بررسی و تحلیل نقش شکار در دورۀ ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دورۀ تاریخی، دانشگاه مازندران

2 عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی، دانشگاه مازندران

چکیده

صحنه‌های شکار از قدیمی‌ترین کهن‌الگوهایی است که در دورۀ ساسانی بر روی آثار هنری به‌ویژه ظروف زرین و سیمین ایجاد شده است. شمایل‌نگاری، شرح و تفسیر تصاویر نمادی و رمزی شکار حاوی پیام‌ها و بازنمایی اطلاعاتی است که رمزگشایی آنها می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی و مذهبی این دوره را آشکار سازد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل مفاهیم نمادین صحنۀ شکار بر اساس آیکونوگرافی اجزا و عناصر به‌کاررفته در این صحنه‌هاست. به همین منظور، 27 اثر ساسانی دارای نقش شکار شناسایی شد و با روش آماری و ثبت اطلاعات در نمودارهای فراوانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برخلاف دوران پیشین که خدایان و طبقات مرفه در صحنه‌های شکار حاضر هستند، در این دوره، تنها شاهنشاه ساسانی در مرکز صحنه و بزرگ‌تر از سایر عناصر، سوار بر اسب ظاهر می‌شوند که با ایدئولوژی دورۀ ساسانی که شاه را نمایندۀ خدا بر روی زمین می‌دانستند مطابقت دارد. جانوران شکارشده نیز در مذهب زردشت از اهمیت بالایی برخوردار هستند و در این دوره، موجودات شر و اهریمنی نیستند که شاه قصد معدوم کردن آنها را دارد، بلکه موجوداتی مقدس هستند که شکار آنها خیر و برکت را برای شاه به‌همراه خواهد آورد و در واقع مفهوم شکار در این دوره فراتر از تفنن و تفریح بوده و ارزش اعتقادی- سیاسی پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconography of the scenes of hunting in the Sassanid Era

نویسندگان [English]

  • Elham Vosogh Babae 1
  • Reza Mehrafarin 2
1 Ph.D. Student, Archaeology of Iran, University of Mazandaran.
2 Associate professor, Faculty of Archaeology, University of Mazandaran
چکیده [English]

