ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه وتعامل کتیبهها و مرغان نقش بسته بررواق اللهوردیخان در مجموعه حرم امام رضا(ع)
هنرمندان دوره صفوی از نمادها و نشانهها در آثار خود استفاده کردهاند که با گذشت زمان بر معانی این نمادها غباری نشسته است. در این پژوهش نقوش و کتیبههای رواق الله وردیخان و تعامل این دو عنصر با یکدیگر در حرم مطهّر رضوی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف مقاله بازخوانی و رابطه کتیبهها و مرغانی است که در لابلای نقوش اسلیمی و ختایی کاشیکاری این رواق به کار رفته اند. لذا سوالها این است 1. مضامین کتیبههای به کار رفته در این رواق چیست؟ 2. مرغان نقششده، نماد چه موضوعی هستند و3. آیا بین این دو عنصر رابطهای وجود دارد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات بر مبنای اسناد کتابخانهای و میدانی استوار است. یافتهها نشان میدهد بانی بنا با هدف گسترش و ترویج فرهنگ شیعی، کتیبه و نقش پرنده را هدفمند انتخاب و با نقوش و رنگارنگ مرغان، تصویری از بهشت ارایه نموده است.. قرقاول، طوطی، طاوس، سیمرغ و مرغابی نمادی از پرواز، فضایی روحانی و معنوی در بین عناصر گیاهی خاطرنشان ساختهاند. مضامین کتیبهها با خط ثلث و نستعلیق به تاریخ ولادت، شهادت و فضیلت زیارت امام رضا(ع)، آیه تطهیر، سلام بر اهل بیت و توصیف بنا اختصاص یافته است. مرغان از نظر نمادین، تعداد و رنگ با مفاهیمی چون بهشت، عقل انسان کامل، نام امامان معصوم وحضرت مهدی(عج) با کتیبهها هماهنگ و در تعامل هستند.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3022_ae8b213932f4828f100a060f52d4bffd.pdf
2020-09-22
5
19
10.22070/negareh.2020.3022
حرم رضوی
صفوی
رواق الله وردیخان
نقش مرغ
کتیبه
علیرضا
شیخی
a.sheikhi@art.ac.ir
1
گروه آموزشی صنایع دستی دانشکده کاربردی دانشگاه هنر تهران
LEAD_AUTHOR
فاطمه
شهرامی
fsshahrami@gmail.com
2
گروه هنر اسلامی. موسسه /آموزش عالی فردوس
LEAD_AUTHOR
بهمنی، پردیس.(1396). طراح ایرانی چگونه میاندیشد؟، تهران: فخراکیا.
1
پوپ، ارتورآپم واکرمن، فیلیس.(1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ویرایش سیروس پرهام، تهران: علمی وفرهنگی، جلد سوّم.
2
تاجدینی، علی .( 1383). فرهنگ نمادها ونشانه ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش.
3
جابز، گرترود .(1370). سمبلها، مترجم محّمد رضا بقاپور، تهران: مترجم.
4
حاجی قاسمی، کامبیز.(1389). گنجنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران امام زادهها ومقابر، 13ج، بخش سوم، تهران: دانشگاه بهشتی.
5
خزایی، محمّد. (1383).«تأویل نمادین نقوش در هنر اسلامی»، مجموعه مقالات اوّلین همایش هنر اسلامی، انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی،ص 125- 142.
6
دشتی زاده، مریم. (1388). نشانه شناسی طاوس در هنرهای صناعی صفویه و قاجار با تأکید بر دستبافتهها، پایان نامه کارشناسی ارشد صنایع دستی، تهران:دانشگاه الزهراء، استاد راهنما: دکتر مهرانگیز مظاهری.
7
دهخدا، علی اکبر. ( 1377). لغت نامه دهخدا، ویرایش محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی، ج9-14، تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
8
ستّاری، جلال.(1372). مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران: مرکز. چاپ دوّم.
9
سجّادی، سیّد جعفر.(1383). فرهنگ واصطلاحات وتعبیرات عرفانی، تهران: طهوری. چاپ هفتم.
10
سرلو، خوان ادواردو.(1388). فرهنگ نمادها، ترجمه مهر انگیز اوحدی، تهران: دستان.
11
شایسته فر، مهناز. (1389)بررسی مضمونی کتیبههای گنبد الله وردی خان در حرم مطهّر رضا (ع)،کتاب ماه هنر ، شماره 140، ص78-89.
12
شایسته فر، مهناز.(1392). بررسی محتوایی کتیبه های رواق های ساخته شده در حرم مطهر رضوی، مجله فرهنگ رضوی، شماره3، ص 115- 146.
13
شیخی نارانی، هانیه. (1389). نشانه شناسی پرنده، طاووس، مجله نقشمایه، سال3، شماره5،ص27-42.
14
شیمل، آنه ماری.( 1391). راز اعداد، ترجمه فاطمه توفیقی، قم: دانشگاه ادیان ومذاهب، چاپ چهارم.
15
صباغپور، طیبه، شایستهفر، مهناز. (1389) بررسی نقشمایه نمادین پرنده در فرشهای صفویه و قاجار از نظر شکل و محتوا، مجله علمی پژوهشی نگره، سال5، شماره14، ص39-50.
16
صلواتی، مرجان. (1388) عظمت نماد طاوس در چنته بافی زنان ایلات قشقایی فارس، مجله نقش مایه، سال دوّم ، شماره سوّم، ص91-97.
17
عباسپور، زهرا.(1392). بررسی تطبیقی نقش و مفهوم طاوس در هنرهای سنتی ایران و هند، پایان نامه کارشناسی ارشد صنایع دستی، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان، استاد راهنما دکتر علیرضا خواجه احمد عطاری.
18
عباسی، ادریس و مقتدائی، علی اصغر.( 1392). هنرهای دستی وسیر تحول آن در ایران، تهران: جمال هنر، چاپ دوّم.
19
عبدلی، محمّد و گرکنی، راضیه.(1392). اسطورههای شرق، تهران: جمال هنر.
20
عطار، فریدالدین(1376). منطق الطیر، تصحیح ذکاء الملک فروغی، تهران: سنائی. چاپ سوّم.
21
فلاح طوسی، هنگامه(1389) مطالعه پیشینه تاریخی و اعتقادی نقش طاوس و بازنمود آن در نگارههای ایرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد هنراسلامی، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان، استاد راهنما دکتر بهار مختاریان.
22
قانی، افسانه. (1390) نقش مایه طاوس در دست بافتههای گلیمی اقوام شاهسون و قشقایی، مجله علمی پژوهشی گلجام، شماره20، ص7-20.
23
کاویانیان، احتشام.(1355). شمش الشموس یا تاریخ آستان قدس، مشهد: آستان قدس.
24
کربن، هانری.(1371).آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، نوشته داریوش شایگان، ترجمه پرهام، تهران: آگاه.
25
کوپر، جین.( 1379). فرهنگ مصوّرنمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
26
گلی آیسک، مجتبی.( 1392). فرهنگ نماد شناسی پرندگان در شعر عرفانی، ج1، مشهد: سروش.
27
مجلسی، محمّدباقر.(1377). مهدی موعود، تهران: دارالکتب اسلامیه.
28
مؤتمن، علی.(1348). راهنما یا تاریخ آستان قدس، تهران: بانک ملی ایران.
