دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
بررسی تطبیقی نگارگری مکتب دوم تبریز و باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفوی
5
24
FA
در اواخر سدۀ نهم در بطن تجریدگرایی نقاشی ایران تمایلی آشکار به بازنمایی جهان محسوس زاده میشود. گرایش به واقعگرایی که ابتدا در نگارگری مکتب هرات و در نگارههای بهزاد پدیدار شد همچون خط پیوستهای آثار هنرمندان اواخر سدۀ نهم و دهم ه.ق را به هم پیوند میدهد. با انتقال بهزاد به تبریز هنرمندان نگارگری مکتب دوم تبریز به پیروی از سنت بهزاد، بیآنکه با بینش آرمانی هنر نقاشی قطع رابطه کنند، نگاهشان را به طبیعت، انسان و محیط زندگیاش معطوف میدارند. در این مکتب نقاشی با معماری و ادبیات فارسی بهم میپیوندند. نقاش از مضامین متنوع ادبی مایه میگیرد، اشخاص و صحنههای داستان را مینمایاند و در این میان بیشترین استفاده و کاربرد را از طبیعتی بهنام باغ میگیرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیرپذیری نگارگری مکتب دوم تبریز از باغ ایرانی است که مقایسۀ تطبیقی میان این دو با بررسی منتخبی از نگارههای شاهنامه تهماسبی و خمسۀ تهماسبی معرفی شده است. بررسی نگارهها این سؤالات را مطرح میکند که چه اندازه باغهای تصویرشده در جهت واقعیبودن و بازنمایی باغ ایرانی تأکید دارند؟ کدام ویژگیهای باغ در تصاویر با باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفوی تطبیقپذیر است؟ روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفیـتحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانهای استفاده شده است.
نتایج حاصل بیانگر آن است که این آثار طرح باغ ایرانی را با تمام عناصر کالبدی طبیعی و انسان ساخت تصویر میکنند؛ حصار، بنای ورودی، کوشک اصلی، عمارت اندرونی، جویها، حوضها، گلها و گیاهان، کارکردهای باغ و فعالیت آدمیان درون آن با نظمی آشکار اما با بیانی ویژۀ نگارههای ایرانی در این آثار دیده میشوند. باغ ایرانی در نگارهها در دو مقیاس معرفی شده است: ۱. در مقیاس معماری که ابنیه در آن بهصورت مظروف در باغ مستقر میشود؛ ۲. در مقیاس طبیعت که باغ تنها بخشی از طبیعت است. در مقیاس معماری باغ در زمینی وسیع و خارج از بافت متراکم شهر ساخته شده است و ترسیم باغ در مقیاس طبیعت نشان میدهد که قسمتهایی از باغ صرفاً بهمنزلۀ تفرجگاه، گردش و شکار در محدودهای از طبیعت در نظر گرفته شده است. از طرف دیگر، مقایسۀ نگارهها با باغ ایرانی در دورۀ تیموری و صفویه این نکته را آشکار میکند که غالب ویژگیهای باغ در نگارهها متناسب با ویژگیهای باغ ایرانی در دورۀ تیموری است که همین مطلب تأثیر دورۀ تیموری بر دورۀ صفویه را به اثبات میرساند.
باغ ایرانی,نگارگری مکتب دوم تبریز,شاهنامۀ تهماسبی,خمسۀ تهماسبی
https://negareh.shahed.ac.ir/article_45.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_45_4af95c09e054764847db7f698e25a0a6.pdf
دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
ریشه یابی آداب و رسوم ایلخانان در شاهنامۀ ابوسعیدی با تأکید بر نگارههای سوگواری
25
38
FA
علی اصغر
شیرازی
استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه شاهد
a-shirazi41@yahoo.com
صفورا
قاسمی
دانشجوی کارشناسی ارشد رشتۀ پژوهش هنر دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد
samira.ghasemi2011@gmail.com
آداب و رسوم و سنتهای اجتماعی در بستر زمان و با تغییر حکومتها همواره به شکلی تازه جلوهگر شده است. این سنتها در مراسم مختلف، از جمله سوگواری، حضور داشتهاند. مغولان نیز در ابتدا به واسطۀ نوع زندگی بدوی خود آداب و رسوم خاصی داشتند که در انواع فعالیتهای روزمرهشان ظهور داشت. ایشان به این سنتها، که در برخی موارد ریشه در اعتقاداتشان داشت، تا سالها پس از حمله به ایران و استقرار و ایجاد حکومت عمل میکردند. پس از گرویدن ایشان به دین اسلام برخی از این سنتها حذف و برخی دچار تحولاتی اساسی شد، اما برخی از آنها از بین نرفت.