Hunting scenes are some of the most ancient archetypes which were depicted in artistic works, especially golden and silver containers in the Sassanid era. Iconography is description and interpretation of symbolic and cryptic hunting scenes which contains messages and information that their decoding can clarify different political, social and religious aspects of life in this era. The purpose of this research is studying and analyzing symbolic concepts of hunting scenes based on iconography of the elements applied in these scenes. For this purpose, 27 Sassanid artistic works, painted with hunting scenes were identified and all their information were studied using statistical method and by registering all their information in charts. the results of the research indicate that in contrary to the previous era that gods and affluent classes were present in hunting scenes; in this era only the Sassanid king was depicted at the center of the scene, mounted and larger than other elements, which is in accordance with the Sassanid era ideology of king as god’s representative on earth. The hunted animals are also of a great significance in Zoroastrian religion. In this era, evil creatures are not to be hunted and eliminated by the king, but there are sacred creatures whose hunting will bring welfare and prosperity to the king, and in fact the concept of hunting in this era was more than just an entertainment and gained a religious-political value. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid Art
  • Hunting Scene
  • Zoroastrian Religion
  • Royal Ideology
اُربِلی، ژوزف. 1387. «فلزکاری ساسانی و آغاز دورۀ اسلامی»، ترجمۀ علی حصوری. در: آرتور پوپ و فیلیپس اَکِرمَن. سیری در هنر ایران. تهران: علمی و فرهنگی، ج 2: صص 953-897.
آمیه، پیر. 1372. تاریخ ایلام. ترجمۀ شیرین بیانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بالتر و شایتس، بورگیس- ارتور اپهام پوپ. 1384. نقوش پیشینه‌دار. ترجمۀ ژیلبرت صدیق‌پور. تهران.
بلعمی، ابوعلی‌محمد. 1337. تاریخ طبری. به‌اهتمام محمد‌جواد مشکور. تهران: کتابفروشی خیام.
بیکرمن هیننگ - ویلی هانتر. 1384. علم در ایران و شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: قطره.
پوپ، آرتور اپهام. 1338. شاهکارهای هنر ایران. اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل خانلری. تهران: مؤسسۀ فرانکلین.
پیراوی، مرضیه. 1390. «تحلیل معنا‌شناختی واژۀ ایکون»، مجلۀ متافیزیک دانشگاه اصفهان، ش 11 و 12.
دوستخواه، جلیل. 1371. اوستا، کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. تهران: مروارید.
دیاکونوف، ا. م، 1357 (2537 شاهنشاهی). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.
سامی، علی. 1331. تاریخ تمدن ساسانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سمسار، محمدحسن. 1343. «اهمیت اسب و تزئینات آن در ایران باستان»، مجلۀ هنر و مردم، ش 20: صص 41-32.
شهبازی، شاپور. 1376. «اسب و سوارکاری در ایران باستان»، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، ش ۱ و ۲:‌ صص40-27.
عابد‌دوست، حسین و کاظم‌پور، زیبا. 1387. «مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسۀ تطبیقی با هنر بین‌النهرین»، فصلنامۀ تحلیلی پ‍ژوهشی نگره، ش 8و 9: 111-97.
فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. ویرایش فریدون جنیدی. تهران: نشر بلخ.
فرنبغ دادگی. 1383. بُندَهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: طوس.
فریدنژاد، شروین. 1384. «اسب و سوار در هنر ساسانی»، کتاب ماه هنر، ش 89 و 90: صص 153-148.
کارنامه اردشیر بابکان. 1318. به‌اهتمام صادق هدایت. تهران: چاپخانۀ تابان.
کارنوی، ا.جی. 1341. اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تهران: مؤسسۀ انتشارات فرانکلین.
کالج، مالکوم. 2537 (1357). پارتیان. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: سحر.
کخ، هاید ماری. 1383، از زبانِ داریوش. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: کارنگ.
کریستنسن، آرتور. 1388. ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
گزنفون. 1388. کوروش نامه. ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: علمی و فرهنگی.
گیرشمن. 1350. هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ دکتر بهرام فره وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجید زاده، یوسف. 1370. تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
محمدی فر، یعقوب. 1387. هنر و باستان‌شناسی اشکانی. تهران: سمت.
ملکزاده بیانی. 1363. تاریخ مهر در ایران. تهران: یزدان.
مک برنی. 1348. «گزارش مقدماتی بررسی و حفاری در غارهای دوشه منطقه کوهدشت». ترجمۀ ذبیح‌الله رحمتیان. مجلۀ باستان‌شناسی و هنر ایران، ش 3: صص 14-16.
موسوی، سید‌مهدی. 1373. بررسی اهمیت مذهبی، معیشتی، تفنن شکار در دوران تاریخی بر اساس مدارک باستان‌شناسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
میرسعیدی، نادر. 1379. «افسانه‌های تاریخی در تاریخ ساسانیان»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: صص 435-417.
نولدکه، تئودور. 1358. تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب. تهران: انجمن آثار ملی.
واندنبرگ، لوئی. 1340. باستان‌شناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هارپر. پرودِنس. 1379. «سیمینه‌های درباری ساسانیان»، در: ریچارد اتینگهاوزن و احسان یار شاطر. اوج‌های درخشان هنر ایران. ترجمۀ هرمز عبدالهی و رویین پاکباز. تهران: آگاه: صص 131-113.
هال، جیمز، 1383، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب (بخش جانوران). ترجمۀ رقیه بهزادیۀ تهران: فرهنگ معاصر.
هردوت. 1368. تواریخ. ترجمۀ ع. وحید مازندرانی. تهران: دنیای کتاب،
هینلز. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
هینتس، والتر. 1371. دنیای گمشدۀ عیلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی.
یاحقی، محمد‌جعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
یافه، آنیه‌لا. 1352. «سمبولیسم در هنرهای بصری» در: انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر: صص 157-22.
Ackerman, Phyllis. 1977. “some problems of early iconography “in A Survey of Persian Art From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol II, pp 831-895.
Lukunin,V.G. 1983. in cambridg history of iran, vol 3.
Orbeli, Josef. 1977. "Sasanian and early Islamic metalwork" in A Survey of Persian Art From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol II, p 722-77.
Pope, Arthur. 1977. A Survey of Persian Art; From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol VII.