مطالعه و تحلیل شیوهٔ اجرایی خاتم معرق از دورهٔ قاجار تا دههٔ اخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رسته تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛ کارشناس پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

2 دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

3 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22070/negareh.2022.15938.2995

چکیده

طبق منابع تاریخی خاتم‌کاری یکی از هنرهای چوبی ایرانی بوده که با استناد به رحل چوبی محفوظ در موزه متروپولیتن، آغاز آن از دورهٔ آل مظفر شکل گرفته است. خاتم‌کاری در هر دوره ویژگی‌های منحصر به فردی داشته و همین مسئله سبب شده آثار شاخصی که از هر دوره بر جا مانده بخش مهمی از هنر ایرانی را شکل دهد. این پژوهش با هدف تحلیل شیوهٔ اجرایی خاتم معرق از دورهٔ قاجار تا دههٔ اخیر علاوه بر تبیین ویژگی‌های این شیوه به واکاوی آثار به جای مانده نیز پرداخته است. سؤالات این پژوهش عبارتند از : 1-ویژگی‌های فنی شیوهٔ خاتم معرق چیست؟ 2-چه عواملی در تداوم خاتم معرق از دورهٔ قاجار تا دههٔ اخیر مؤثر هستند؟ به منظور پاسخ دهی به سؤالات مطرح شده و همچنین تحقق هدف پژوهش، پس از تبیین شیوهٔ خاتم معرق و تحلیل چگونگی تداوم آن تا دههٔ اخیر، 6 اثر خاتم معرق از دورهٔ قاجار تا دههٔ اخیر به عنوان جامعه هدف پژوهش تحلیل و واکاوی شدند. در این پژوهش روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و رویکرد آن از نظر روش شناختی، مبتنی بر رویکرد ساخت‌گرا است. مطالعات و روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی بوده، ابزار و شیوه مورد استفاده مشاهده و روش تجزیه و تحلیل کیفی است. نتایج تحقیق حاکی از آن بوده که شیوهٔ خاتم معرق به گونه‌ای است که براساس آن در یک اثر خاتم‌کاری می‌توان علاوه بر تفکیک رنگی بین خاتم‌ها، زیبایی، تنوع طرح و نقش نیز ایجاد نمود. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته می‌توان نتیجه گرفت شیوهٔ خاتم معرق یکی از روش‌های پر اهمیت در خاتم‌کاری دوره قاجار بوده که تا دههٔ اخیر تداوم یافته و نمونه‌های موجود بررسی شده گواهی بر این امر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Analysis of the Execution Method of Marquetry Inlay from the Qajar Period to the Recent Decade

نویسندگان [English]

  • Samira Arab 1
  • Gholam Ali Hatam 2
  • Fateme Shahroodi 3
1 Department of Analytical and Comparative Studies of Islamic Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran-Iran
2 Professor of the whole university
3 Assistant Professor, Department of Art Research, Central Tehran Branch, Islamic Azad University,
چکیده [English]