29
نصیری، محمّد و بحرانی، محمّدرضا. (1393)«نماد طاوس و نقش رسانهای آن در معماری شیعی با تأکید بر مساجد عصر صفوی اصفهان»، مجموعه مقالات اوّلین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، ج 11، مهدی دوازده امامی و ایمان زکریایی، بوشهر: مؤسسه سفیران فرهنگی مبین، ص1041- 1060.
30
نور بخش، جواد.( 1373). فرهنگ نور اصطلاحات تصوّف، ج3-4، تهران: یلدا قلم، چاپ سوّم.
31
هال، جیمز. (1390 ) .فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق وغرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر. چاپ پنجم.
32
یاحقّی، محمّد جعفر.(1386). فرهنگ اساطیر وداستان وارهها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
33
ORIGINAL_ARTICLE
مقایسه تصویرسازی علمی نسخه الحشایش آستان قدس رضوی با تصاویر عینی گیاهان دارویی
در طول دوران خلفای عباسی، جهان اسلام تبدیل به قطب دانش، پژوهش و روشنفکری گردید و شهر بغداد در دوران خلفای عباسی، به اوج پیشرفت و شکوفایی خود رسید. در این دوره دعوت دانشمندان و محقیقین به بغداد، گردآوری و برگرداندن کتابهای خطی از زبان سریانی، یونانی و پهلوی به عربی صورت گرفت. آنچه در قرون اولیه اسلامی قابل مشاهده است رشد تصویرسازی علمی در مناطق اسلامیست که دلیل آن را می توان با علاقه مسلمانان به متون علمی مرتبط دانست. مسلمانان صدر اسلام از طریق ترجمه متون علمی تمدنهای مغلوب و همسایه به منبعی عظیم از متون علمی دست یافتند که این متون نیازمند تصاویری بود تا مخاطب تشنه علم را سیراب کند. در " تصویرسازی علمی"،آنچنان که از عنوانش برمیآید؛ مطالب نا آشنا و پیچیده علمی، از طریق تصاویر برای مخاطب قابل فهم میگردد. هنرمند در این نوع از تصویرسازی ضمن اشراف نسبی بر متن علمی نیم نگاهی نیز بر جذابیت صوری کتاب داشته تا اشتیاق مخاطب را برای مطالعه افزون کند؛ هر چند شاخصه اصلی در این نوع از تصویرسازی، میزان ارادت تصویرساز به متن علمی است. هدف مقاله، بررسی، مطالعه و مقایسه تصاویر گیاهان دارویی نسخه الحشایش (نسخۀ محفوظ درگنجینه آستان قدس) با تصاویر واقعی این گیاهان است. سوالهای اصلی تحقیق عبارتند از: 1- تصاویر ترسیمشده در نسخه الحشایش آستان قدس رضوی چقدر با واقعیت عینی تطابق دارد؟ 2- رابطه متن (توصیف تصویری گیاه) و تصویرسازی در نسخه الحشایش چگونه است؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانهای و روجوع به تصاویر عینی گیاهان دارویی صورت گرفته است. نگارنده گان از طریق مطالعه تطبیقی نسخهها در کنار توصیف و تحلیل تاریخی تصاویر به نتایج تحقیق دست یافتهاند. پژوهش نشان میدهد: که تصویرگر نسخۀ الحشایش آستان قدس رضوی در تصویرسازی گیاهان ناآشنا، بدون آنکه از روی طبیعت الگو برداری کند، به کمک تخیل خود از روی اوصاف گیاهان و یا به تقلید از کار پیشینیان اقدام به تصویرسازی کرده است. هدف اصلی تصویرساز، زیباسازی و آرایش ترجمهها و متون خشک و گاهی نامفهوم بوده تا نشان دادن تصویر واقعی گیاهان.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3031_e15a6906f989c732d426c3c75867da34.pdf
2020-09-22
21
33
10.22070/negareh.2020.3031
نسخه خطی الحشایش
آستان قدس رضوی
دیوسکوریدس
تصویرسازی علمی
گیاهان دارویی
ابوذر
ناصحی
a.nasehi@aui.ac.ir
1
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
آمنه
حیدری
zhfdost@yahoo.com
2
فارق التحصیل
LEAD_AUTHOR
آرام، احمد، 1366، علم در اسلام، تهران: سروش.
1
اعلم، هوشنگ، 1383، دیوسقوریدس الحشایش «نسخه کاخ گلستان»، ترجمه مهران بن منصور بن مهران، با مقدمه ـ هوشنگ اعلم و محمد مهدی اصفهانی، تهران، انتشارات تصویر نسخ خطی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران.
2
المکمونی القزوینی، زکریا بن محمود،1361، عجایب المخلوقات،تصحیح نصراله سبوحی، چاپ دوم، چاپ مهارت
3
پاکباز، رویین، 1386، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، انتشارات زرین و سیمین.
4
پوپ، آرتور اوپهام،۱۳۷۲، مینیاتورهای ایرانی. ترجمة حسن نیر. تهران: انتشارات بهار.
5
دیوسقوریدس،پدانیوس آنازربی، 1391، دیوسقوریدس (حشایش)،ترجمه محمود طباطبائی، 5 جلد، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
6
دیسکوریدس، پدانیوس، 1391، الحشایش یا هیولی الطب، ترجمه عربی مهران بن منصور، با مقدمه غلامعلی عرفانیان، مشهد، سازمان کتابخانه ها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
7
ذکرگو، امیرحسین، 1386، فلسفه هنر مسیحی و شرقی، تهران: فرهنگستان هنر.
8
زرگری، علی، 1374، گیاهان داروییدر پنج جلد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
9
طباطبایی، محمود، 1391، دیوسقوریدس (حشایش)، 5 جلد، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
10
عرفانیان، غلامعلی، 1391، الحشایش یا هیولی الطب، ترجمه عربی مهران بن منصور، مشهد، سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
11
عرفانیان، غلامعلی، 1370، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، جلد نوزدهم، مشهد:کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی.
12
Le baron de slane. M (1895) ,CATALOGUE DES MANUSCRITS ARABES, Paris,-
13
Imprimerienationale.
14
Scheufele, chr (1977) ,SPATANTIKE BILDER AUS DER WELT DES ARZTES,Guido-
15
PresslerVerlag Wiesbaden.
16
Papadopoulo, A. 1979.Islam and Muslim Art.Newyork: Harry N. Abrams، Incorporated.
17
Talbot Rice, D. 1971. Islamic painting. Edinburgh:Edinburgh University Press.
