup from choghamish. IRAN. Vol. XV. No 15. PP 11-14.
Lowry. G. D. “On the Gold Jug Inscribed to Abu Mansur al-Amir Bakhtiyar Ibn Mu’izz al-Dawlas in the Freer Gallery of Art”, Ars Orientalis 19 (1989), pp. 103-115.
Ward, Rachel. 1993. Islamic Metalwork. British Museum Press.