شمایل‌نگاری تزئینات کاشی‌کاری خانه‌های تاریخی شیراز در عصر قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت‌علمی گروه معماری دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول

2 کارشناس ارشد معماری دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول

10.22070/negareh.2021.13709.2667

چکیده

تزئینات در معماری ایرانی تنها حاوی جنبه‌­های زیبایی شناسانه نیست و آرمان‌ها، آرزوها و بروندادهای فرهنگی منبعث از زمینه‌­های ملی، مذهبی و عرفی به‌عنوان مبانی روایت در آن به چشم می­‌خورد. کاشی‌کاری دوره قاجار نمونه مهمی از روایت عقاید و زیست مردمان آن دوره است که با شناخت این تصاویر می­‌توان درک مستندی از اوضاع فرهنگی آن به دست آورد. هدف از تحقیق یافتن مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری تصویر در کاشی‌کاری خانه‌های تاریخی شیراز در دوره قاجار است. سؤال اصلی پژوهش این است که ارزش‌­های بصری شمایل‌­نگارانه نقوش تزئینات کاشی‌کاری شیراز کدم‌اند؟ روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی و پیمایشی و بر اساس روش شمایل‌­نگاری پانوفسکی است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات از طریق داده‌­های اسنادی-کتابخانه‌­ای و مشاهدات میدانی شامل برداشت شخصی از خانه‌های تاریخی است. روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز بر اساس تحلیل شمایل­‌نگارانه تصاویر است. پس از بررسی 15 خانه دارای کاشی‌کاری مستند و معتبر و تحلیل تصاویر بر اساس روش شمایل شناسانه نتایج نشان دادند نحوه بیان و روند منسجم داستانی-روایی در کاشی‌کاری خانه‌های تاریخی دوره قاجار در شیراز نشانگر سه تمایل موازی در بیان؛ شامل پایبندی به فرهنگ عمومی در قالب تصاویر ملی-تغزلی و مذهبی، گرایش مالک به جریانات متجدد مانند تصاویر عمارت اروپایی و یا شغل‌های با محوریت فن‌آوری صنعتی و تمایلات درونی فرد است. این سه گرایش نه‌تنها در قالب شکل کلی تصویر بلکه درزمینه تعیین رنگ و نوع بیان هر روایت نیز قابل‌مشاهده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconography of Tile Decorations in Historical Qajar Houses of Shiraz

نویسندگان [English]

  • Behzad Vasigh 1
  • roghayeh moosavi 2
1 Jundi-Shapur University of Technology, Dezful Iran
2 jundi-shapur university of technology
چکیده [English]