18
Comparative Comparison of Scientific Imaging of Astan Quds Razavi's Extrusion Edition with Objective Images of Medicinal Plants
19
1 Dr. Abuzar Nasehi,
20
Assistant Professor, Department of Visual Communication, Faculty of Visual Arts, Isfahan University of the Arts
21
Correspondent: Place of employment: Isfahan, Sangtrashha Alley, Chahar Sooghi Alley, Khajeh Abed Material House, French House, Faculty of Visual and Applied Arts
22
Postal Code: 73463-81758
23
Residence: Hakim Nezami St., Sangtarash Alley, beginning of Tabrizi Violet dead end, No. 147 Phone: 09122346778 E-mail: a.nasehi@aui.ac.ir
24
2. Ameneh Heidari
25
Master of Visual Communication, Ardakan University of Science and Art, Yazd
26
Location: Isfahan, Khomeini Shahr, 62 Amirkabir Sub-Street, Sahib Al-Zaman Mosque Alley Postal Code: 8417155431 Phone: 09139073887 E-mail: zhfdost@yahoo.com
27
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل تطبیقی شخصیتپردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگارههای نسخ عجایبالمخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی*
شناخت شیوههای طراحی شخصیت در هنر نگارگری و مطالعه سیر تکوین و تحول آن میتواند برای طراحان امروز الهامبخش باشد و دریچههای جدیدی به روی آنها بگشاید. در این راستا، تصویرسازیهای نسخه عجایبالمخلوقات به لحاظ اینکه با محوریت موجودات تخیلی-تلفیقی صورت گرفته، مورد مناسبی برای مطالعه طراحی شخصیت فراواقع در سنت تصویری آسیایمیانه است. انتخاب دو نسخه شاخص از دو دوره ممتاز مکتب نگارگری ایلخانی در ایران (نسخه کتابخانه مونیخ-شماره 464) و مکتب گورکانی در شبهقاره (نسخه کتابخانه آستانقدس رضوی- شماره 47893)، از بدو نگارش و مصورسازی این نسخه تا پایان دوره حیات پویای مکاتب نگارگری آسیایمیانه، میتواند تشابه و تفارق ویژگیهای تصویرگری اینگونه از طراحی شخصیت را تبیین نماید. هدف از این پژوهش، شناخت و تبیین عوامل ثابت و متغیر در طراحی شخصیتهای تخیلی-تلفیقی از بدو مصورسازی این نسخه در قرن هفتم هجری تا مکتب گورکانی قرن یازدهم هجری، با تمرکز بر دو نسخه شاخص و با رویکرد فرمگراست. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسشهاست: شخصیتپردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگارههای نسخه آغازین عجایبالمخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، دارای چه ویژگیهای تجسمی است؟ و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ روش تحقیق، تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانهای-اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی (سنجش چگونگی کاربست عناصر بصری) و از حیث هدف، بنیادین است. جامعه بررسی این پژوهش را در گام نخست و به منظور تحلیل ویژگیهای عمومی، تمامی تصاویر موجودات تخیلی-تلفیقی دو نسخه، و در گام نهایی و با هدف تحلیل ویژگیهای تخصصی، تعداد 5 تصویر که در هر دو نسخه مشترک و همطراز هستند، تشکیل میدهند. نتایج کلی پژوهش بر این امر اذعان دارند که وجه اشتراک شخصیتپردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نسخه آغازین عجایب المخلوقات قزوینی در مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، برگرفته از سبک قالب نگارگری ایرانی و تفاوت چشمگیر آنها، در نوع کاربست رنگ است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3020_f5d09e24eac7df7424aef0d9f9c954e3.pdf
2020-09-22
35
47
10.22070/negareh.2020.3020
مکتب ایلخانی
مکتب گورکانی
عجایبالمخلوقات
شخصیتپردازی
موجودات تخیلی-تلفیقی
مریم
ذبیحی
royazbh69@yahoo.com
1
گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور
LEAD_AUTHOR
محمدجعفر
سلیمزاده
salimzadeh3173@gmail.com
2
مربی گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور
LEAD_AUTHOR
فرزانه
فرخ فر
farrokhfar@neyshabur.ac.ir
3
دانشکده هنر دانشگاه نیشابور
AUTHOR
ابراهیمی، معصومه (1391)، مطالعه تطبیقی دیوها و عجایب مافوق طبیعی عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی، نشریه ادبیات تطبیقی، سال سوم (6)، 30-1.
1
امراللهبیوکی، نسیم (1393)، بررسی نگارههای افسانهای نسخ عجایبالمخلوقات قزوینی قرن (هفتم ه.ق) با تأکید بر نقش حیوانات و جانوران افسانهای بهعنوان نیروهای خیر و شر، پایاننامه کارشناسیارشد رشته نقاشی، استاد راهنما: علیاکبر شریفی مهرجردی، دانشگاه آزاد اسلامی یزد.
2
ایراندوست سنندجی، محمدهادی (1385)، بررسی عناصر جذابیت در سینمای انیمیشن، پایاننامه کارشناسی ارشد تصویر متحرک، استاد راهنما: محمدعلی صفورا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
3
باجلان، الهام (1392)، مطالعه خصوصیات تصویری نگاره های عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات زکریا قزوینی با تصحیح شمس الدین محمد بن محمود بن احمد السلمانی الطوسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما خشایار قاضی زاده، استاد مشاور پرویز اقبالی، دانشگاه شاهد.
4
بارنت، سیلوان، (1392)، راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، ترجمه بتی آواکیان، چاپ دوم، تهران: سمت.
5
بصیر، آذر، (1377)، راهنمای فیلمساز جوان، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
6
جنسن، چارلز، (1390)، تجزیه و تحلیل نقد آثار هنرهای تجسمی، آفاق عابدینی (ویراستار)، ترجمه بتی آواکیان، چاپ چهارم، تهران: سمت.
7
داندیس، اِ. دوندیس، (1387)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، چاپ هفدهم، تهران: سروش (صدا و سیما).
8
دلاوری، دیانا، (1394)، تحلیل و بررسی کهنترین نسخه خطی عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات (موجود در کتابخانه مونیخ با تاکید بر موجودات بحری)، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: عفت السادات افضل طوسی، دانشگاه الزهرا.
9
رالف، ایستونسن، ژ. ر. دبری، (1365)، سینما از دیدگاه هنر، ترجمه علیرضا طاهری، چاپ دوم، تهران: شباویز.
10
زحمتکش، لادن (1385)، بررسی نسخ خطی مصور موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی (سده های 9 تا 14ه.ق)، پایاننامه کارشناسیارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: مهناز شایستهفر، دانشگاه تربیت مدرس.
11
صفری آققلعه، علی (1391)، عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات، میراث مکتوب، شماره 5 و6، 139-145.
12
زندحقیقی، مریم، (1390)، بررسی سرچشمههای ادبی و تصویری موجودات تخیلی عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات قزوینی، پایاننامه کارشناسیارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: علیرضا طاهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
13
صدقی، مهرداد، آیتاللهی، حبیبالله، گودرزی، مصطفی، (1390)، تغییرات زاویه دید و همبستگی آن با دگرگونیهای معنایی در هنرهای دیداری، هنرهایزیبا – هنرهای تجسمی، سال سوم (46)، 14-5.
14
قزوینی، ابو زکریا محمد (1340)، عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات، تصحیح نصرالله سبوحی، تهران: کتابفروشی مرکزی.
15
مشتری، محمد (1391)، عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات، نشریه کتاب ماه علوم و فنون، آذر، شماره 68، 96-90.
