کاشی‌نگاره‌ای از عصر قاجار؛ سندی بر تحکیم اقتدار ملی ایران در عرصه بین‌الملل(موجود در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 عضو هیأت علمی گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

3 عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

10.22070/negareh.2021.14641.2795

چکیده

اقتدار ملی گونه‌ای قدرت مشروع و ناظر به مجموع توانمندی‌های یک ملت است که بخش عظیمی از اعتبار و هویت خویش را در فرهنگ آنها و به واسطه مکانیسم‌های متعدد همچون هنر حاصل می‌کند. زیرا هنر اگرچه در سوی ظاهری‌اش مبتنی بر عناصر زیبایی‌شناختی، نوعی لذت خوشایند دیداری فراهم می‌نماید. لیکن در سوی پنهان و در لایه‌های معنایی عمیق‌تر این قابلیت را دارد تا حامل پیام و اندیشه‌ای گردد. همانند کاشی‌نگاره‌ای از عصر قاجار که هنرمندش، علی‌محمد اصفهانی به دلیل شرایط خاص تولید سفارشی‌ و متناسب با تحولات همان اوان، آن را سرشار از آرایه‌های تزئینی و نگاره‌های روایتگر می‌کند تا در چینش‌های بصری متوالی، بیانگر اقتدار ملی ایران در عرصه‌ بین‌الملل باشد. براین‌اساس، هدف پژوهش حاضر آنست تا با تحلیل این کاشی‌نگاره در بُعد ارتباط با سیاست موضوع مورد مطالعه و در مقطعی تاریخی، تجربه‌ای واقع‌بینانه از نقش مکانیسمی هنری در تحکیم و توسعه اقتدار ملی ارائه دهد. همچنین بدین سؤال پاسخ دهد که: این اثر در لایه‌های محتوایی آرایه‌ها و نگاره‌هایش به چه نحوی و با چه مشخصه‌هایی خلق گردیده تا به مثابه سندی بصری، چنین بار معنایی را بازنمایاند؟ بررسی‌ها به روش نقد شمایل‌شناختی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای- الکترونیکی و تحلیل‌های کیفی انجام پذیرفت تا نحوه معنادهی به نگاره‌های میز کاشی‌ تبیین گردد. نتایج نشان می‌دهند که هنرمند نخست جهت بسترسازی اثرش آگاهانه دست به گزینش داستان‌ها و تمثال شخصیت‌هایی ‌زده که دارای بار نمادینی از مؤلفه‌های هویتی ایران بوده‌اند. سپس درصدد بر‌آمده تا این مؤلفه‌ها اعم از تاریخ، جغرافیا، میراث نهاد دولت و میراث فرهنگی و علمی را که هریک جزئی از تعلقات پایدار و غنی این سرزمین هستند بر قواعد و اصول تجسمی بنشاند و آنها را با استفاده از گونه‌ای رنگ‌گذاری، چهره‌پردازی، پرسپکتیو مقامی و نشانه‌های فرمی و پوششی مطرح گرداند. چنانکه در کل تعمیم‌دهنده اقتدار ملی به فراسوی مرزهای ایران باشند.   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Illustrated Tilework of the Qajar Era; an Evidence of Consolidation of Iran’s National Authority in the International Arena (Available at Victoria& Albert Museum)

نویسندگان [English]

  • Tahereh Benisi 1
  • Fahimeh Zarezadeh 2
  • Nasser Nouruzzadeh Chegini 3
1 M.Sc of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Assistant of Islamic Art Department, Faculty of Art& Architecture, Tarbiat Modares University
3 Faculty member of the Archaeological ِDepartment,, Research Institute of Cultural Heritage& Tourism
چکیده [English]

