پژوهشی بر نگاره‌های نسخه خطی دیوان حافظ کتابخانه پرینستون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی, گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا

چکیده

اشعار حافظ به دلیل ابهامات پیچیده، معنای غیرصریح و امکانات تفسیری گوناگون قابلیت تصویری کمتری نسبت به شعر دیگر شاعران فارسی زبان دارند؛ از این رو نسخه‌های مصور کم‌شماری از دیوان وی در دست است و عمده نمونه‌های تصویرشده نیز متعلق به عصر صفوی و پس از آن می‌باشند. مسئله اصلی در پژوهش حاضر معرفی و مطالعه یکی از این نمونه‌های نفیس و مهجور است که در سال 926 ه.ق پدید آمده و هم اکنون در کتابخانه دانشگاه پرینستون آمریکا نگهداری می‌شود. این نسخه ارزشمند شش نگاره را در خود جای داده است که کشف تعاملات میان متن شعر و تصویر و همچنین مداقه در ویژگی‌های بصری آن هدف نوشتار پیش رو می‌باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه‌ای و مشاهده مستقیم صورت پذیرفته است و در پی پاسخگویی به این سوالات است که 1. نحوه تأثیر پذیری نگارگر از متن شعر به چه صورت بوده است؟ 2. مشخصه‌های بصری و مضمونی نگاره‌های این دیوان چیست؟ نتایج نشان داد هنرمند نگارگر حتی المقدور و به شیوه قراردادی مرسوم، وفاداری‌اش را به متن شعر نشان داده است. وی با بهره‌گیری از چیدمان مارپیچ عناصر انسانی، گزینش نمادین رنگ‌ها و فضاسازی تمثیلی، سعی در القای تصویری هماهنگ با مفاهیم عرفانی اشعار حافظ داشته و با تکرار نمادپردازی‌ها و صورت‌ها در موضوعات مشابه فضای تجسمی متناسب با مضمون را پدید آورده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Research on introducing manuscript miniatures of Divan-e- hafiz in Princeton library

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Dadvar 1
  • neda shafighi 2
1 Academic Staff, Research of Art, Art Faculty, Alzahra University
2 phd candidate of art, art faculty, al-zahra university
چکیده [English]

 
Because of complex ambiguities, non- explicit meaning and different interpretation facilities of Hafiz poems, have few visual capabilities than other lyrics of Persian poets. Therefore a few number of illustrated manuscripts of his Divan is available and major examples are also belong to the Safavid era and after it. The main issue in this study is Introduce and study one of these exquisite and obsolete example that created in 926 AH and is now keep in library of Princeton University in America. This valuable manuscript has 6 miniatures that the aim of this paper is to explore the interactions between poetry and images and also Accuracy in visual features. The method of study is descriptive-analytic and Information collected through library resources and direct observation. The results in answer to the general question "How are the qualities of the visual elements of miniatures in relation to the lyrics?" show: Painters as far as possible with common contractual practices, has shown his loyalty to the lyrics. He utilizes spiral arrangement of human elements, selection of symbolic color and allegorical space, trying to instill picture in accordance with the mystic terms of Hafez's poems and has created the visual space fits with the theme by repeating symbolism and forms in similar topics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • .Miniature
  • Manuscript
  • Divan-e- Hafiz
  • Princeton Library
  • Safavi era
آژند، یعقوب.(1384). مکتب نگارگری تبریز و قزوین- مشهد. تهران: فرهنگسان هنر.
استعلامی، محمد.( 1383). درس حافظ: نقد و شرح غزل های حافظ. چ دوم. تهران: نشر سخن.
اشرفی،م.م. (1367). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران. ترجمه رویین پاکباز. تهران: نگاه.
بهنام، عیسی. (1348). "مکتب دوم هنر نقاشی ایران در تبریز. هنر و مردم". دوره8. بهمن. صص 13-10.
پاکباز، رویین. (1386). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: نشر زرین و سیمین.
حافظ شیرازی، شمس الدین محمد. (1368). دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی با مقدمه ذبیح الله صفا. برهان: تهران.
خرمشاهی، بها الدین.(1361). ذهن و زبان حافظ. تهران: نشر نو.
رهنورد، زهرا. (1382). حکمت هنر اسلامی. تهران: سمت.
زرین کوب، عبدالحسین.(1369). از کوچه رندان. چ ششم. تهران: امیرکبیر.
ستاری، محمد. (1384). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. چ دوم. تهران: مرکز.
سجادی، سید جعفر. (1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ سوم. تهران: طهوری.
سمسار، محمد حسن. (1390). حافظ و هنر. تهران: نشر دایره المعارف بزرگ اسلامی.
سیوری، راجر. (1372). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
شوالیه، ژان، گریران، آلن. (1378). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی. تهران:نشر جیحون.
شهرستانی، سید حسن. (1383). "سرو از نگاه حافظ". هنرنامه. سال هفتم. ش 22.صص 15-4.
صرفی، محمد رضا. (1386). "نماد پرندان در مثنوی". فصلنامه پژوهش های ادبی. سال پنجم. ش 18. صص 76-53.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (1363). تنسوخ نامه ایلخانی. تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: اطلاعات.
عادل، مریم، ضرغام، ادهم. (1394). "تفسیر نگاره های دیوان حافظ (سام میرزا. تبریز) با تاکید بر هرمنوتیک متن محور ریکور". هنرهای زیبا. دوره20. ش2. صص 38-23.
عصمتی، حسین، رجبی، محمد علی. (1390). "بررسی تطبیقی عناصر بصری نگاره های حماسی و عرفانی". نگره. ش20. صص 19-5.
غفاری فرد، عباسقلی. (1381). تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سمت.
قلیچ خانی، حمیدرضا. (1388). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
کوپر، جی. سی.(1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: نشر نو.
هال، جیمز. (1383). فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
مظفری، علیرضا. (1375). صور خیال در دیوان حافظ. پایان نامه دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
میثمی، حسین، کردمافی، سعید. (1394). "موسیقی در زندگی و شعر حافظ". دایره المعارف بزرگ اسلامی. قابل دسترسی در: www.cgie.org.ir. (بازیابی شده در تاریخ 95/5/28).
نبوی، فرزانه، دادگر، محمدرضا. (1391). بررسی تصویرگری های دیوان حافظ دوران صفوی و قاجار. پایان نامه کارشناسی ارشد تصویر سازی، دانشگاه هنر تهران.
نوری، محمد. (1385). "بررسی اسب به عنوان یک نماد معنوی". نشریه اخلاق و عرفان تمثیلی. ش 4.صص 87-57.
واعظ کاشفی، مولانا حسین. (1350). فتوت نامه سلطانی. به اهتمام محمد جعفر محجوب. چ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Meyer, michael. (2007). The Bedford introduction to literature: Reading, Thinking, Writing, Edition. Bedford: martins.
www.pudl.princeton.edu (access date: 1/3/2016).