16
ORIGINAL_ARTICLE
سیر تحول بازنمایی تصویر تخت در دستنویسهای مصور ایلخانی تا ۷۳۶ هجری
در عصر ایلخانی که سرآغاز شکوفایی کتاب آرایی ایرانی است، نقاشان با بهکار بستن آمیزهای از عناصر غربی و شرقی زبان بصری جدیدی در بازنمایی مضامین سنتی هنر ایرانی ابداع کردند. تخت به عنوان هستهی مرکزی مجالس بر تخت نشستنْ یکی از عناصری است که میتوان این دگردیسی را در نحوهی بازنمایی آن دنبال کرد. هدف این مقاله شناسایی و بررسی عوامل مختلفی است که در شیوهی بازنمایی تخت در مراحل مختلف شکلگیری، گسترش و شکوفایی نقاشی دورهی ایلخانی مؤثر بودهاند. در این راستا این پرسشها به بحث گذاشته میشوند؛ انواع تخت در دورهی ایلخانی کداماند؟ عوامل مؤثر بر بازنمایی تخت و تزئینات آن چه هستند؟ کتاب مصور، به عنوان بستری که مضمون بر تخت نشستن در آن خلق میشود، در بازنمایی تخت چه تأثیری داشته است؟ در این پژوهش که بر اساس دادههای گردآوری شده از مطالعات کتابخانهای و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است ۸۵ نمونه تخت از تصاویر ۷ دستنویس ایلخانی در سه سطح، انواع تخت، تزئینات آنها و نحوهی بازنمایی آن در ترکیببندی کلی هر تصویر، مورد بررسی قرار گرفتهاند. نتایج حاصل از این بررسی نشان میدهد که عصر ایلخانی را میتوان به مثابه نقطهی عطفی در بازنمایی تخت در نظر گرفت که طی آن عوامل متعددی در بازنمای تختها دخیل بودهاند، نخست سنتهای پیشامغولی در بینالنهرین که در تصاویر نقش شده در کتابها و اشیاء سفالی و فلزی به کار میرفته است، دوم تصاویر تختهای چینی، سوم جزئیات تزئینی برگرفته از هنر شرق دور به ویژه چین که از طریق تجارت اشیاء به دربار ایلخانان راه یافتند و چهارم تمرکز بر تصویر به عنوان روایتی بصری از متن که نمود آن در بازنمایی تخت را میتوان تحت عنوان شکلی از واقعنمایی شناسایی کرد که به وسیلهی کاربرد پرسپکتیو، نمایش افراطی تزئینات و فاصله گرفتن از الگوی ایستای سنتی در نمایش شاه و تخت بیان شده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3029_8849776fd9c0abb85d217d6b5cb576be.pdf
2020-09-22
49
65
10.22070/negareh.2020.3029
ایلخانان
دستنویسهای مصور
تخت
آزاده
لطیف کار
alatifk@live.com
1
دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه هنر تهران.
LEAD_AUTHOR
غلامعلی
حاتم
hatam.gholamali@gmail.com
2
استاد دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر تهران
LEAD_AUTHOR
امیر
مازیار
maziar1356@gmail.com
3
استادیار دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران
LEAD_AUTHOR
بئر، اوا. 1394. پیکر انسان در هنر اسلامی. ترجمه بهنام صدری، تهران: فرهنگستان هنر.
1
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. ۱۳۹۳، تاریخ بیهقی، تصحیح علیاکبر فیاض، تهران: انتشارات هرمس.
2
پلان کارپن، ۱۳۶۳. سفرنامه پلان کارپن، ترجمه ولیالله شادمان، تهران: یساولی.
3
پوپ، آرتر و فیلیس آکرمن. ۱۳۸۷، سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ج۶، ترجمه سیروس پرهام و دیگران، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
4
رشیدالدین فضل الله همدانی. ۲۵۳۶، وقف نامه ربع رشیدی: الوقفیهالرشیدیه بخطالواقف فی بیان شرائط امورالوقف والمصارف، به کوشش مجتبی مینوی، ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
5
رشیدالدین فضل الله همدانی. ۱۳۸۲، تاریخ مبارک غازانی، به اهتمام کارل یان، آبادان: نشر پرسش.
6
رضازاده، طاهر. ۱۳۹۴، فلزکاری غرب ایران در سدههای ششم و هفتم هجری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
7
کوپر، جین. ۱۳۷۹، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: نشر فرشاد.
8
عابدی، محمود. ۱۳۷۴، «کاسه گرفتن»، زبان و ادبیات فارسی، ۹: صص ۸۹-۱۰۴
9
کلاویخو، روی گونزالس. ۱۳۷۴، سفرنامهی کلاویخو، ترجمهی مسعود رجبنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
10
گرابار، الگ. ۱۳۹۰، مروری بر نگارگری ایرانی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: فرهنگستان هنر.
11
موسوی، سیده مطهره، حسنعلی پورمند و لیلا کریمی فرد. ۱۳۹۷، «مبلمان ایرانی در دوره اسلامی: از سلجوقیان تا زندیان»، تاریخ و تمدن اسلامی، ۲۷، صص ۱۵۵ – ۱۷۶.
12
ناصرخسرو، ۱۳۳۵. سفرنامهی ناصرخسرو، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی زوار.
13
نیشابوری، ابراهیم بن منصور. ۱۳۸۲، قصصالانبیاء، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
14
هاتشتاین و دیلیس. ۱۳۹۱، اسلام: هنر و معماری، ترجمه نسرین طباطبایی و دیگران، تهران: انتشارات پیکان.
15
هال، جیمز. ۱۳۸۳، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، تهران: فرهنگ معاصر.
16
Barnhart, R. M. Li, K.l. Harrist, R. E. & Chu, H.l. J. 1993, Li Kung-lin's Classic of filial piety. New York: Metropolitan Museum of Art.
17
Blair, S. S. 1993, “The development of the illustrated book in Iran”. Muqarnas, 10: 266–274.
18
Bloom, J. M. & Blair, S. (Eds). 2009, The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture (3 vol). Oxford University Press, USA.
19
Daneshvari, A. 2011, Of Serpents and Dragons in Islamic Art: An Iconographical Study. Mazda Publishers.
20
Donavan, D. 1988, “The Evolution of The Throne in Early Persian Painting: The Evidence of The Edinburgh Jami’ al-Tawarikh”, Persica. (13): 1–76.
21
Fitzherbert, T. 2001, ‘Bal’ami’s Tabari’. An Illustrated Manuscript of Bal’ami’s Tarjama-yi Tarikh-i Tabari in the Freer Gallery of Art, Washington (F59. 16, 47.19 and 30.21). Unpublished Ph. D. thesis, University of Edinburgh, 1, 222-223.
22
Grabar, O. 1987, The formation of Islamic art. Yale University Press.
23
Kadoi, Y. 2007, “Çintamani: Notes on the Formation of the Turco-Iranian Style”, Persica, 21: 33–49.
24
Kadoi, Y. 2009a, “Buddhism in Iran under the Mongols: An Art-Historical Analysis”, in Proceedings of the Ninth Conference of the European Society for Central Asian Studies, eds. Tomasz Gacek and Jadwiga Pstrusińska (Newcastle-upon-Tyne, 2009), pp. 171-80.
25
Kadoi, Y. 2009b, Islamic Chinoiseries: The Art of Mongol Iran, Edinburgh University Press.
26
Komaroff, L. 1994, Paintings in Silver and Gold: The Decoration of Persian Metalwork and Its Relationship to Manuscript Illustration. Studies in the Decorative Arts, 2(1), 2-34.
27
Komaroff, L. & Carboni, S. (Eds). 2002, The Legacy of Genghis Khan: Courtly art and culture in western Asia, 1256-1353. New York, New Haven: Metropolitan Museum of Art.
28
Melikian-Chirvani, Assadullah Souren. 1970, “Le Roman De Varqe et Golṧâh”, Arts Asiatiques(22):1-262
29
Otto-Dorn, K. 1982, “Das Seldschukische Thronbild”. Persica. (10): 149–194.
30
Pedersen, J. 1993, “Minbar”. In The Encyclopaedia of Islam, New Edition: Supplement (73-76). Brill Archive.