Decorations in Iranian architecture refer to both aesthetic and infrastructural aspects such as social beliefs and religions. These sources have been effective in the way of decorations in Islamic architecture, so that the content of the image and the way of expressing that narrative are related to these tendencies. However, this process has undergone changes in different periods. Qajar period tiling is an important example of how to express the ideas and life of the people of that period. By recognizing these images, a clear and significant understanding of the cultural situation of that historical period can be obtained. It should be noted that these works of art are in danger of destruction and with their destruction an important part of Iran's cultural heritage will be lost. Iconography is that branch of the history of art which concerns itself with the subject matter or meaning of works of art, as opposed to their form. Originally, iconography referred to the description and classification of religious or artistic objects/images, while iconology referred to the interpretation of their meanings, but these two terms now tend to be used interchangeably or as closely interwoven. In order to systematise the process, Edwin Panofsky constructed an integrated frame of three levels of primary, secondary and tertiary analyses. Primary level (factual description of representations): the purpose of this is to enable the researcher to see all aspects of the object/image in order to prepare for the next level. Secondary level (iconographical analysis at a more abstract level): seeks the meanings of the signs/symbols/images presented. Tertiary level (iconological interpretation): involves seeking the deepest meaning through clarifying how the signs/symbols/images reflect the underlying principles or period in which the object/ image was created). Although Panofsky did not suggest this, an overall alternative analysis can often help by giving you another perspective through which to view the image. Topics such as feast, religious Quranic, epic, political figures, soldiers, martial themes, poetry, hunting scene, erotic, special motifs, single frame, daily life, battle, decorative motifs and Slimmi (arabesque) were examined in these images. Even as the new hybrid forms of Euro-Persian design grew more prominent in court circles, the older traditions of vegetal, geometric, and calligraphic ornament remained in use. The latter two types predominated in the decoration of Qajar religious architecture, and the arabesque was frequently engraved on metalwork during the 17th-19th centuries. In this age, this industry had unique features and characteristics. Moreover, the cities of Isfahan, Qashan, Yazid, Mashhad, Shiraz and Kerman were among the greatest ceramic centers in Iran during this period. The purpose of this study is to find the components affecting the image formation in the tiling of historical houses in Shiraz during the Qajar period. The main question of the research is to know what are the visual values ​​of iconographic designs of Shiraz’s tile decorations? The research method in this article is based on library and field methods and based on Panofsky's iconographic method. The method of collecting information is through field observation and personal perception of historical houses and library-documentary studies. In this study, 15 houses with intact tiling were examined. Image analysis was performed based on iconographic method. The houses names are Forough Al-Molk, Saadat, Tavalaee, Salehi, Modarressi, Tawhidi, Atrwash, Basiri, Owji, Tavakoli, Javaheri, Ardakani, Dokhanchi, Ziaeyan, Manteghinejad. The studied houses are located in the historical context of Shiraz and the researchers have done the research based on the photography and analysis of each photo. The study area includes a collection of eleven old neighborhoods. It can be seen that there is a clear method and a coherent narrative process in the pictures drawn on the tiles of the historical houses of the Qajar period in Shiraz. This shows that there are three trends in how the image is formed and expressed in these works. Adherence to public culture due to the use of national-lyrical and religious images, the tendency of the homeowner to modern thoughts such as images of European mansions or jobs centered on industrial technology as well as the inner desires of the individual are three major trends shaping these images. These three tendencies can be seen, not only in the general form of the image, but also in determining the color and type of expression of each narrative. Human paintings represent the highest percentage of the researched study pieces. They have been found to be highly varied and rich. In addition to including various age groups, the human paintings carried different body features, costumes and themes. Human images were used on the pieces represented by some tiling; while another tiling included portraits represented only general themes. The researched ceramic ones reflected distinguished paintings of birds, horses, fish and some animal like those which were depicted in paintings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical Houses of Shiraz
  • Tiling
  • Iconography
  • Qajar Decorations
اسدپور، علی‌اکبر، (1398)، آرشیو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، pulished:accessed:9/20/2019