ایلخانان مغول در جهت اهداف سیاسی خود به تألیف کتب تاریخی و مصورسازی آنها (همچون شاهنامه) پرداختند. این کتابها آمیزهای از وقایع دورۀ تاریخی ایلخانان است. شاهنامۀ ابوسعیدی از جملۀ این آثار است که در آن نگارههایی با مضمون سوگواری وجود دارد.
هدف این پژوهش بررسی آداب و رسوم ایلخانان مغول و چگونگی انعکاس آن در نگارههای شاهنامۀ مذکور با موضوع سوگواری است. بدین منظور، با بررسی مذهب و آداب و رسوم ایلخانان، بهویژه در سوگواری و آداب تدفین، و مطابقت با چهار نگاره از شاهنامۀ ابوسعیدی با موضوع سوگواری پاسخ به این سؤال پی گرفته میشود که آداب مورد نظر چگونه در چهار نگاره از شاهنامۀ ابوسعیدی با موضوع سوگواری ظهور یافتهاند. بر این اساس، آداب و رسوم مربوط به سوگواری در آن دوره مطرح شده و در نگارههای مذکور بررسی شده است. یافتههای این مقاله گویای آن است که نگارههای مذکور سنتهای ایلخانان در اجرای مراسم سوگواری را نشان میدهند و با آنچه در منابع تاریخی از آداب و رسوم مردم آن زمان آمده است تطبیقپذیرند.
این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و اطلاعات آن به شیوۀ کتابخانهای گردآوری شده است.
آداب و رسوم,سوگواری,ایلخانان,مغول,شاهنامۀ ابوسعیدی,نگارگری
https://negareh.shahed.ac.ir/article_46.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_46_0ebaf4154ba1f26d76f7af49777d6c43.pdf
دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
تبیین جنبههای نوآورانه و خلاقیت تصویری در شهنامۀ قاسمی
39
56
FA
سیدعبدالمجید
شریفزاده
دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران
s_a_majidsharifzade@yahoo.com
محمدعلی
رجبی
عضو هیئت علمی و مربی دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران
حبیبالله
آیتاللهی
عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران.
habbib_ayat@yahoo.fr
با ظهور دولت صفوی، که استقلال ایران همراه با تفکر شیعی اساس نظام حکومت قرار گرفت، شاهنامهنویسی نیز با هدف بیان دلاوریها و لیاقت پادشاهان صفوی و ذکر حقانیت تفکر شیعی مجدداً مطرح شد. از این آثار میتوان <em>شهنامۀ</em><em> </em><em>ماضی</em> اثر قاسمی گنابادی را نام برد.
مقالۀ حاضر به بررسی نسخهای از <em>شهنامۀ</em><em> </em><em>ماضی</em> میپردازد که بهصورتی خاص در کنار منظومۀ حماسی دیگری با عنوان <em>ظفرنامه</em> <em>(تمرنامه)</em> اثر هاتفی همنشین شده است.
هدف این پژوهش بررسی ویژگیهای صفحهآرایی و ترکیببندی و انگیزههای تولید این نسخۀ بدیع است. این مقاله بهروش توصیفیـتحلیلی نوشته شده و اطلاعات آن بهروش کتابخانهای جمعآوری شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که در نحوۀ نگارش متن و کتابت اشعار در جدولهای عمودی و در حاشیۀ صفحات گونهای صفحهآرایی جدید در کتابآرایی ارائه شده و ویژگیهای شخصیتی تیمور و شاهاسماعیل اول، بهعنوان صاحبان قدرت، در ترکیببندی خاص نمایش داده شده است. همچنین، انگیزۀ آفرینندۀ اثر برای القای جانشینی صفویان بهجای تیموریان با نمایش اسماعیل اول در کنار تیمور عامدانه صورت گرفته است و در القای برتری و بزرگی این دو در ترکیببندیها تأکید شده است.
