مطالعهٔ مناظر شهری در آثار نقاشی محمود خان ملک الشعرا با تأثیرپذیری از عکاسی در دوره دوم قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا

10.22070/negareh.2021.5428.2491

چکیده

در زمان قاجار یکی از هنرمندان درخشان محمود خان ملک الشعراست که در نقاشی دورنماسازی از منظره‌های شهری از اساتید برجسته است. آثار او دارای زمینه‌های متفاوتی نسبت به زمانه خود است و محمودخان را می‌توان از پیشگامان هنر نقاشی مدرن در ایران دانست. دانش ریاضی بالا وکاربردی کردن آن درهنر نقاشی، سه بعدی یا چند بعدی دیدن یک موضوع مثلا"دیدن یک ساختمان از بالا، پایین و زوایای متعدد که در نقاشی‌های او دیده می‌شود. دانش رنگ گذاری،ذهن گرایی، نور پردازی، زاویه دید، پیوند هندسی میان سطوح از ویژگی‌های بارز نقاشی‌های او است. هدف از این پژوهش مطالعه ویژگی‌های بصری آثار مناظر شهری محمود خان ملک الشعرا با تأثیرپذیری از عکاسی بر است. منظره نگاری شهری و دورنماسازی در این آثار از این لحاظ حایز اهمیت است که او تهران و ساختمانهای جدید آن در دوره قاجار را به مخاطب نشان می‌دهد و آثارش نوعی مستند نگاری نقاشی گونه از ساختمان‌ها و چشم اندازهای تهران است. سوالات در این مقاله به شرح زیر است: 1-ویژگی‌های بصری منظره‌پردازی از مناظر شهری در آثار محمودخان ملک الشعرا کدام است؟ 2- آیا آثار محمودخان ملک الشعرا متأثر از عکاسی است؟ این تأثیرات در کدام بخش‌هاست؟ 3- تأثیر نقاشی غرب و ایران در کدامیک از بخش‌ها و عناصر بصری آثار محمودخان ملک الشعرا دیده می‌شود؟ روش تحقیق به شیوه توصیفی - تحلیلی  و جمع آوری اطلاع به صورت اسنادی (کتابخانه ای) است. نتایج یافته‌ها در این پژوهش نشان می‌دهد محمودخان یکی از هنرمندان پیشگام در عرصه نقاشی نوین درایران دوره قاجار است. او در نقاشی‌های خود از عکاسی و نگاه عکاسانه برای تکمیل آثار خود استفاده می‌کند ولی تلاش ندارد موضوع را عین عکس نشان دهد و تفاوت تفکر نقاشی و عکاسی را به درستی می‌داند. درآثار او ذهن گرایی، خلاقیت هنری، دیگاه جلوتر از زمانه و بسیار مدرن در تمامی آثار نقاشی آبرنگ و رنگ و روغن با موضوعات مختلف دیده می‌شود. او نوع متفاوتی از نقاشی منظره سازی در دوره قاجار با تأثیر پذیری از عکاسی را در آثار نقاشی خود نشان می‌دهدکه دارای روحیه و هویت ایرانی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"Study of Urban Landscapes in the Paintings of Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra with the Influence of Photography in the Second Period of the Qajar Era"

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
Assistant Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University,
چکیده [English]