National authority is a kind of rightful power, governing all potentials of a nation and attaining an enormous part of its validation and identity in their culture, through different mechanisms such as art, because although art provides a kind of visual pleasure in its outward appearance based on the aesthetic elements, it has also the potential to convey messages and thoughts and display political and social necessities of its own era in its hidden perspective and deep meaningful layers. Thus, as Foucault believed, each artwork is the meeting of different political and social debates which may be investigated for the purpose of identifying and analyzing the hidden meanings of authority, power and sovereignty. In this regard, the present research, with a case study approach, has focused on a tile tabletop from Qajar era, a work by Ali Muhammad Isfahani, so as to answer this question: How and by means of which characteristics are the content-based layers of its figures and illustrations created to become a visual proof of consolidation of national authority of Iran in international arena and to display such meaning? To answer accordingly, studies were conducted with reference to reliable library-electronic resources and based on iconological criticism approach to elaborate on the way the meaning was given to such tiles. The analysis displays that if the national authority is based on these three elements: identity factors, sense of belonging to such factors and knowledge of such factors, the artist has carried out illustration and visual narration according to all these elements. In fact, the artist has not merely intended to display the identity factors and belongingness, but he had a comprehensive and extensive knowledge of them and has taken action in creating decorative drawings and figures, relying on such knowledge and comprehension for the following reasons:
1- From all verse, prose and folk stories which have always been reflecting the thoughts of the Iranians in ups and downs of historical events, the artist has chosen some stories which emphasize on political heritage of the Iranians and their victories against the enemies’ invasions more than the others. Therefore, he has chosen five stories from Shahnameh, three stories from Hosseinnameh and one from Ghahremannameh.
2- Whereas he was aware that Houshang is the first king of the world after Kiomars and the founder of mythical ages of the world, he has placed the illustrations of such characters on the head of the tabletop and has set that as a base for placement and sequence of other illustrations.
3- He has made endeavors to convey some messages such as honor, bravery, courage, patience, chivalry, compassion, generosity, loyalty, patriotism, sacrifice and defense in the framework of interests of Iranian nation, and to hide them under visual layer of his artwork, because he created this artwork in a situation when he was first, completely aware of the position of its orderer, Robert Murdoch Smith, and he knew that this tile tabletop would be sent abroad to the UK after its creation and delivery, and second, he had accepted such order at a time when a new period of endangering historical borders and territorial integrity of Iran was started.
4- Whereas he was aware that authority is not an abstract concept and that it will come to existence when it is considered proportional to each period of time, he has made use of the common technique of that period, which is underglaze painting with light and bright colors in forming the mechanism of his artwork. Although, in this regard he obliged himself to display such mechanism with Iranian and Islamic attributes. Therefore, he refers to the tradition of accompaniment with literary contents; exactly in the middle of the period when tendency to modernism and to disconnect from literature became popular following the west.  Further, he has made use of rules and principles of Persian miniature.