According to historical sources, (Khātam) inlay is one of the wooden arts of Iran, beginning of which may be considered in the Al-Muzaffar period based on the inlay that remains preserved in the Metropolitan Museum. Remaining pieces from the Safavid era, namely entrance doors, particularly in palaces, as well as chairs, suggest that this period has been notably one the glorious eras of this art in Iran. The centre of producing these works in the Safavid era was Isfahan city, though later it was replaced by Shiraz which became the only remaining centre of this craft. This art has achieved valuable achievements in each period, some of which have continued to this day. Among the works of inlay left from the past, there are unique masterpieces, an important part of which is related to the Qajar period. The aim of this study was to explain the marquetry inlay method and to analyze its continuity in order to answer the following questions: 1. What are the technical characteristics of the marquetry inlay method? 2- What factors are effective in the continuation of the marquetry inlay from the Qajar period to the recent decade? One of the technical features of the marquetry inlay method is the creation of color diversity in inlaying, which has been achieved with the help of inlay blades. In this research, the descriptive-analytical research method and its methodological approach are based on a constructivist approach. One of the most important factors in the continuation of this method is the parehiy inlay, the use of which has also been under the influence of factors such as the variety of raw materials, as well as ease and speed in construction. For this purpose, the effects of the marquetry inlay index from the Qajar period to the recent decade have been studied despite the limited number of works of statistical samples which include 3 works preserved in the World Heritage Collection of Golestan Palace, Ostad Saba Museum and Reza Abbasi Museum, 2 works preserved in the Research Institute of Traditional Arts and 1 work preserved in the private collection of Victoria and Albert, which has been purposefully selected. In this research, the research method is descriptive-analytical. The collection of materials was based on library studies and field observations. The results of the analysis show that the marquetry inlay method, which is one of the important achievements of Qajar inlay, has been influenced by the emergence of parehiy inlay. Also, the variety of colors resulting from the variety of raw materials in the inlay and the emergence of a barrier as a protector and maintainer of the inlay have provided the continuation of this method until the last decade. One of the most important findings of this study, in addition to defining the characteristics of the last achievements of the Qajar period, has been the analysis of how marquetry inlay has continued so far. The results of studies showed that not only the Qajar period was one of the most important and influential historical periods in inlay, but also the achievements that were added to inlay in this period have continued until now and this point has caused the dynamism of this art. The data of this research have been collected by library and field methods (observation and interview). Due to the limitations of writing, instead of scientific citation, the method of producing science has been used in many cases. In this regard, while collecting library information, more field methods are used and by referring to the works and directly observing their analyses, analysis and exact characteristics are extracted without any prejudice. Thematic features in this research require the use of historical methods for analysis. The studied samples are 6 inlaid works, which are also decorated in the style of mosaic inlays and are preserved in domestic and foreign museums. The sampling method is selective and purposeful. The analysis of information and data, used in this research, has been done qualitatively. The most important achievements of Qajar period inlaying are Parhati inlay, Toglo Morvarid inlay and marquetry inlay method. One of the most important factors in the continuation of these achievements, which has caused the dynamism of this art, can be the variety of raw materials, while other significant factors include variety and the emergence of innovations in the use of containers that have appeared in the mosaic inlay. In addition, the inlay, which is one of the most important achievements of the Qajar period, has led to the continuation of the mosaic inlay method until now.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Merquetry Inlay
  • Qajar Period
  • Parehiy Inlay
  • Layered Inlay
  • Color Separation

Akbarzadeh, Maryam, 2015, A Study of Inlay Gareh Patterns in Shiraz Style Finishing, M.Sc. Thesis in Art Research, Shiraz, Shiraz University International Branch.

Akhavan Farahani, Jafar et al,1991, A brief on wood and wooden handicrafts, handicrafts, vol. 30, third volume.

Arab, Samira, 05/25/1399, interviewee: Mohammad Hadi Golriz Khatami, workshop of Professor Mohammad Hadi Golriz Khatami.

Arab, Samira, 21/03/2017, Interviewee: Seyed Abdolmajid Sharifzadeh, Research Institute of Traditional Arts, Cultural Heritage and Tourism Research Institute.

Arab, S.Gh.A.H,F.Sh,2021, “An Investigation of Innovation at Inlay Style of Qajar Period,Case Study: Inlay pulpit Reserved at Golestan Palace”,Negareh 1(57):95-110.

Ashouri, Mohammad Taghi,2019,The evolution of wood mosaic in Europe, Reference date: 12/06/2019, available at: http://ensani.ir/fa/article.

Baghban Maher, Sajjad and B.Gh., 2010, “Originality of Art Works”, Monthly of Wisdom and Knowledge,5 ( 10): 49-44.

Baldini,Umberto.,1996,“Theory of restoration and methodological unity”, Historical and philosophical issues in the conservation of cultural heritage ,Nicholas Stanley Price et al,(ed.):355-357

Hassan Beigi, M., 1986,A Review of Iranian Handicrafts, First Edition Tehran, Sanobar.

Honarfar, Lotfollah.,1976,A Look at Iranian Handicrafts, edited by J. Glock and the third Hiramo To Glock Tehran, Bank Melli.

Ibn Abbasi, Idris and A. A. M., 2013,Handicrafts and its evolution in Iran, second edition Tehran, Jamal Honar.

Jokilehto, J., 2006, “Considerations On Authenticity And Integrity In World Heritage Context”,City&Time1(2): 70-83.

Karimnia, Minoo.,1996, Merquetry on wood, first edition Tehran, Cultural Heritage Organization.