31
Simpson, M. S. 1979, The illustration of an epic: the earliest Shahnama manuscripts. Education-Garla.
32
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین جایگاه قاب در آثار نگارگری ایران و بررسی نوآورانه آن در آثار محمود فرشچیان
یکی از مهمترین مباحث در هنرهای تجسمی قاب و رابطه آن با اثر هنری است که بدون در نظر گرفتن آن، اجزا و عناصر داخل آن، تعریف مشخص و قابل درکی نخواهند داشت. قاب در آثار نگارگری قدیم ایران دارای هویت مستقل و کارکردهای گوناگون بوده و در دورههای مختلف تحولاتی داشته است. در میان هنرمندان نگارگر معاصر نیز محمود فرشچیان از قاب و کارکردهای متنوع آن غافل نبوده و از آن به شیوههای گوناگونی بهره برده است. هدف از تحقیق پیشرو شناسایی و تبیین جایگاه قاب در آثار نگارگری قدیم ایران و تداوم سنت و نوآوری آن در آثار فرشچیان در این زمینه است. مقاله در پی پاسخ به این دو پرسش است که: قاب در آثار نگارگری قدیم ایران چه ویژگی و کاربردی داشته است؟ و کاربرد قاب در آثار فرشچیان و نوآوریهای وی در این زمینه چگونه است؟ این مقاله به شیوه توصیفی_تحلیل انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای_اسنادی و با ابزار کتاب، فیش، رایانه و تصویر صورت گرفته است. در نهایت مقاله به این نتایج دست یافته که قاب در آثار نگارگری قدیم، در اشکال متنوع هندسی و انواع گوناگونی همچون قابهای بسته و باز و یا ساده و متحرک انجام شده و کارکردهایی همچون ارتباط با مضمون نگاره و نیز برقراری پیوند میان متن و حاشیه داشته است. همچنین در سیر تحول قاب در نگارگری معاصر که در این مقاله بصورت موردی آثار فرشچیان بررسی شد، معلوم گردید که وی قاب را به دو شیوه سنتی و نوآورانه استفاده نموده است. از جمله نوآوریهای ایشان میتوان به شکل کلی نمایش قاب، نحوه کشیدن قاب، شکل تحرک قاب و در ابداع آثاری بدون قاب اشاره نمود. قاب در آثار وی در ارتباط با مضمون نگاره متحول گشته و به شیوههای گوناگون در پیوند با حاشیه نگاره قرار دارد.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3021_9d37b5a357b1917a2164c4e53d616ef8.pdf
2020-09-22
67
85
10.22070/negareh.2020.3021
قاب
نگارگری
فرشچیان
ایران
معاصر
زینب
رجبی
z.rajabi2012@yahoo.com
1
دانشجوی دکترای هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
سید ابوتراب
احمدپناه
ahmadp_a@modares.ac.ir
2
استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران: ایران.
LEAD_AUTHOR
استینسون، اوکویرک و کایتون، ویگ. بون. (1394). مبانی هنر (نظریه و عمل)، ترجمه محمد رضا یگانه دوست، چاپ اول، تهران: سمت.
1
آلیاتوف، م.، (1372). تاریخچه کمپوزیسیون، ترجمه نازلی اصغرزاده، تهران: دنیای نو.
2
بارنت، سیلوان، (1391). راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، مترجم بتی آواکیان، تهران: سمت.
3
پریزادیان کاوان، مرجان، (1394). "ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪ ی ﮐﺎدر (ﻗﺎب) ﺑﺎ رواﯾﺖ در ﻧﮕﺎرﮔﺮی ﻋﺼﺮ اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎی ﻋﺼﺮ ﺗﯿﻤﻮری"، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
4
پورتر، ایو، (1392). آداب و فنون نقاشی و کتاب آرایی، مترجم زینب رجبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
5
حسینی راد، عبدالمجید، (1391). مبانی هنرهای تجسمی، تهران: مدرسه.
6
دهخدا، علی اکبر، (1342). لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7
رضائینبرد، امیر، (1395). نگار جاویدان، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگسرای میر دشتی.
8
عمید، حسن، (1359). فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
9
هاشمی قاسم آبادی، غلامرضا، (1393). "تبیین معنا و جایگاه قاب در هنرهای تصویری ایران با تأکید بر نگارگری و فرش"، رساله دکترا رشته پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه شاهد.
10
مایل هروی، نجیب، (1372). کتاب آرایی در تمدن اسلامی، چاپ اول، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
11
مراثی، محسن، (1391). "ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻭ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻧﮕﺎﺭﮔﺮﻱ ﻣﮑﺘﺐ ﺷﻴﺮﺍﺯ ﺩﻭﺭﺓ ﺁﻝ ﺍﻳﻨﺠﻮ"، مجله نگره، شماره 23، صص43-51.
12
معین، محمد، (1383). فرهنگ معین، تهران: انتشارات معین.
13
موزه هنرهای معاصر تهران، (1384). شاهکارهای نگارگری ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات موزه هنرهای معاصر و موسسته توسعه هنرهای تجسمی.
14
هوشیار، مهران، (1390). زبان فراموش شده (مقدمهای بر مبانی هنرهای سنتی و تجسمی ایران)، تهران: سمت.
15
Canby, Shila R., (2014).The Shahnama of Shah Tahmasp, Tehran, Vijeh Nashr Co. International Book & Journal Services.
16
Cary Welsh, Stuart, (1976). Royal Persian Painting, London, Thames & Hudson.
17
Darbandi, Afkham & Davis, Dick, (2010). The Canticle of the Birds, Paris, Diana de Selliers.
18
O’Kane, Bernard, (2003). Early Persian Painting, London, I.B. Tauris & co Ltd.
19
Simpson, Marianna Shreve, (1997). Sultan Ibrahim Mirza’s Haft Awrang, London & Washington D.C, Yale University Press & Freer Gallary of Art.
20
Soudavar, Abolala, (1992). Art of Persian Courts, New York, Rizzoli International Publication.