کتابآرایی,نگارگری,ترکیببندی,صفحهآرایی,ظفرنامه,شهنامۀ ماضی,تیمور,شاهاسماعیل اول,قاسمی گنابادی
https://negareh.shahed.ac.ir/article_47.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_47_f60d85951cd9d00a58b97b9a2a51b9f0.pdf
دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
استمرار نقشمایههای ظروف سیمین دورۀ ساسانی بر نقوش سفالینههای دورۀ سامانی نیشابور
57
72
FA
مجید
آزادبخت
کارشناسی ارشد هنر اسلامی
majid.azadbakt56@gmail.com
محمود
طاووسی
استاد گروه پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس
tavoosi mahmoud@yahoo.com
ساخت اشیای فلزی و سفالین از دوران پیش از تاریخ تا به امروز همواره مورد توجه انسانها بوده است، چراکه درواقع، این گونههای هنری تجلیگاه باورها و اسطورهها و انعکاس جهانبینی حوزههای تمدنی و عرصۀ معناآفرینی و شکوه نامیرای فرهنگهای بشری به شمار میروند. نقوشی که بر این آثار نقش بسته، معرف و بیانگر میراثی مادی و معنوی هستند که این هنرها در آن فضا و زیستبوم بالیدهاند.
در دورۀ ساسانی در انواع هنرها، به ویژه ساخت و پرداخت ظروف سیمین، شاهد بلوغ چشمگیری هستیم که الهامبخش دورههای فرهنگی و هنری پسین و همچنین دورۀ اسلامیاند. علت انتقال این مضامین از هنر ساسانی به هنر اسلامی حضور هنرمندان غیرمسلمان ساسانی و همچنین هنرمندان تازهمسلمان سامانی در نیشابور است. در سدههای نخستین اسلامی، به دلیل منع استفاده از ظروف سیمین، هنر سفالگری غنا و ارزشی بیش از پیش یافت و هنرمندان نقشمایههای ارزشمند ظروف فلزی دورۀ ساسانی را با حفظ ارزشهای مکتبی بر سفالینههای دورۀ سامانی به زیبایی و ظرافت تام و تمام دوباره جان بخشیدهاند. فرضیۀ این نوشتار بدین نحو قابل تدوین است که نقوش شکلگرفته بر سفالینههای این دوره استمرار همان نقوش ظروف زرین و سیمین دورۀ ساسانی در دورۀ اسلامی است که اینبار در فضایی متعالی و معنوی به پشتوانه اندیشۀ دینی و اهتمام به ظرفیتهای مدنی و فرهنگ بومی ایران مشتاق رهایی از استیلای خلافت عربی به عرصۀ هنر ایرانیـاسلامی باریافته است. روش تنظیم مطالب توصیفی، تحلیلی و تاریخی و شیوۀ گردآوری مطالب و دادهها کتابخانهای است
ظروف سیمین,دوران ساسانی,ظروف سفالین,دوران سامانی,نیشابور,تعامل هنر ایرانیـاسلامی
https://negareh.shahed.ac.ir/article_48.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_48_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
بررسی و فنشناسی تحول هنر نقاشی در دورۀ اول قاجاری
73
84
FA
سیامک
علیزاده
استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه شهیدچمران، شهر اهواز، استان خوزستان.
siyamak_micheal@yahoo.com
در دورۀ قاجار ایران شدیداً تحت تأثیر پیشرفتهای صنعتی و دیگر جاذبههای اروپایی قرار گرفت و از ورود افکار و محصولات آنها استقبال شد. این روند بر هنر ایران نیز کمکم اثرگذاشت، اما مسلماً بعضی از سنتهای پایدار به جای ماند. در این دوگانگی نوعی پیوستگی شیوۀ نگارگری اواخر دورۀ صفوی با سبک قاجاری دیده میشود، اما فرنگیمآبی، که ازاواخر صفوی شروع شده بود و اوج آن در دورۀ اول قاجاری ادامه یافت، نهفقط درصحنهها وترکیببندیها و مناظر و نقشمایهها و طبیعتنگاری سبک اروپایی، بلکه در بهکارگیری انواع مواد و مصالح و روشهای ساخت اثر نیز آشکار شد. برای بررسی این موضوع و همچنین با توجه به نوع تحقیق در این مقاله که کاربردی است از شیوۀ توصیفی و تحلیل محتوا همراه با استفاده از مطالعات و پژوهش کتابخانهای وآزمایشگاهی و همچنین از نتایج علمی تجزیۀ مواد برای شناخت ساختار و روشهای بهکاررفته استفاده شده است. ماحصل این شناخت تکمیل قطعاتی از تاریخ هنر در زمینۀ نقاشی و از نظر فنشناسی بهرهگیری از آن برای حفاظت و مرمت بهتر آثار مربوطه همراه با حفظ ویژگی اصالت آنها را در پی دارد که از نتایج اصلی این مقاله محسوب میشود.
