زیبایی‌شناسی نور و رنگ درصحنه‌پردازی برنامه‌های غیر نمایشی استودیویی معرفت محور با رویکرد حکمت هنر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

10.22070/negareh.2022.15443.2929

چکیده

طبق اساسنامۀ صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بیشترین تمرکز تولیدات رادیوتلویزیون باید در جهت اشاعۀ فرهنگ اسلامی باشد، در این میان برنامه‌های غیر نمایشی معرفت محور اهمیت ویژه‌ای دارند، اما همواره زیبایی‌شناسی بصری درصحنه‌پردازی و طراحی استودیویی آن‌ها به‌گونه‌ای که بیشترین هم‌پوشانی میان فرم بصری و محتوا حاصل گردد، دچار نقصان بوده است. کاربرد نور به‌عنوان عنصر بصری مستقل گرچه سال‌هاست در جهان به سبکی درصحنه‌پردازی مبدل شده، اما باوجود پشتوانۀ غنی حکمی و هنری در باب نور در ایران‌زمین، هرگز به‌طورجدی درصحنه‌پردازی تولیدات تلویزیونی به خدمت گرفته نشده است. این جستار با هدف تصرف در ماهیت زیبایی شناسانۀ این رسانه، متناسب با دین و فرهنگ اصیل ایرانی - اسلامی و نگرش درون فرهنگی منطبق با مفاهیم عرفان اسلامی مبتنی بر نور، در پی آن است تا شیواترین نوع صحنه‌پردازی متناسب با این‌گونه برنامه‌ها را معرفی و خاطرنشان سازد و به این سؤال پاسخ دهد که 1. بر مبنای مباحث حکمت هنر و عرفان اسلامی در باب زیبایی‌‌‌شناسی نور و رنگ، چه مؤلفه‌هایی می‌تواند فرم بصری صحنه‌پردازی برنامه‌های غیر نمایشی استودیویی معرفت محور را با محتوای آن همسو سازد؟ روش تحقیق حاضر که از نوع بنیادین و کیفی اسـت توصیفی - تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به شیوه مطالعۀ کتابخانه‌ای و الکترونیک انجام‌شده و تحلیل محتوا با اجتماع جزئیات به شیوۀ استقرایی و همچنین با تکیه‌بر نظریۀ امتزاج فرم و محتوا در هنر اسلامی از دکتر حسن بلخاری‌‌‌قهی صورت گرفته است. نتیجۀ این کاوش مبتنی بر حکمت هنر اسلامی و جلوات نوریۀ متأخذ از آن نشان داد مؤلفه‌‌‌‌های خلق معنا در ایجاد عمیق‌ترین لایۀ امتزاج میان فرم و محتوا درصحنه‌پردازی این نوع برنامه‌ها شب‌زنده‌داری، آب و آیینگی و انواع الگوهای تابش نور در معماری اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Aesthetics; Lighting and Color in Set Design for Islamic Wisdom Themed TV Programs

نویسندگان [English]