21
ORIGINAL_ARTICLE
بازشناسی طرح و نقش کاشیکاریهای ازدسترفتۀ ضلع شرقی ارگ کریمخان شیراز
بهجز شماری معرق و کاشیکاری اسلیمی، سه دسته کاشیکاری برفراز درگاه میانسرای ارگ در ضلع شرقی شامل طاقنمای میانی و دو طاقنمای شمالی و جنوبی در امتداد محور اصلی ارگ و روبروی ایوان شاهنشین قرار داشته که در دهههای گذشته و به دلایل نامعلومی از دست رفته است. شناسایی آنها میتواند بر درک موجود از معماری ارگ تأثیرگذار بوده و گوشهای از میراث کاشیکاری زندیان را نیز آشکار نماید. پژوهش کنونی با هدف بازشناسی این آثار، در پی پاسخ به پرسشهایی بدین شرح است: 1- «طرح»، «محتوا» و «نقش» کاشیکاریهای یادشده چه موضوعات و مفاهیمی را در بر دارند؟ 2- این کاشیکاریها چه تأثیراتی بر کیفیت فضایی ارگ و درک موجود از الگوی معماری آن داشته است؟ روش تحقیق، تفسیری- تاریخی است و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای انجام شده است. یافتههای این پژوهش نشان دادند که کاشیهای طاقنمای میانی، نشان دهنده ایوانی آجری با فرشی افشان است که به لحاظ هندسی، قرینهای از ایوان اصلی ارگ بوده و شامل یک مقرنس نیمکاسه در مرکز به همراه ملازمانی با لباسهای زندیان در طرفین خود است. در لچکیهای این طاقنما، منظرهای طبیعی با درختان، مرغان و حیواناتی نظیر شیر و خرگوش در زمینهای صخرهای نقاشی شده که برخلاف نقش ایوان، پویا است. کاشیکاریهای دو طاقنمای شمالی و جنوبی قرینه یکدیگرند و هرکدام شامل سه خدمتکار با دستار و عمامه و ظروفی از نوشیدنی و میوه در دست هستند که در طرحی شبیه به مقرنسهای داخلی اتاقهای ارگ ترسیم شدهاند. افزون بر این، کاشیهای مورد بررسی را بهطورکلی میتوان «بهمثابۀ بازتاب حضور خدمتکاران ارگ»، «آینهای دوبعدی در برابر اندامهای سهبعدی بنا»، بازتانی از «جهان آرمانی در برابر جهان واقعی موجود در ارگ» و در نهایت به مثابۀ «الگوی زیباییشناختی رجال دیوانی- حکومتی روزگار زند و قاجار در بناهای دیوانی و سکونتی» تلقی کرد.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3019_6605cd73bb5c4cf337d9019abaf35a07.pdf
2020-09-22
87
99
10.22070/negareh.2020.3019
زندیه
ارگ
کاشیکاری
معماری
کریمخان زند
شیراز
علی
اسدپور
asadpour@shirazartu.ac.ir
1
گروه معماری داخلی، دانشگاه هنر شیراز
LEAD_AUTHOR
اسکارچیا، جیانروبرتو، 1376، هنر صفوی، زند و قاجار (تاریخ هنر ایران/10)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
1
افسر، کرامتاله، 1353، تاریخ بافت قدیمی شیراز، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
2
بروگش، هنریش، 1368، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه حسین کردبچه، چ2، تهران: نشر اطلاعات.
3
جهانبخش، هانا، شیخی نارانی، هانیه، 1395، پژوهشی پیرامون نقش گل و مرغ و کاربرد آن در هنرهای سنتی ایران (دوران زندیه و قاجاریه، فصلنامه تاریخ نو، شماره 16، صص 129-162.
4
رجبی، پرویز، 1389، کریمخان زند و زمان او، تهران: آمه.
5
زمرشیدی، حسین، 1391، سیر تحول کاشیکاری در آثار معماری دورۀ صفویه تا امروز، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات معماری ایران، دوره 1، شماره 2، صص 65-78.
6
سامی، جاوید، 1396، شیراز شهر جاویدان، چ 3، شیراز: چاپ لوکس.
7
سرفراز، علیاکبر، آورزمانی، فریدون، 1379، سکههای ایران؛ از آغاز تا دوران زندیه، تهران: سمت.
8
شایستهفر، مهناز 1389، تزئینات کاشیکاری نمای بیرونی موزه پارس شیراز، ماهنامه کتاب ماه هنر، شماره 147، صص 32-37.
9
شفیعی، فاطمه، اسفندیاریپور، هوشنگ، 1384، جلوهگاه هنر و معماری در کاخ کریمخانی، شیراز: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس.
10
شهدادی، جهانگیر، 1384، گل و مرغ (دریچهای به زیباییشناسی ایرانی)، تهران: انتشارات کتاب خورشید.
11
صانع، منصور، 1390، شیراز کودکی ما، ناشر: مؤلف.
12
قنبری، تابان، سلطانزاده، حسین، نصیرسلامی، محمدرضا، 1395، نشانهشناسی محتوا و زمینههای مؤثر بر دیوارنگاری و تزئینات دروۀ زندیه با تأکید بر دورنمایههای هنر قومی، ماهنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، دوره 13، شماره 45، صص 91-104.
13
قنبری، تابان، سلطانزاده، حسین، نصیرسلامی، محمدرضا، 1397، تطبیق نشانهشناسانه الگوی معماری ارگ کریمخان با درونمایههای فرهنگ ایلاتی زندیه، دو فصلنامه علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی ایران، دوره 9، شماره 15، صص 193-209.
14
گروت، لیندا، وانگ، دیوید، 1384، روشهای تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینیفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15
مصطفوی، سیدمحمدتقی 1344، اقلیم فارس، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
16
میرشمسی، فرشته السادات، میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق، زارعخلیلی، فتحالله، 1396، تنوع نقوش گیاهی در نقاشی دیواری عصر زندیه در شیراز، فصلنامه علمی- پژوهشی هنرهای زیبا؛ هنرهای تجسمی، دوره 22، شماره 1، صص 43-52.
17
نامیاصفهانی، محمدصادق، 1363، تاریخ گیتیگشا در تاریخ زندیه، تهران: اقبال.
18
نیبور، کارستن، 1354، سفرنامه نیبور، ترجمه پرویز رجبی، تهران: توکا.
19
http://collections.si.edu/search/detail/edanmdm:siris_arc_299037?q=Arg-e-Karimi&record=5&hlterm=Arg-e-Karimi [Date of access 7/3/2019].
20
ORIGINAL_ARTICLE
تصویرسازی با نقش بز در سفالینههای عصر مفرغ جنوبشرق فلات ایران
طرحاندازی نقشمایهی حیوانی بُز یکی از ویژگیهای منحصربهفرد سفالینههای منطقه جنوبشرق ایران در هزارهی سوم ق.م است نقوش بز برروی این سفالینهها با اشکال، فرمها و شیوههای مختلفی، همچون شبهه طبیعتگرا و انتزاعی و یا با عناصر مشخص نژادی اجرا شده است. هدف اصلی این تحقیق شناسایی و تبیین انواع نقشمایههای بز موجود بر سطوح سفالینههای جنوبشرق ایران مبتنیبر مساله حرکت و پویانمایی در محوطههای باستانی شهرسوخته و تپه صادق سیستان، بمپور، کشیک، اسپیدژ و چگردک در بلوچستان در بازهی زمانی عصر مفرغ است. سوال اصلی تحقیق عبارت است از اینکه؛ حرکت در نقوش بز تصویر شده بر سفالینههای جنوبشرق ایران در چه قالبهای حرکتی بیان شده است؟ آیا میتوان این نقوش را براساس ویژگیهای حرکتی و پویانمایی آنها تقسیمبندی نمود؟ روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و جمعآوری اطلاعات با استفاده از روشهای میدانی و کتابخانهای این پژوهش بهثمر رسیده است. نتایج مطالعات انجام شده نشان داد نقشمایههای بز در سفال جنوبشرقی ایران از منظر تصویرسازی در قالب حالتهای ثابت، نیمهمتحرک و متحرک قابل تقسیمبندی است. نقوش ثابت طرحهایی هستند که جانور بدون هیچگونه تحرک و نشانی از حرکت ترسیم شده است که بیشتر تصاویر محوطههای فوق در این دسته قرار میگیرند. در نقوش حیوانی نیمهمتحرک، طرحهایی از بز درنظر گرفته شده که بدن حیوان حالتی از حرکت و جستوخیز دارد. امّا در چند مورد خاص نقوشی با خواص پویانمایی چندمرحلهای و مصوّر از حیوان بز ترسیم شده است که معروفترین آن جام سفالین شهرسوخته است. ازهمینرو علاوهبر تبیین این سه قالب در محوطههای فوقالذکر به معرفی نمونههای جدیدی از سفالهای منطقهی جنوبشرق، پرداخته شده است. شایان ذکر است طرح گسترش اندیشهی نقوش متحرک و آشنایی هنرمندان پیشازتاریخی با متحرکسازی تصاویر، طرحی تصادفی و مختص جام سفالین شهرسوخته نبوده و در دیگر نقشمایههای آثار سفالین جنوبشرق ایران قابل مشاهده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3026_3e8e40fc2ad968cf4a24109c4c2ff6ae.pdf
2020-09-22
101
119
10.22070/negareh.2020.3026
سفال منقوش
نماد بز
تصویرسازی
پویانمایی باستان
عصر مفرغ
یاسین
صدقی
sedghi.yassin@yahoo.com
1
گروه مرمت و باستان سنجی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
LEAD_AUTHOR
مهدی
رازانی
m.razani@tabriziau.ac.ir
2
هیت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
LEAD_AUTHOR
ارشاد، فاطمهالسادات. دادگران، سیدمحمد. 1391. بررسی وضعیت پویانمایی داخلی ایران از دید کارشناسان حوزه موسسات پویانمایی. مطالعات رسانهای، 7(1)، 115-130.