Masaheb, Gholam Hossein, 1345, Persian  Encyclopedia, 1 (1) Tehran, Franklin.

Rozitalab, Gholamreza.,N.J. , 2003, Inlay Art Tehran, Samat.

Sarikhani, Majid, Decorative Techniques and the Method of Making Iranian Wooden Artifacts in the Islamic Iran, No. 55, 2006, 46-41.

Seyed Sadr, Seyed Abolghasem.,2002, Encyclopedia of Architecture and Urban Planning, First Edition Tehran, Azadeh.

Sharifzadeh, Seyed Abdolmajid.,2002, Geometry of patterns 1, third edition Tehran, Sarv.

Tabatabai, Nasrin., 2003, Descriptive Glossary of Inlay Tehran, Institute of Humanities and Cultural Studies.

Tahoori, Delshad.,1986,The Art of Inlay in Iran Tehran, Soroush.

Zomrashidi, Hossein, 1986, Chinese Gereh in Islamic architecture and handicrafts, Tehran, University Center.

www.metmuseum.org

آشوری، محمدتقی، 1396، سیر تحول معرق چوب در اروپا http://ensani. ، 12/06/1398. ir/fa/article
ابن عباسی، ادریس و علی اصغر مقتدائی، 1392، هنرهای دستی و سیر تحول آن در ایران، چاپ دوم، تهران، جمال هنر.
اخوان فراهانی، جعفر و همکاران، مختصری درباره چوب و صنایع دستی چوبی، صنایع دستی، شماره 30،دوره سوم، 1370، 100-118.
اکبرزاده، مریم، 1394، بررسی نقوش خاتم گره در خاتم‌سازی سبک شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، شیراز، واحد بین الملل دانشگاه شیراز.
باغبان ماهر، سجاد و بهاره غلامیان، اصالت آثار هنری، ماهنامه حکمت و معرفت، سال پنجم،شماره 10، 1389، 49-44.
حسن بیگی، محمد ابراهیم، 1365، مروری بر صنایع دستی ایران، چاپ اول، تهران، صنوبر.
روزی‌ طلب، غلامرضا و جلالی، ناهید، 1382، هنر خاتم، چاپ اول. تهران، سمت.
زمرشیدی، حسین ،1365، گره چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی، تهران، مرکز دانشگاهی.
ساریخانی، مجید، تکنیک‌های تزیینی و شیوة ساخت مصنوعات چوبی ایران در دوران اسلامی، میراث جاویدان، شماره 55، 1385، 46-41.
سید صدر، سید ابوالقاسم، 1381، دایره المعارف معماری و شهر سازی، چاپ اول، تهران، آزاده.
شریف زاده، سید عبدالمجید، 1381، هندسه نقوش 1، چاپ سوم، تهران، سرو.
طباطبائی، نسرین، 1382، واژه‌نامه توصیفی خاتم‌سازی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طهوری، دلشاد، 1365، هنر خاتم‌سازی در ایران، تهران، سروش.
عرب، سمیرا،21/03/1398،مصاحبه شونده: سید عبدالمجید شریف زاده، پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
عرب، سمیرا، 25/05/1399، مصاحبه شونده: محمد هادی گلریز خاتمی، کارگاه استاد محمد هادی گلریز خاتمی.
عرب، سمیرا، غلامعلی حاتم و فاطمه شاهرودی، نوآوری در خاتم‌کاری دوره قاجار، نگره، شماره 57، 1400، 155-195.
کریم نیا، مینو،1375، معرق روی چوب، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
مصاحب، غلام حسین،1345، دایره المعارف فارسی، جلد اول، چاپ اول، تهران، فرانکلین.
هنرفر، لطف اله،1355، سیری در صنایع دستی ایران، ویراستاران جی گلاک و سومی هیرامو تو گلاک، تهران، بانک ملی.
 
Jokilehto, J,2006, “Considerations On Authenticity And Integrity In World Heritage Context”,City&Time.Vol.1,No.2,pp 70-83.
Baldini,Umberto,1996),“Theory of restoration and methodological unity”, Historical and philosophical issues in the conservation of cultural heritage Nicholas Stanley Price et al.(ed.), The Getty 2(12):355-357.
www.metmuseum.org