مقایسه تطبیقی نقوش چاپ باتیک ایران و هند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ارتباط تصویری، موسسه آموزش عالی نبی‌اکرم(ص)، شهر تبریز، استان آذربایجان شرقی

2 عضو هیئت علمی رشته ارتباط تصویری، دانشکده هنر دانشگاه شاهد،شهر تهران، استان تهران

چکیده

   چاپ باتیک به معنای مقاومت یا رزرو و ذخیره‌ی رنگ در سطح پارچه است که با مواد مقاوم، قسمتی از طرح بر روی پارچه ذخیره می‌شود و از نفوذ رنگ به آن قسمت از پارچه که طرح، نقش بسته جلوگیری می‌کند. باتیک کلمه‌ای جاوه‌ایست ولی با این وجود اصالت این هنر به چین می‌رسد. این نوع چاپ در ایران به نام کلاقه‌ای نامیده می‌شود. چاپ باتیک از چاپ‌های قدیمی است که از دوره صفوی در ایران رواج پیدا کرده است. در مورد قدمت این چاپ در هندوستان می‌توان به فرسک‌هایی که در غار آجانتا نمایش داده شده‌اند اشاره کرد. از آن‌جا که همبستگی تاریخی و فرهنگی میان دو کشور ایران و هند به دوران پیش از تاریخ می‌رسد و هیچ دو ملتی در جهان تا این اندازه دیرینگی تاریخی، فرهنگی و هنری نداشته‌اند، هدف از انجام این تحقیق بررسی ویژگی‌های بصری نقوش چاپ باتیک ایران و هند، وجه اشتراک و اختلاف این نقش‌ها از نظر بصری و چگونگی تأثیرپذیری این نقوش از فرهنگ و باورهایشان می‌باشد. مقاله حاضر با استفاده از شیوه تحلیلی- توصیفی ، و روش گردآوری مطالب به صورت تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است. پرسش مهم که در این زمینه مطرح شده ، بررسی ویژگیهای بصری و مقایسه تطبیقی بین نقوش و میزان تاثیر فرهنگ و باورها در شکل‌گیری آن می‌باشد. در این پژوهش بر اساس نتایج به دست آمده، محدوده‌ی نقش در چاپ باتیک ایران بیشتر به صورت مستطیل عمودی و در باتیک هند مربع می‌باشد. بیشترین نوع نقش و نوع خط غالب در چاپ باتیک هر دو کشور به نقوش گیاهی و خطوط منحنی اختصاص دارد. بیشترین راستای غالب در چاپ باتیک ایران به‌صورت عمود، و در باتیک هند بدون راستا می‌باشد. همچنین، نوع ترکیب‌بندی نقوش در چاپ باتیک ایران به‌صورت تقارن عمودی، و در باتیک هند نامتقارن می‌باشد. اکثر نقوش به‌کاررفته در چاپ باتیک هند اقتباسی از اعتقادات آیینی، اسطوره و خدایانشان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of the Iranian and Indian batik printing motifs

نویسندگان [English]

  • Sima Fatollahzadeh 1
  • Abdulreza Chareie 2
1 MA at graphics, Nabei Akram Higher Educational Institute, Tabriz, East Azerbaijan
2 Faculty member of Graphics, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Tehran province
چکیده [English]