1
افضلطوسی، عفتالسادات. 1391. گلیم حافظ نگاره بز کوهی از دوران باستان. نگره، 7(21)، 55-67.
2
امیرشاهکرمی، سیدنجمالدین. کسائی، لیلا و احمدی، سیدبدرالدین. 1387. بررسی تأثیر آموزش و پژوهش در تدوین پایاننامههای رشته پویانمایی (انیمیشن) در دانشگاههای ایران- رویکرد مدیریت مستندسازی، هنرهای زیبا، 33(33)، 115-121.
3
آذرانداز، عباس. 1392. اهمیت ادبی درخت آسوری. کهننامه ادبپارسی. پژوهشگاه علومانسانی و مطالعاتفرهنگی، 5(2)،1-18.
4
بختیاریشهری، محمود. 1388. بررسی و مطالعه سنگنگارههای نویافته دشت توس، مطالعات باستانشناسی،1(1)، 21-44.
5
بهنود، مهسا. افضلطوسی، عفتالسادات و موسویلر، اشرفالسادات. 1395. بررسی سیر تاریخی تحول نقش بز کوهی در دوره ساسانیان. جلوه هنر، 4(16)، 29-41.
6
بیکمحمدی، خلیلالله، جانجان، محسن و بیکمحمدی، نسرین. 1392. معرفی و تحلیل نقوش سنگنگارههای نویافته مجموعه B ارگسسفلی (ملایر-همدان)، نامهی باستانشناسی،2(2)، 121-140.
7
بینا، 1396. جامهای طلایی که به آلمان امانت دادیم، پرتال خبرگزاری دانشجویان ایران (www.isna.ir)، تاریخ دسترسی، 25/11/98.
8
بینام. 1392. پازن (بز کوهی)، پرتال رسانه مجازی نگاه (www.NegahMedia.ir)، تاریخ دسترسی: 11/12/1397.
9
پاکباز، رویین. 1393. دایرهالمعارف هنر، چاپ چهاردهم: نشر فرهنگ معاصر.
10
پوپ، آرتور آپهام. 1384. شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز ناتلخانلری، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
11
جانبازی، فاطمه. 1391. نقشمایۀ عقرب در آثار تمدنهای پیش از تاریخ ایران. جلوۀ هنر، دورۀ جدید، 3(7)، 15-29.
12
چنگیز، سحر و رضالو، رضا. 1391. ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم هجری قمری). نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 4(47)، 33-44.
13
حاکمی، علی. 1385. گزارش هشت فصل بررسی و کاوش در شهداد (دشت لوت) (1347-1354). به کوشش محمود موسوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، معاونت پژوهشی، پژوهشکده باستانشناسی.
14
حسینآبادی، زهرا؛ دادور، ابوالقاسم. 1390. بررسی نمادین نقوش گیاهی سفالهای شهرسوخته. هنرهایتجسمی،2(2)، 47-64.
15
دادور، ابوالقاسم؛ بهمنی، ساره؛ سامانیان، ساسان. 1393. نمادهای انسانی و حیوانی موجود در سفالینههای مکشوفه در سه منطقۀ تلباکون فارس، تپه سیلک کاشان و تپه گیان نهاوند. مطالعات تطبیقی هنر، 4(8)، 1-14.
16
دهقان، ساناز. 1389. بررسی نقش بز کوهی در آثار هنری ایران باستان، استاد راهنما: غلامعلی حاتم، پایاننامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، دانشکده هنر و معماری-پژوهش هنر، (منتشر نشده).
17
رهبر، مهدی. 1382. گزارشهای باستانشناسی محوطه شماره 14، آرشیو اداره کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
18
رئوفی، محمدرضا. 1387. نخستین پویانمایی جهان در شهرسوخته، کتاب ماه علوم و فنون،10(107)، 76-79.
19
سراوانی، فهیمه. 1394. بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهرسوخته، دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، دانشگاه بیرجند، به اهتمام حسن هاشمی زرج آباد، نشر چهار درخت.
20
سراوانی، فهیمه. 1396. بررسی ویژگیهای بصرینقوشحیوانی سفالینههای شهرسوخته، مطالعاتهنراسلامی،13(26)،143-165.
21
سیدسجادی، سیدمنصور. 1382. سلسله گزارشهای باستانشناسی و کاوش در بمپور، آرشیو اداره کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان.
22
سیدسجادی، سیدمنصور. 1383. گزارشی از فعالیتهای پایگاه باستانشناختی شهرسوخته 1383-1376، تهران: پژوهشکده باستانشناسی.
23
سیدسجادی، سیدمنصور. 1391. شهرسوخته آزمایشگاهی بزرگ در بیابانی کوچک. چاپ سوم، زاهدان: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان.
24
سیدسجادی، سیدمنصور. 1397. چکیده گزارش کاوشهای سال 1396 در شهرسوخته، شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه 1396)، بهکوشش روحالله شیرازی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
25
سیدسجادی، سیدمنصور. 1398. نقش جانوران در سفال شهرسوخته، در مقالات منتخب اولین کنفرانس ملی باستانشناسی و تاریخ هنر ایران، ویرایش: حسن هاشمی زرجآباد، محمد قمریفتیده و مرتضی عطایی، تهران: چاپ نخست، انتشارات آریارمنا، 247-266.
26
شفیعی سرارودی، مهرنوش؛ حسننسب، مهسا. 1397. تجلی عدد چهار در نقوش سفالینههای پیش از تاریخ در ایران. نگره، 8(45)، 52-75.
27
شیرازی، روحالله و دهمرده پهلوان، مهدی. 1393. روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزاره سوم پیش از میلاد، براساس بررسیهای جدید باستانشناسی در مکران ایران. مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 6(20)، 43-64.
28
شیرازی، روحالله. 1389. گزارش فصل اول کاوش در تپه صادق: دشت سیستان، پژوهشکده باستانشناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری (گزارش منتشر نشده).
29
شیرازی، روحالله. 1397. کاوشهای باستانشناختی در تپه صادق (فصول ششم و هفتم: 1395 و 1396). شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه 1396)، بهکوشش روحالله شیرازی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
30
صدقی، یاسین، عابدی، اکبر، رازانی، مهدی و محمد حیدری. 1396. ساختارشناسی خمرهی نویافتهی سفالی چرخهی زیستی متعلق به گورستان پیش از تاریخی کشیک سیستان و بلوچستان، جنوبشرق ایران. پژوهه باستانسنجی، 2(3)، 1-14.