Thus, we can generally conclude that Ali Muhammad Isfahani has not just intended to display his antecedent through repeating the historical patterns in the exact same form, but he was completely aware of all identity factors such as history, geography and territory, political heritages and government and cultural and scientific heritages, and connected them to the visual elements of his artwork in line with a specific and purposeful orientation. In other words, he has institutionalized them as the meaningful layers of visual elements of his artwork to signify a proof of an illustration of consolidation of national authority of Iran in international arena in the form of a painted tile tabletop; narrating the interesting ancient stories of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illustrated Tilework
  • Ali Muhammad Isfahani
  • Qajar Era
  • National Authority
  • Identity Factors
ابن بلخی، 1374، فارس‌نامه، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی.
افشار، ایرج و افشاری، مهران، 1385، قصه حسین کرد شبستری، تهران، نشر چشمه.
آل‌ابراهیم دهکردی، صبا، نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره‌هایی از شاهنامه تهماسبی، فصلنامه باغ نظر، 45، 1395، 105-114.
آیدنلو، سجاد، ملاحظاتی در باب یادداشت‌های شاهنامه 1، نامه ایران باستان، 2، 1382، 39-71.
برزگر خالقی، محمدرضا، 1379، دیو در شاهنامه، تهران، فکر روز.  
پیری، موسی، 1394، بررسی و تحلیل شخصیتی خاندان گودرز در شاهنامه، اولین همایش بین‌المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی، مؤسسه سفیران فرهنگی مبین 
تقوی، عابد، جایگاه نقوش برجسته صخره‌ای عهد قاجار در بازیابی هویت ملی ایران، فصلنامه مطالعات ملی، 60، 1393، 161-180. 
حافظ‌نیا، محمدرضا و احمدی‌پور، زهرا و خوجم‌لی، عبدالوهاب و انصاری‌زاده، سلمان، بازنمایی مفهوم ملت در فضای مجازی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، پیش شماره، 1388، 1-25.
حنیف، محمد، 1395، هویت ملی در قصه‌های عامه دوره صفوی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی
خدایی، سید علی‌اکبر، نقش فرهنگ در اقتدار ملی، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، 11-12، 81-1380، 75-84
رحیمی، غلامرضا و ذبیحی، رحمان و عباس‌زاده، سمیه، بهره‌برداری از عناصر پر کاربرد اسطوره‌ای شاهان و پهلوانان ایران باستان در شعر شاعران برجسته مشروطه، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 25،1390، 57-84.
رهبرنیا، زهرا و انصاری، مجتبی، پایگاه‌های ویژه تجزیه، تحلیل و نقد آثار ارتباط تصویری، فصلنامه هنرهای زیبا، 16، 1382، 69-78 
زارع‌زاده، فهیمه، 1393، راهبردهای بیان هنری در مناسبات فرهنگی بین‌الملل ایران (مطالعه موردی: نمایشگاه‌های جهانی اکسپو)، رساله دکتری، رشته پژوهش‌هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
سلامی، محمدمهدی، 1397، مروری اجمالی بر وضعیت عزت ملی در دوران قاجار و پهلوی، پایگاه اندیشکده برهان: 01/11/1397 [آنلاین]
سیدموسوی، عاطفه، 1399، معاشرت هنر صفوی و قاجار از نگاه علی‌محمد اصفهانی، سیاه قلم (مجموعه مقالات احوال و آثار استاد علی‌محمد اصفهانی)، به کوشش مهدی مکی‌نژاد، تهران، فرهنگستان هنر.
صادقی، علی، 1392، بررسی بحث برانگیز پادشاهی هوشنگ و تهمورث، هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری: دانشگاه اصفهان
عابدینی مغانکی، مریم، زمینه‌های تداوم خاصه‌سازی در عهد شاه عباس دوم صفوی، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، 127، 1397، 105-124.
غیبی، مهرآسا، 1384، تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند.
فردوسی، ابوالقاسم، 1377، شاهنامه، تهران، سخن‌گستر
قالیباف، محمد باقر و پوینده، محمدهادی، تبیین جغرافیایی بنیادهای هویت ملی (مطالعه موردی: ایران). فصلنامه مطالعات ملی، 48، 1390، 3-24.
کاووسی، ولی‌الله، سرآغاز تاریخ‌نگاری هنر اسلامی در بوته استشراق، استعمار و مجموعه‌داری، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 94، 1398، 15-24.
متین، پیمان، پوشاک و هویت قومی و ملی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 19، 1383، 37-48.
مجتهدزاده، روح‌اله و سعدوندی، مهدی، نگاهی به تحولات گفتمانی حوزه هنر اسلامی در سه مقطع زمانی، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 28، 1396، 55- 76.
مرداک اسمیت، رابرت، 1399، هنر ایران، ترجمه کیانوش معتقدی، تهران، نشر خط و طرح
ﻣعین‌الدینی، ﻣﺤﻤﺪ و الهام، عصار کاشانی، سیر تحول زیبایی‌شناسی طبیعت در تک‌نگاره‌های مکتب اصفهان، فصلنامه جلوه هنر، 9، 1392، 77- 90.
مکی‌نژاد، مهدی، 1400، فن جمیل (زندگی و آثار استاد علی‌محمد اصفهانی)، تهران، فرهنگستان هنر.
نصراله‌زاده، محمدجواد و علیزاده، محمدجواد و صفدری، سلمان، تاریخ‌نگاری و تمامیت ارضی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، 86، 1394، 117-154.
نوروزی فیروز، رسول، نقش انقلاب اسلامی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ایجاد تمدن اسلامی ایرانی، فصلنامه علوم سیاسی، 60، 1391، 55-81.
ورجاوند، پرویز، 1368، پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی، تهران، شرکت سهامی انتشار
هژبر، سیاوش و انصاری، بهمن، 1380، قهرمان‌نامه، پرتال جامع کتاب تاریخ [آنلاین]
هژبریان، حسین، تاریخ‌نگاری و تمامیت ارضی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، 86، 1398، 117-154