  • Niloofar Seraji 1
  • Hasan Bolkhari Qehi 2
1 MA in Islamic Art History, College of Fine Art, University of Tehran, Iran
2 Professor of Advanced Studies of Art, College of Fine Art, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Had television emerged in Eastern lands like Iran, it would have undoubtedly had different aesthetic characteristics today. Cinema and television are modern amalgamations of the European traditions of art forms such as painting, fiction, music, theater, and architecture—traditions that inevitably followed the culture of their birthplace in their shaping of the rules of film and TV. If we recognize TV as a communication medium, then it becomes a channel to disseminate localized content, and creating such content calls for adopting elements from the culture and art of target regions.
Not only is Iran, an Islamic nation, among the many countries that practice TV localization, it has also always considered it a top priority. According to the Charter of the Islamic Republic of Iran Broadcasting (IRIB), promoting Islamic culture should be the primary focus of the corporation’s TV and radio programs. Non-fiction religious/spiritual programs have a special place among the genres produced by the IRIB; however, designing sets that best represent the content of such programs has rarely been a priority to its producers and, when attempted, has often been flawed.
In many parts of the world, the use of light as an independent visual element has long been part of scenic design, especially in theater. Even so, despite its long-standing philosophical and artistic significance to Iranians, light has never been employed as a primary element in scenic design for TV programs in Iran. Revisiting the rich Islamic–Iranian philosophical and artistic traditions seems to be the best starting point to do that. Since sets are an essential medium for the communication of content in non-fiction TV, a purposive use of light in their design may be the most effective way to evoke notions from Islamic mysticism and philosophy—traditions that have been described as “made of light”. Not only does this use of light aid faithful visual representation of the content of such programs, but it also improves their appeal and mystical quality.
This article explores the aesthetics of scenic design from Islamic–Iranian religious and cultural perspectives and takes an intracultural look at the conception of light in Islamic mysticism. By doing so, it aims to introduce a style of scenic design that most effectively represents the content of non-fiction Islamic TV programs. The article also tries to answer the following research question: “Based on Islamic mysticism and the philosophy of Islamic art, how can ideas be communicated through the use of light and color in TV scenic design?” The study was conducted as basic research in terms of purpose and analytical–descriptive research in terms of scope. The research information was collected from print and electronic sources alike and organized using note cards.
The interdisciplinary nature and newness of the topic necessitated finding similarities between the information from the two domains—philosophy of Islamic art, and TV scenic design. This was to reveal how Islamic art’s approach to aesthetics, light, and color overlaps with the aesthetics and the use of light in TV scenic design, an originally non-Iranian craft. Accordingly, the information was inductively analyzed, whereby a general conclusion was drawn by synthesizing data from different sources. The study reviewed the literature on the conception of light, color, and aesthetics in Islamic philosophy and art to extract principles that could guide the use of light and color in TV scenic design. In establishing a link between scenic design and Islamic art, the study relied on the theory of “form–content congruity in Islamic art” by philosopher of art, Hassan Bolkhari Qehi, making the research also comparative in this regard.
The study found that consulting the philosophy of Islamic art, along with the embodiment of its conception of light in Islamic–Iranian art and architecture, makes it possible to achieve a sophisticated aesthetic and the highest degree of form–content congruity in scenic design for non-fiction Islamic TV programs. Since the study focused only on design and content, further research is needed to investigate viewer experience in practice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • TV Programs
  • Scenic Design
  • Aesthetics
  • Lighting
  • Islamic Art
قرآن کریم.
آژند، یعقوب. (1397)، نگارگری ایران، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: نشر سمت.
آقایی مهر، معین و میرهاشمی نسب آستانه، صادق و همکاران. (1397)، تناظر جلوه‌های نور در اندیشه‌های سهروردی و معماری دوره صفویه، فصلنامه نقش‌جهان، سال هشتم، شماره 2، صفحه 123-131.
ابراهیمی، اعظم. (1388)، ردای مشکین آسمان، پایان‌نامه کارشناسی، استاد راهنما مائده رضایی، مشهد: مدرسه علمیه فاطمه الزهرا (س)، مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان.
اساسنامه صدا‌وسیمای جمهوری اسلامی ایران. (1362)، ماده 9، در https: //rc.majlis.ir/fa/law/show/90402
بلخاری‌قهی، حسن. (1398)، معنا و مفهوم زیبایی در المناظر و تنقیح المناظر، چاپ سوم، تهران: فرهنگستان هنر.
بلخاری‌قهی، حسن. (1397)، در باب زیبایی: زیبایی‌شناسی در حکمت اسلامی و فلسفه غربی، چاپ دوم، تهران: نشر دانشگاه تهران.
بلخاری‌قهی، حسن. (1400)، بزرگداشت سپیده کاشانی، شبکه اینستاگرام انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در         https: //www.instagram.com/tv/CQ8M9RzpUgC/?utm_source=ig_web_copy_link
بلخاری‌قهی، حسن. (1394)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، چاپ سوم، تهران: نشر سوره مهر، (الف).
 بلخاری‌‌قهی، حسن. (1394)، قدر: نظریه هنر و زیبایی در تمدن اسلامی، تهران: نشر سوره مهر، (ب).
بلخاری‌قهی، حسن. (1397)، حکمت، تمدن و معماری، بزرگداشت روز جهانی فلسفه، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در http: //194.225.133.93/Home/Single/66318
بلخاری‌قهی، حسن. (1392)، تمثیل ظهور حق در مظاهر عددی و هندسی به روایت سید حیدر آملی و تأثیر احتمالی آن بر هنر آینه‌کاری ایرانی، مجله علمی معماری و شهرسازی صفه، دوره 23، شماره 2، صفحه 5-18.
بهجت، رضا. (1393)، زیبایی‌شناسی نور در تئاتر، تهران: نشر افراز.
رجب‌زاده طهماسبی، علی. (1394)، ساختارشناسی نوشتار در گونه‌های تلویزیونی، تهران: نشر دانشکده صداوسیما.
زتل، هربرت. (1384)، راهنمای تولید برنامه‌های تلویزیونی، ترجمه علی رجب‌زاده طهماسبی و سید مجید الدین طباطبایی راد، ویرایش نورالدین چیلان، تهران: نشر دانشکده صداوسیما.
صلح‌جو، طهماسب. (1395)، بررسی اهمیت دکور و صحنه در انتقال مفهوم از دید کارشناسان، پایگاه رشد ارتباط هوشمند در http: //rah.ir/fa/news/121
طاهرزاده، شهراد. (1398)، زیبایی‌شناسی نور و تصویر در برنامه‌های غیر نمایشی مذهبی تلویزیون، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، رشته تولید سیما، استاد راهنما اصغر فهیمی فر، قم: دانشکده دین و رسانه صداوسیما.
فهیمی فر، اصغر. (1388)، حکمت رسانه‌های مدرن، تهران: نشر مارلیک.
متالینوس، نیکوس. (1382)، زیبایی‌شناسی تلویزیون، مبانی ادراکی، شناختی و ترکیبی، ترجمه جمال آل احمد، چاپ دوم، تهران: نشر سروش صداوسیما.
مفاخر، زهرا. (1384)، درآمدی بر مفاهیم و اصطلاحات برنامه‌سازی سیما، تهران: نشر تحقیقات و برنامه‌ریزی صداوسیما.
میلرسون، جرالد. (1368)، اصول صحنه‌پردازی در تلویزیون، ترجمه مهدی رحیمیان، تهران: نشر سروش صداوسیما.
میلرسون، جرالد. (1391)، تکنیک نورپردازی در تلویزیون و سینما، ترجمه حمید احمدی لاری و فؤاد نجف زاده، چاپ ششم، تهران: نشر سروش صداوسیما.
نصر، سید حسین. (1375)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: نشر دفتر مطالعات دینی هنر.
نصر، سید حسین. (1399)، سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، چاپ یازدهم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
نعمت گرگانی، ام‌البنین. (1382)، پیشینه نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی، فصلنامه علمی اثر، دوره 24، شماره 35، صفحه 316-323.
ویلسون، رابرت. (1392)، مفهوم اجرا از نگاه رابرت ویلسون، پایگاه خبری تئاتر در https: //teater.ir/news/878