اسدپور، علی، (1399)، مطالعه شمایل شناسه نبرد رستم و دیو در کاشی نگاره سر در ارگ کریم‌خان شیراز به روش اروین پانوفسکی، باغ نظر، 17، 86، 29-40 http://www.bagh-sj.com/article_109655.html.
بمانیان، محمدرضا، مؤمنی، کوروش و سلطان‌زاده، حسین، (1390)، بررسی نوآوری و تحولات تزیینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد، مدرسه­های دوره قاجار، نگره، 6، 18، 47-35
پنجه باشی، الهه، (1398)، بازشناخت نشانه پرنده در نقاشی­های پیکره نگاری دوره اول قاجار با آرا پانوفسکی، پژوهش ایران‌شناسی، 9، 1، 40-21 https://jis.ut.ac.ir/?_action=article&kw=353282&_kw=%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87+%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87
پوک، گرانت، داینا نیوئل، (1392)، مبانی تاریخ هنر، ترجمه مجید پروانه پور، تهران، ققنوس
حسامی، منصوره، احمدی توانا، اکرم، (1390)، مطالعه تطبیقی نگارگری ایرانی و نظریه شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی بررسی موردی: نگاره پادشاهی جمشید از شاهنامه بایسنقری، مطالعات هنرهای تجسمی، 2، 2، 96-81 f https://jart.usb.ac.ir/article_3997.html
ریاضی، محمدرضا، (1395)، کاشی‌کاری قاجاری، تهران، یساولی
زمانی بابگهری، فاطمه، یوزباشی، عطیه. (1398). گونه شناسی و قابلیت گرافیکی آرایه‌های معماری مسجد امام کرمان مسجد ملک. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی, 24،4, 101-110.‎ https://jfava.ut.ac.ir/article_74371_b71a8e5b4c04d8ae471129f6b773fc66.pdf
سیف، هادی، (1389)، نقاشی روی کاشی، مترجم مهوش مجذوب، چاپ دوم، تهران، سروش، انتشارات صداوسیما
صفایی، آذر، میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق، (1398)، تزیینات معماری در حوض‌خانه خانه دخانچی شیراز، نگارینه هنر اسلامی، 6، 17، 94-87 http://niamag.birjand.ac.ir/article_1243_1d3f0eaf2d10172f477b1ef7d5294eea.pdf
عطار زاده، مجتبی، اتحاد محکم، سحر، (1392)، خوانش گفتمان کاشی نگاره روایتگر سردر ورودی باغ ارم شیراز، باغ نظر،10، 26، 41-48 http://www.bagh-sj.com/article_3447.html
قرائتی، الناز، حسنی، هاشم و پورنادری، حسین، (1397)، جلوه­های هنری تزیینات کاشی‌کاری مدرسه خان شیراز، هنر­های زیبا-هنرهای تجسمی، 23، 3، 64-53  https://jfava.ut.ac.ir/article_67756.html.
مجری، نجمه، (1395)، بررسی نقوش تزئینی خانه زینت­الملک شیراز، پایان­نامه کارشناسی ارشد راهنما: ابوتراب احمدپناه، دانشگاه سمنان دانشکده هنر و معماری.
منصوری جزآبادی جمیله، حسینی هاشم. (1395)، سیر تحول نقوش انسانی در کاشی‌کاری حمام‌های تاریخی شهر اصفهان از دوره صفوی تا پایان دوره قاجار. پژوهش هنر. ۶, ۱۲، ۱۰۳-۱۱۷ http://ph.aui.ac.ir/article-1-317-fa.pdf
مهدوی پور، حسین، شریفی مهرجردی، علی‌اکبر و اسلامی نصرت‌آبادی، مریم، (1396)، بررسی نقش تزیینات در ارتقا کیفیت فضایی خانه­های سنتی یزد بر اساس مطالعه موردی خانه شفیع­پور یزد، مسکن و محیط روستا، 36، 160، 149-133  http://jhre.ir/article-1-504-fa.html
نوایی، کامبیز، (1374)، نکاتی پیرامون نقوش اسلامی، صفحه، 5، 4-3، 44-53
Bhaisare, K. B. & Joshi, P. S. (2019), Iconology and Iconography of Shakti at Ellora. http://www.heritageuniversityofkerala.com/JournalPDF/Volume7/42.pdf
Bohnsack, R. 2020. Iconology and documentary method in the interpretation of divergent types of visual materials. The SAGE handbook of visual research methods, 397-412.
Elsner, J. 2019. Form, Decoration, and Subjectivity. Vessels: The Object as Container, 50.
Gries, L. 2019. Advances in visual rhetorical analysis. The SAGE Handbook of Visual Research Methods, 381. History of Humanities Part I. , 5*1 189-224.
Khairi, M. 2019. THE CONTINUITY OF AMRUS NATALSYA’S POPULIST PARADIGM, ICONOGRAPHY-ICONOLOGY REVIEW OF “TANAH AIRKU” 2013 PAINTING. Ekspresi Seni: Jurnal Ilmu Pengetahuan dan Karya Seni, 21*1 67-83.
Liepe, L. E. 2019. The Locus of Meaning in Medieval Art: Iconography, Iconology, and Interpreting the Visual Imagery of the Middle Ages. Medieval Institute Publications.
Mager, T. & Hein, C. (2020). Digital excavation of mediatized urban heritage: Automated recognition of buildings in image sources. Urban Planning5(2), 24-34.‏
Mazzola, R. B. 2015, An essay on iconographic analysis: relations between the theory of art and the archaeological method. Doi: 10.4025/actascilangcult.v37i4.27108
Mey, G. & Dietrich, M. 2017. From text to image–Shaping a visual grounded theory methodology. Historical Social Research/Historische Sozialforschung, 280-300
Ngobese, D. H. D. 2018. Protest and identity in the context of Sacred spaces: A historical appraisal of three selected sacred sites of the Eastern Free State *Doctoral dissertation.
Sherer, D. (2020). Panofsky on Architecture: Iconology and the Interpretation of Built Form, 1915–1956, Part I. History of Humanities5(1), 189-224.‏
Simmons, L. 2019. The Monument of Ornament: Michelangelo’s Moses. Interstices: Journal of Architecture and Related Arts. Interstices 4
Spratt, E. L. 2018. Dream Formulations and Deep Neural Networks: Humanistic Themes in the Iconology of the Machine-Learned Image. arXiv preprint arXiv:1802.01274.
Sumbing, A. & Jusilin, H. 2019. REKA BENTUK LOGO SEKOLAH MENENGAH KEBANGSAAN BANDARAYA KOTA KINABALU: ANALISIS IKONOGRAFI ERWIN PANOFSKY: THE LOGO DESIGN OF SEKOLAH MENENGAH KEBANGSAAN BANDARAYA KOTA KINABALU: ERWIN PANOFSKY ICONOGRAPHY ANALYSIS. Jurnal Gendang Alam *GA.
Whitaker, C. 2016. Iconography of Norwegian Stave Church Capitals: Erwin Panofsky's Concepts of Iconography.
Ziyadullayevich, Z. U. & Mardanovich, M. D. 2020. Tradition and Innovation in the Decoration of Modern Architecture Central Asia. International, Journal of Progressive Sciences and Technologies, 91-96.