بررسی انتساب زمانی، مکانی و هویت هنرمند یک دروازه مزین به کاشی هفت‌رنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهش هنر

2 عضو هیئت علمی گروه صنایع دستی دانشگاه کاشان

چکیده

کاشی‌های هفت‌رنگ قاجاری نمود بارزی از هویت تصویری هنر این دوره را به نمایش می‌گذارد که از نظر سبک و سیاق هنری تفاوت‌های عمده‌ای با دوران قبل از خود دارد. از این میان، کاشی‌نگاران شیرازی در این دوره مطابق با فرهنگ عامیانه، کاشی‌هایی با ویژگی‌های خاص تولید کردند و سبک کاشی‌نگاری شیراز را بنا نهادند.
 این مقاله به بررسی یک دروازه مزین به کاشی‌نگاره کتیبه‌دار در حراجی بونامز لندن می‌پردازد و می‌کوشد با توجه به اسناد موجود و نیز مقایسه و تطبیق ویژگی های مشترک این اثر با آثار مشابه هم‌دوره در کاشی‌نگاره‌های شیراز ـ از جمله درمانگاه نمازی، خانه صالحی و خانه عطروش ـ علاوه بر بازشناسی ویژگی‌های شاخص سبک کاشی‌نگاری شیراز، مسئله انتساب زمانی، مکانی و هویت کاشی‌نگار آن را نیز روشن سازد.
 تحقیق حاضر به روش تحلیلی تطبیقی و گردآوری اطلاعات بر پایه مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام یافته است.
 نتایج به دست آمده از یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر این است که اثر مورد بررسی به لحاظ موضوعات، نقش‌مایه‌ها، رنگ‌بندی و شیوه رنگ‌گذاری ویژگی های معناداری با کاشی‌نگاره های مکان‌های مذکور دارد که مبیّن تعلق آن به مکتب کاشی‌نگاری شیراز در اواخر دوره قاجار است. همچنین بررسی کتیبه‌های این اثر و کتیبه‌های موجود در مکان‌های مذکور روشن می‌سازد که هنرمند این اثر همان ابراهیم بن فریدون است که آثار امضا‌دار آن در درمانگاه نمازی و مسجد وکیل وجود دارد و حیات وی معاصر با مشهدی ابوطالب معمار و میرزا عبدالرزاق؛ مهم‌ترین کاشی‌پز شیراز در اواخر دوره قاجار بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Attribution of Time, Place and the Artist’s Identity to an Archway Decorated with Polychrome Tilework

نویسندگان [English]

  • zahra ghasemi 1
  • abolfazl arabbeigi 2
1 research of art
چکیده [English]