 
The “Batik” printing means resistance or reserve, reserves the color on the fabric surface with resistant materials in which part of the scheme is stored on fabric and prevent influences of color on part of the scheme which was fixed on fabric. The “Batik” is a Javanese word but rooted in Chinese art. This kind of printing is called “Klaqhi” in Iranians’ art which have been popular since Safavid period. It can be noted to old Fresco in Ajanta Caves displayed about background of this type of printing in India. Since the historical and cultural relationship between Iran and India is rooted in in ancient time, and there is not such a historical, cultural and art antiquity between two countries in the world, the aim of this study was to investigate the characteristics of Iranian and Indian Batik printed visual motifs, their commonalities and differences over the role of visual and influence of culture and beliefs on them. The Analytic-Descriptive method used in this study and data has collected based on library research. Investigating visual characteristics, comparative comparison between motifs and the impact of culture and beliefs in formation of it, is an important question in this regard. Based on the results obtained in this study, the scope of Iranian Batik printed motifs is mostly in form of vertical rectangle and directed vertical while the scope of motifs is in square form and undirected in Indian ones. The most dominant category of motif and line in batik print is dedicated to herbal design and curved lines in both countries. Also, the kind of motifs composition in Iranian batik print is in vertical symmetry form but unsymmetrical in Indian ones’. Most of the motifs used in Indian batik prints are drawn from their ritual beliefs, myth and gods. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Motifs
  • Batik print
  • Kalaqi
  • India
  • Iran
اسمیت، لوسی. 1390. فرهنگ اصطلاحات هنری. تهران: مارلیک.
احمدی پیام، رضوان.1388.« ریشه‌یابی نقوش گیاهی مشترک در قالی های ایران و هندوستان»، ماه هنر، ش 128:ص34-41.
امیرراشد، سولماز. 1392. هنر نقاشی و چاپ باتیک. تهران: سلیمان زاده.
بختورتاش، نصرت‌الله. 1365. گردونه خورشید یا گردونه مهر. تهران: عطایی.
بورکهارت، تیتوس. 1369. هنر مقدس. ترجمه‌ جلال ستاری. تهران: سروش.
پورخالقی، مهدخت. 1380.« درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها»، مطالعات ایرانی، ش 1: ص 89-126.
دادور، ابوالقاسم- مبینی، مهتاب.1386.« بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر هنر ایران و هند» مطالعات ایرانی ، ش
14:ص 115- 130.
دارابی شیرازی، فاطمه. 1380.« آناهیتا در دوران کهن ایران» هنرنامه، ش 10: ص 24-28.
ذکرگو، امیرحسین. 1377. اسرار اساطیر هند. تهران: فکر روز.
عطروش، طاهره. 1385. بته جقه چیست؟. تهران: سی‌بال هنر.
شفرد، راونا. 1393. 1000 نماد دراسطوره و شکل به چه معناست. ترجمه آزاده بیداربخت، نسرین لواسانی تهران:  نشرنی.
شریف‌زاده، عبدالمجید. 1387. «گنجینه احیاگر چاپ کلاقه‌ای در ایران» آینه خیال، ش 7: ص109- 111.
شوالیه، ژان، گربران، آلن.  1388. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
طالب‌پور، فریده. 1391. منسوجات سنتی هند. تهران: دانشگاه الزهرا.
مقدمی، معصومه. 1385. آشنایی باتکنیک‌های باتیک و نقاشی پارچه. تهران:گوهرشاد.
موسوی‌نیا، زهره. 1388.«دایره نماد دینی در تمدن‌های بین‌النهرین، ایران، آیین بودایی هند و چین» ماه هنر، ش 131: ص 108 - 113.
مقیمی‌اسکویی، حمیدرضا. موسی‌زاده، اسفندیار. 1385. اسکو از ساحل دریاچه ارومیه تا قله سهند. اسکو: شهرداری  اسکو.
هالاید، مارلین. 1376. هنر هندو‌ایرانی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
همدانی‌زاده، فرحناز. 1377. رنگ به مثابه نماد با عنایت به دو حوزه آیینی هندوئیسم-بودیسم هندوایرانی-اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر،دانشکده هنر،دانشگاه هنر تهران.
یاوری، حسین. 1384. کارگاه هنردستی2، تهران: نشرکتابهای درسی ایران.
 
Chattopadhyay, Kamaladevi.1995. << Handicrafts  Of  India>>, New Dehli,pp.17
London, ,<<Cooper, Ilayand.Gillow, John. 1996.<< Art And Crafts Of India
Thames and Hudson Ltd,pp.90
Gillow, John.Barnard, Nichola.1999.<< Traditional Indian Tex tiles>>, London
Thames and Hudson Ltd,pp.8-12
Guy,b John. 1998.<<Woren Cargoes>>, London Thames and Hudson Ltd,pp.19  
Mccabe, Eliot.1984.<<Batik>>, NewYork,pp.9-18
خاویان، مهدی.1394. «چاپ باتیک». هنر ایران. (بازیابی شده30تیرماه 1394)