During the Qajar period, one of the brilliant artists was Mahmoud Khan, the king of poets, who was one of the prominent masters in painting urban landscapes. His works have different backgrounds considering his time and he is known as one of the pioneers of modern painting in Iran. Mindfulness, lighting, viewing angle, geometric connection between levels are the prominent features of his paintings. The purpose of this article is conducting an analytical study of the effect of photography on the landscapes by Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra. The general questions in this article are as follows: 1- What are the visual features of landscapes in the works of Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra? 2- Were the works of Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra influenced by photography? In which sections are these influences evident? 3- The influence of Western and Iranian painting can be seen in which parts and visual elements of Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra's works? The content of the present study is qualitative and the method of collecting information is library-based, and analyzing the landscape works of Mahmoud Khan. This research has been done by descriptive-analytical method. The importance of urban landscapes in the works of Mahmoud Khan during the Qajar period is due to the fact that he shows the new Tehran and new buildings in Tehran during the Qajar period, and his works document the buildings and landscapes of Tehran in this period. The results of this study show that Mahmoud Khan is one of the leading artists in the field of modern painting in Qajar era Iran. He shows a different type of landscape painting in the Qajar period with the influence of photography in his paintings. The important point in Mahmoud Khan's architectural paintings is the absence of human beings, kings and courtiers, and only dealing with buildings and landscapes. These paintings show the location of buildings and structures, their composition and the combination of Iranian and European art. In the backgrounds of Mahmoud Khan's works, the paintings and drawings of the earlier Qajar period can be seen in fine and segregated geometric surfaces. Mahmoud Khan's paintings of buildings show his scientific and mathematical mind as well as his knowledge of geometry and perspective. In the second half of the Qajar period, he is the point of balance between Iranian and European art. His inquisitive mind is reflected in his precise naturalization, which is evident in the provided pictures, as well as in his European view in paintings and perspective, seen from above, and punctuation. In his paintings, high skill in perspective, in-depth and accurate representation and high quality, soft and bright light, clear and correct perspective can be seen by the audience. He paints the Qajar era Tehran, which is moving towards modernization. Mahmoud Khan was aware of the principles and rules of landscape painting, form and use, one-point and two-point perspective, and he used them masterfully in his works. His knowledge of mathematics, model making of buildings, has certainly played an important role in the artist's precise artistic vision and its reflection in painting. His paintings have a photographic style and a different vision, creative mind, diversity and modernity in painting, and poetic naturalization which show his eye-catching and poetic choice of bright colors. His landscape paintings have the power of innovation, elegance, skill, and boldness in painting, that consciously use the style of realism and the combination of Iranian and European art as well as the evolution of aesthetics. He makes a difference in Qajar painting, which shows his artistic genius and philosophical vision. Iranian spirit, perspective and the effects of Westernism, and the influence of Iranian painting can be seen in his paintings and works of other painters in this period of gardens and the palaces that depicted royalty like the work of Yahya Ghaffari, son of Sani al-Mulk and Abu Turab Ghaffari, but none of them had the power and skill of Mahmud Khan, and none of them worked with watercolor technique so brilliantly and beautifully with such a great process. Most of their works were designed and produced in lithography, so the colorful nature of Mahmud Khan's watercolor works and his knowledge of color set him apart from the others. It distinguishes him from his generation. The most important part of his artistic activity is magical lighting, subtle and rich processes and spots, and original and brilliant painting. At a time when artists were mostly courtiers and worked in sculpture and portraiture, he turned to inanimate nature, landscape painting and design of the interior and exterior of buildings, and chose a theme as the main subject of his painting. While other artists had been the fringes of their craft, he achieved a personal and different style in the art of watercolor painting that is not seen in the paintings of other artists. His works, while being influenced by Iranian art, have a different feature, and that is generalization versus partiality in Iranian art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Mahmoud Khan Malek al-Sho'ra
  • Tehran
  • Perspective
  • Landscape
  • Painting
  • Photography
افشارمهاجر،کامران.(1391).هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران: دانشگاه هنر.
افتخاری، محمود.(1395).شاهکارهای نقاشی ایران، ج4، ترجمه: کریم امامی، تهران: زرین و سیمین.
آدامووا، ات.(1386).نگاره‌های ایرانی گنجینه ارمیتاژ، ترجمه: زهره فیضی، تهران: فرهنگستان هنر.
احمدی، بهرام.(1392). مروری بر هنر عکاسی دوران قاجار و تأثیر آن بر هنر نقاشی، مجله چیدمان، سال 2، ش2، ص68-62.
الماسی، مهدی.(1380). سیری در نگارستان نقاشی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
بنی اردلان، اسماعیل.(1387). سرفرسنگ‌های تحول در مسیر نگارگری ایران، تهران: دانشگاه هنر.
پاکباز،رویین.(1379).دائرﺓ المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.
پروین، ناصرالدین.(1377). تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان، جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
تاجبخش، احمد.(1380).تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران اسلامی، شیراز: انتشارات نوید شیراز.
جعفری، پرستو.(1387). نقاشی ایران از دوره تیموری تا پایان قاجار، نگاه به بنیان‌های نوگرایی نقاشی ایران، کتاب ماه هنر، شماره 126، ص 71-60.
حسینی، مهدی.(1380). ملکوت شرق و اقلیم خیال غرب، هنرهای تجسمی، ش 13، شرکت مطبوعاتی سوره مقام  ص12-6.
خواجه احمد عطاردی، علیرضا.(1377). محمود خان ملک الشعرا، فصلنامه هنر، شماره 38، ص 118-105.
دل زنده، سیامک.(1395).تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی، تهران: نظر.
ذکا، یحیی.(1354). محمودخان ملک الشعرا در نگاهی به نگارگری ایران در سده 12و 13 ه.ق، تهران، ج1، انتشارات دفتر مخصوص.
رابینسن،ب.و.(1376). هنر نگارگری ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی.
-روزنامه شرف، شماده 70، 1306 ه.ق. ص4.
سرمدی، عباس.(1379). دانشنامه هنرمندان ایران و اسلام، تهران: هیرمند.
صادقی، سمانه .(1391). گفتگو با پدرام صبا در مورد محمودخان ملک الشعرا، روزنامه جوان، 3856، ص.14.
فلور، ویلم، چکلوسکی، پیتر، اختیار، مریم.(1381).نقاشی و نقاشان دوران قاجار، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
فاروقی، کامیار.(1399). محمودخان ملک الشعرا صباکاشانی، ترجمه: سحردولتشاهی، تهران: نظر.
قاضی ها، فاطمه.(1394).ناصرالدین شاه قاجار و نقاشی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
کعبی پور، محبوبه .(1382). زندگی و آثار محمود خان ملک الشعرا و بررسی تابلوی استنساخ، فصلنامه هنر، شماره 56، ص103-86.
کشمیرشکن، حمید.(1393).کنکاشی در هنر معاصر ایران، تهران: نظر.
کریم زاده تبریزی، محمد علی.(1363). احوال وآثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، ج2،لندن: مستوفی.
گامبریج، ارنست.(1388). تاریخ هنر، ترجمه: علی رامین. تهران: نشر نی .
وحیدزاده، نسیم.(بی تا). محمودخان ملک الشعرا، شماره 9، ص 418 .
هادی، محمد .(1366). مروری بر آثار و احوال محمد خان ملک الشعرا، فصلنامه هنر، شماره 14، ص 32-51.
Ekhtiar,Maryam.(2001),Nasir al Dinshah and the Dar al Fuun, the Evolution of an  Institution.
Raby,Julian.(1999),Qajar Portraits,Azimuth Editions,Iran Heritage Foundation.