 
  Tilework decoration has an importance role as an art in Iran's architecture. Almost all Iran's architectural masterpieces have taken advantage of glorious tilework that are beautifully painted. The polychrome tilework of the Qajar period reveals the pictorial identity of its era which has a different artistic style comparing to earlier periods. In spite of some similarities in artistic style, the decorative tiles of this era have their own characteristics in each region (Tehran, Isfahan, and Shiraz). Shiraz’s tile makers of this period provided particular polychrome tiles with specific features according to costumes and folkloric culture and established the Shiraz school of tiling. The enormous use of polychrome tiles with various subjects decorating both inside and outside of nonreligious buildings, especially residential buildings, is an important character of Shiraz tilework in the Qajar era. The themes of this tiles revitalize national-religious, cultural and traditional desires. These themes which are the combination of Shahnameh’s tales within folk narratives and sacred fictions, famous male and female portraits in European costumes, and flowers and birds known as Gol-O-Morgh are painted in naturalistic style. Another characteristic of Shiraz tiles is the use of bright and lighthearted colours such as pink, purple, brown, yellow, green, white and blue, however it must be noted that pink is more prominent than other colours .The composition, colours, motifs and painting style of these tiles are repetitive in most of the buildings of this period.
  Just like the rest of Iranian art pieces that have been smuggled from Iran, the tile works of the Qajar era have been sold in antique auctions and are kept in personal and public collections and museums out of Iran .This article studies an archway decorated with inscriptive polychrome tiles which was located in an art auction house: Bonhams, London. Paintings of this archway depict Solomon's kingdom, birds and flowers, Gol-O-Morgh motifs, separate frames of Qajar women and young couples. The visual impact of this archway is very similar to the tile decorations of the rest of the buildings in shiraz during the Qajar era and the two inscriptions below this archway’s pillars demonstrate this piece was made by master Ebrahim’s factory and ordered by Haji Abdolmohamad.This article concentrates on the tilework of this archway, comparing its common features with the other contemporaneous similar tileworks in Shiraz such as that of Namazi clinic, Salehi and Atrvash historic houses as well as clarifying the time, place and the identity of the artist attributed to this archway, in addition to recognizing the specific features of the Shiraz school tiling based on available documents.The method of this article is comparative-analytical and data has been gathered via field study and library research.
  The following results of this article represent that this archway is related to tileworks of the mentioned places in Shiraz in terms of themes, motifs, colour palette and colouring method which elucidate that the archway belongs to the Shiraz school of tiling in the late Qajar period. Also examination of the inscriptions of this archway and other available inscriptions in the mentioned places, clarifies that the artist of this tilework is Ebrahim Ibn Fereydoon whose signed works exist in Namazi clinic and Vakil masque and that he was a tile maker from Shiraz during the late Qajar era and he was contemporaneous with "Mashhadi Abootaleb" the architect and "Mirza Abdolrazaq", one of the most famous tile makers of Shiraz in the late Qajar era.  Despite previous researches on Qajar tiles, due to the wide geographic extent and large numbers, these tiles have a great deal of research potential in different aspects of technical and decorative styles. Field and documentary studies on artworks outside Iran's borders are necessary for the sake of understanding the origin of artistic identity and the preservation of cultural values. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Era
  • Polychrome Tile
  • Shiraz School of Tiling
  • Ostad Ebrahim
  • Mirza Abdolrazaq
اسدپور. علی. 1393. «تحلیل ماهیت و ساختار بازنمایی فضای شهری در کاشی‌های قاجاری»، دوفصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، س اول ، ش 1: ۱۷-۶.
اسکارس. جنیفر و مجموع نویسندگان. ۱۳۸۵. تاریخ ایران کمبریج، ج ۷. گردآورنده پیترآواری. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: جامی.
اعتمادالسلطنه. محمد حسن خان. 1374. چهل سال تاریخ ایران در دوره ناصرالدین شاه، ج ۱: المآثر والآثار. به کوشش ایرج افشار. تهران: اساطیر.
افضل طوسی، عفت السادات؛ سلاحی، گلناز؛ سلاحی، لادن. 1392. «مطالعه کاشی‌نگاره‌هایی با نقوش زنان قاجاری در خانه‌های شیراز»، نشریه زن در فرهنگ و هنر، دوره 5 ، ۵۹۴-۵۷۷.
بمانیان. محمدرضا؛ مومنی، کورش؛ سلطان زاده، حسین. ۱۳۹۰. «بررسی نوآوری و تحولات تزیینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد- مدرسه‌های دوره قاجار»، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره. ش ۱۸: ۴۷-۳۵.
پاکباز. رویین. 1383. دایرة المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پورتر. ونیتیا. 1381. کاشی‌های اسلامی. ترجمه مهناز شایسته فر. تهران: انتشارات موسسه هنر اسلامی.

تقوی.عابد؛ موسوی حاجی، سید رسول؛ آگنجی شیرازی، ناز آفرین. 1394. «تحلیل و بررسی مضامین کاشی کاری شده ی ابنیه عصر قاجار شیراز»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری ایرانی اسلامی. شیراز: سیمای دیروز – چشم انداز فردا: ۱۱۴۲-۱۱۲۷.

ریاضی. محمدرضا. 1395. کاشی کاری قاجار. تهران : یساولی.
سیف. هادی. 1376. نقاشی روی کاشی. تهران: انتشارات سروش.
شیروانی. بهنام. 1389. «بررسی توصیفی و طبقه بندی نقوش دوره قاجاریه در شیراز»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی صمد سامانیان. تهران: دانشگاه هنر.
عطارزاده، مجتبی؛ اتحاد محکم، سحر. 1392. «خوانش گفتمان کاشی‌نگاره روایتگر سردر ورودی باغ ارم شیراز»، نشریه علمی-پژوهشی باغ نظر، ش 26: 41-48.
فریه. ر.دبلیو. 1374. هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. تهران: فرزان روز.
کاربونی. استفانو. 1381. کاشی‌های ایران. برگردان مهناز شایسته فر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کیانی، محمدیوسف و کریمی، فاطمه. 1364. هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. تهران: مرکز باستانشناسی ایران.
کیانی.محمدیوسف. 1376. تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. تهران: میراث فرهنگی کشور.
گدار. آندره. 1377. هنر ایران. ترجمه بهروز حبیبی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
مکی نژاد. مهدی. 1388. «کاشی کاران گمنام دوره قاجاریه؛ خاندان خاک نگار مقدم»، گلستان هنر، ش15.
ماهرالنقش. محمود. 1362.طرح و اجرای نقش در کاشی‌کاری ایران دوره اسلامی. تهران: موزه رضا عباسی.
 
Feharvari. Geza, 2000. Ceramics of the Islamic world in the Tareq Rajab Museum. I.B.turis, London.
Scarce. Jenifer. 2009. "The role of colour in the themes and teqniques of tilework in qajar, Persia in qajar studies", journal of the international qajar studies Association, vol9, pp 57-66.