نقاشی دورۀ قاجار,رنگ روغن,بست,زمینه,رنگدانه
https://negareh.shahed.ac.ir/article_49.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_49_ef1394c3ecd89f88423420e0fb05ea3c.pdf
دانشگاه شاهد
فصلنامه نگره
2676-7244
7
22
2012
06
21
قابلیتهای هنر کمینه (مینیمال) در گرافیک محیطی شهری با تأکید بر نمونههای دیوارنگارههای شهری ایران
85
102
FA
زینب
مظفریخواه
دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران
mozafari69@yahoo.com
اصغر
کفشچیانمقدم
استادیار، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شهر تهران، استان تهران
kafshchian@yahoo.com
در قرون نخستین بشر برای رسیدن به برخی اهداف، با توجه به امکانات محدود، آثاری بر روی دیوار غار خلق میکرد که جنبههای آیینی و جادویی داشتند. گذشت زمان و پیشرفت علم و تکنولوژی، تغییر مواد، تنوع در سلیقهها، ایدهها و غیره باعث شده است هنر در حیطههای مختلف کارکرد داشته باشد. از جمله گرایشهای هنری که حیطۀ اجرایی گسترده و چندوجهی در تعریف و اجرا دارد نقاشیدیواری است. در دنیای معاصر، دیوارنگاری در جایگاه یکی از مظاهر هنر شهری و مردمی جلوهگر شده است. هرچند کاربرد نقوش، رنگها و عناصر تزیینی برای زینت بخشیدن به معماری از دوران کهن متداول بوده است، با تغییر در ساختارهای شهری در دوران معاصر و ایجاد مفاهیم جدید شهرنشینی، هنر دیوارنگاری نیز دستخوش تغییراتی شده است. در عصر حاضر، برای خلق اثر دیواری تنها به اجرا بر روی دیواری عمودی با ابزاری چون قلممو و رنگ اکتفا نمیشود، بلکه شاهد ارائۀ آثارِ متفاوتی هستیم که گاه با آثاری از گرایشهای مختلف هنر جدید مانند هنر کمینه رقابت میکنند و از ویژگیهای این هنرها در خلق آثار دیواری بدیع و نو بهره گرفتهاند.
پژوهش حاضر تلاشی است در جهت بیان ظرفیتها و قابلیتهای دیوارنگاری معاصر و گرافیک محیطی ایران و میتواند جهت آرامسازی فضای شهری، که شالودۀ اصلی آن است، اهداف تزیینی و اصول ساختاری هنر کمینه (مینیمال) مورد توجه قرار گیرد. هدف این مقاله بررسی دیوارنگاری با نظر به هنر کمینه (مینیمالیسم) است و همچنین شناخت و چگونگی بهرهگیری از تواناییهای این هنر برای پویاکردن آثار دیواری و محیطی در سطح شهر. پژوهش کاربردی حاضر بهروش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی صورت گرفته و گردآوردی اطلاعات آن بهشکل کتابخانهای و میدانی انجام شده است. در این راستا، ابتدا هنر کمینه و دیوارنگاری معرفی میشود و سپس به بررسی وجوه اشتراک و افتراق این هنر با دیوارنگاری پرداخته میشود. سپس چگونگی بهرهگیری از ویژگیهای هنر کمینه در دیوارنگاری معاصر و گرافیک محیطی ایران برای خلق آثار جدید بررسی شده و پیشنهادهایی برای استفادۀ مفید از هنر کمینه در فضاهای شهریِ ایران ارائه میشود.
نقاشی دیواری,دیوار,هنر کمینه,دیوارنگاری ایران,گرافیک محیطی ایران
https://negareh.shahed.ac.ir/article_50.html
https://negareh.shahed.ac.ir/article_50_d83c8481daba185e9cedf13c613b1475.pdf