رمزگشایی خط معقلی در دو نگاره گردان ِچهارعلی(ع) مدرسه نیم‌آورد اصفهان، و شش‌علی(ع) مسجدجامع یزد

نویسندگان

1 دانشیار گروه هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اصفهان

2 عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی

3 دانشیار گروه هنر اسلامی

4 مربی - عضوهیئت علمی

چکیده

هدف از این پژوهش تبیین ویزگی‌های تکثیر «نگاره‌های گردان» معقلی (خط بنایی) مطابق با نمونه‌های ارزشمند تاریخی است. گونه‌ای از نگاره‌های‌ معقلی ‌که ‌با تکرار دایره‌وار و دوران پیوند دارد در این پژوهش معقلیِ «نگاره‌های‌گردان» نامیده می‌شود و بدلیل توجه به اصالت نام‌های استفاده شده توسط معماران قدیم، به‌جای «خط بنایی» از «معقلی» استفاده شده است. این معقلی‌ها در اشکال مختلف از سه تا چندضلعی با ویژگی‌های: تقارن، درهم قفل‌شدگی‌حروف، گسترش و جلوه سه‌بعدی مشاهده می‌گردند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و توسعه‌ای، با جمع آورد اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی انجام و برای تبیین مراحل بصری از روش نگاشت ‌ادراکیاستفاده شده است. نمونۀ معقلی‌های گردان، از دو نگاره‌‌گردان‌ ِچهارعلی(ع) مدرسه نیم‌آورد اصفهان، و شش‌علی(ع) مسجدجامع یزد انتخاب شده است. یافته‌های تحقیق نشان‌ می‌دهد طراحی این‌ دو نگاره و دیگر نگاره‌های‌گردان از جمله نگاره‌های‌گردان بناهای قوام‌الدین شیرازی از قواعدی مشابه پیروی می‌کنند، با الگو قراردادن این قواعد می‌توان نگاره‌هایی‌ جدید در اشکال مختلف ترسیم کرد. درخلال این ترسیمات و با افزایش تعداد اضلاعِ نگاره‌ها، به‌دلیل ازدیاد تعداد کلمات و کمی‌ فضا، ماهیت حروف مبهم و ناخوانا می‌شود. برای جبران این نقیصه لازم است بر گام‌های تشکیل‌دهندۀ نگاره افزوده گردد، در طی این فرآیند مرکز نگاره وسیع‌تر شده و حروفی که در گام‌های مرکزی نگاره قرار دارند شکل متفاوتی پیدا می‌کنند که این امر برای شکل‌گیری حروف در گام‌های میانی و محیطی الزامی است. همچنین در ترسیمات چهارتایی با حذف یک چهارم نگاره، و اتصال قسمت دوم و سوم به‌ هم می‌توان نگاره‌هایی با جلوۀ سه‌بعدی به‌دست آورد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Decryption analysis of Moa’qali scripts in two rotating scripts of the word Ali (AS) in Nim Avard School in Isfahan and in Yazd Central Mosque

نویسندگان [English]

  • Asghar Javani 1
  • maryam ghasemi sichani 2
  • Amirhosien chitsazian 3
  • bahman faizabi 4
1 Associate professor of the Department of Visual Arts, Art University of Isfahan
3 Associate Professor of Islamic Art
4 عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری شیراز
چکیده [English]

The main objective of the present study was to explain proliferation features of Mo’aqali (masonry script) “rotating scripts" in accordance with examples of historical value. A type of Mo’aqali script made of repeated circular words (rotating scripts) was analyzed in this study. This is in fact a masonry script that was called Mo’aqali scripts by traditional architects. These scripts are found in many forms from triangular to polygonal shapes with a set of features such as: symmetry, interlocked letters, expansion and three-dimensional effects. This study was conducted using a descriptive-analytical and developmental method with a set of data collected through library methods and field observations. Visual analysis was performed using cognitive maps. The sample of rotating scripts was selected from two rotating scripts, one with four repetitions of the word Ali (AS) in Nim Avard School in Isfahan and the other with six repetitions of the word Ali (AS) in Yazd Congregational Mosque. The findings of the study suggest the design of these two scripts and other rotating scripts, including those found in Qavamoddin Shirazi buildings and constructions follow the same rules. Using these rules, it is possible to draw new scripts and images in different forms. If the number of sides of images and the number of words within them increase, the resulting letters and words become vague and illegible. To compensate for this shortcoming, the number of circles forming the image must be increased. In this process, the center of the image is extended and the letters placed in the central circle are drawn with a different shape and this is necessary for the formation of letters in central and peripheral circles. In addition, in four-sided images, by eliminating a quarter of the image, and connecting the second and third parts together, it is possible to form images with three-dimensional effects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mo’aqali, Rotating Scripts, Three-dimensional Images
  • Nim Avard School, Yazd Congregational Mosque
پاکباز، روئین. 1392. دائرةالمعارف هنر. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
حلیمی، محمدحسین.1390. زیبایی شناسی خط در مسجد جامع اصفهان. تهران: نشر قدیانی.
زمرشیدی،حسین. 1384. کاشیکاری ایران: خط معقلی. تهران: سازمان عمران وبهسازی شهری.
زین الدین المصرف، ناجی. 1393. دانشنامه خطوط اسلامی(بدایع الخط العربی). ترجمه حمید فرهمند بروجنی. اصفهان: نشرگلدسته/دانشگاه هنراصفهان.
فضائلی،حبیب الله. 1362. اطلس خط. اصفهان: ارغوان.
کریچلو،کیت. 1390. تحلیل مضامین جهان‌شناختی نقوش اسلامی. ترجمه سیدحسن آذرکار. تهران: موسسه انتشارات حکمت.
ماهر النقش،محمود.1361. طرح و اجرای نقش درکاشیکاری ایران دوره اسلامی: دفتر اول خط بنایی،چاپ اول. تهران: موزه رضا عباسی.
ماهر النقش،محمود. 1381. میراث آجرکاری. چاپ اول. تهران: سروش.
معماریان،غلامحسین. 1392. نام‌علی(ع) درمعماری‌اسلامی ایران با روش خط بنایی. اصفهان: نشر آرما.
نجیب اوغلو،گل رو. 1379. هندسه و تزیین در معماری اسلامی (طومار توپکاپی). ترجمه مهردادقیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
هراتی، محمدمهدی. نعیمایی عالی، امین. 1373. کاربرد خطوط در هنرهای ترسیمی (کاربرد خط). چاپ اول. تهران: کمال هنر.
O'Kane. Bernard, “The Madrasa al-Ghiyasiyya at Khargrrd,” Iran, 14.: 79-92- ' I 5. 19, 1979.
Hager, Peter J.Corbin. Nancy C, Desiqnina & Deliverinq: Scientific, Technical, And Managerial Presentation, New York, 1997.
https://fa.wikipedia.org