31
صمدیبگهجان، جمشید و بهنیا، علی. 1394. توصیف و تحلیل نقوش صخرهای ظفرآبادد، هگلان، گردستان. پیام باستانشناس، 12(24)، 71-80.
32
طاهری، صدرالدین و سلطانمرادی، زهره. 1392. گیاه زندگی در ایران، میانرودان و مصر باستان. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 18(2)، 17-26.
33
عارف، محمد. 1397. کشف اندیشه انیمیشن هزار و پانصد سالهی ایرانی در تابلو سنگی شکار گراز تاق بستان کرمانشاه ایران. هنرهای زیبا – هنرهای نمایشی و موسیقی، 23(2)، 15-22.
34
عنابستانی، مینا؛ سیما عنابستانی و الهه احمدیان. ۱۳۹۱. بهرهگیری ازکارآفرینان و بازگشت به ارزشها در هنر انیمیشن ایران، کنفرانس ملی کارآفرینی و مدیریت کسب و کارهای دانش بنیان، بابلسر، شرکت پژوهشی طرود شمال.
35
کاظمپور عصمتی، پروین. 1376. معرفی جام سفالین مکشوفه از ارومیه. میراث فرهنگی، 5(17)، 62-65.
36
کامبخشفرد، سیفالله. 1380. سفال و سفالگری در ایران: از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. چاپ اول، تهران: ققنوس.
37
کرمی، غلامحسین. 1394. تحلیلی بر نقش هنر–رسانه پویانمایی در آموزش حفاظت محیط زیست. مطالعات رسانهای، 10(28)، 95-110.
38
گرگی، مرتضی؛ محمدخانی، کوروش؛ حیدری، محمد و حمزه بامری. 1397. فصل اول مطالعات باستانشناسی در محوطه کشیک شهرستان نیکشهر بهمنظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم. گزارشهای شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه 1395). بهکوشش روحالله شیرازی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
39
مرادی، حسین. 1388. لیوانهای گلابی شکل. مجموعه مقالات شهرسوخته 1، به کوشش: سیدمنصور سیدسجادی، زاهدان: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 228-256.
40
معصومی، غلامرضا. 1349. نقش بز کوهی بر روی سفالهای پیش از تاریخ ایران. بررسیهای تاریخی، 5(3)، 181-212.
41
معقولی، نادیا؛ کشتکار، مهدیه. 1394. خوانش نشانهشناسانه نقوش جامهای مارلیک (نمونه موردی: جام گاو بالدار و جام افسانه زندگی). هنرهای کاربردی، 4(7)، 51-60.
42
مورگاورو، لوردانا. 1387. ظروف رنگارنگ شهرسوخته. ترجمه سید منصور سید سجادی، چاپ اول، نشر استانداری سیستان و بلوچستان و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان.
43
موسویحاجی، سیدرسول و پیری، علی. 1388. بررسی تطبیقی نقوش قالی سیستان با نقوش سفال نخودی شهرسوخته.گلجام نشریه انجمن علمی فرش ایران،7(13)، 73-86.
44
میرزایی، کرم و داورزن، فهیمه. 1394. ساختارشکلی و فرم نقشمایه بزسفالینههای پیشازتاریخ. رشدآموزشهنر،12(4)،54-64.
45
نوزایی، عباس و شهبخش، سعیدمحمد. 1385. تحلیل محتوای نقشمایههای بهجا مانده از تمدن شهرسوخته سیستان، کتاب ماه هنر، 128-140.
46
نویدگبلو، علی. حسینینیا، سیدمهدی. 1396. مطالعهی تطبیقی پیشانیبند طلایی موزه آذربایجان. مطالعات باستانشناسی پارسه، 2(2)، 59-75.
47
یاری، علی احمد و طلائی، حسن. 1384. تحلیل ساختاری نقوش سفال نوسنگی شمال غرب ایران. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 56(1)،61-77.
48
Azarnoush, M., & Helwing, B. 2005. Recent archaeological research in Iran—Prehistory to Iron Age. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 37, 189-246.
49
Carter, E.; Hole, F.; Bahrani, Z.; Spycket, A. & Aruz, J. 1992. The Cemetery of Susa: an Interpretation; Susa I Pottery; Object of Bitumen and Terracotta; late Susa I Glyptic: Ritual Imagery; Practical Use. The Royal City of Susa: Ancient near Eastern Treasures in the Louvre, Harper, P.; Aruz, J. & Tallon, F. (Eds). Newyork: The Metropolitan Museum of Art.
50
DeCardi, B.1968.Bampur:a third millennium site in Persian Baluchistan,Archaeologcal viva,1:151-155.
51
DeCardi, B. 1970. Excavations at Bampur, a third millennium settlement in Persian Baluchistan, 1966. Anthropological papers of the AMNH; v. 51, pt. 3. : 231-356
52
Desset, F. Vidale, M. Alidadi Soleimani, N. Battistelia, E, Daneshi, A. 2017. A grave of the Halil Rud Valley (Jiroft, Iran, ca. 2400-2200 BC): stratigraphy, taphonomy, funerary practices. Iranica Antiqua, vol. LII. Doi: 10.2143/IA.52.0.3269015.
53
Heidary, M., Desset, F., & Vidale, M. 2018. Bronze Age Glyptics of Eastern Jazmurian, Iran. Paléorient, 44(1), 133-153.
54
Heidary, M., Desset, F., & Vidale, M. 2019. A Late 4th-Early 3rd Millenium B.C. Grave at Spidej (Eastern Jazmurian, Iranian Baluchistan).Iranica Antiqua, 54.
55
Heydari, M., Nashli, H. F., Cortesi, E., & Vidale, M. 2015. A surface collection at Chegerdak, a Bronze age centre in the Jazmurian basin (South-Eastern Iran). Paléorient, 133-155.
56
Karimi, E., Taghva, A., & Kurdshuli, F. Z. 2016. The petroglyphs of Dasht-e-Morghab in the fars Province of Iran. Rock Art Research: The Journal of the Australian Rock Art Research Association (Aura), 33(1), 65.
57
Khosrowzadeh, A., Aarab, A., & Bahraminia, M. 2017. New Petroglyphs in Ziad Abad and Hassan Robat Plains (Isfahan Province, Iran). Mediterranean Archaeology & Archaeometry, 17(3).
58
Majidzadeh, Y,. Pittman, H. 2008. Excavation at Konar Sandal in the Region of Jiroft in the Halil Basin: first preliminary report (2002-2008). Iran, 46: 69-103.
59
Moradi, H. Sarhaddi-Dadian, H & Nik Hassan Shuhami Nik Abdul Rahman . 2014. Development and Decline of the Bampur Valley, Based on the New Archaeological Evidence from Prehistoric Period, Iranian Studies, 47: 2, 263-287.
60
Moradi, H. Sarhaddi-Dadian, H. Soltani, M. Nik Abul Rahman, N. H. SH. Chang, B, 2013. Study and Typological Comparison of Petroglyphs in the Marzbanik Valley, Baluchestan, Iran. Time and Mind: The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture, 6:3, 331-349
61
Piperno, M,. Salvatori, S. 1983. Recent Results and new perspectives from the Research at the Graveyard of Shahr-i Sokhta, Sistan, Iran. ANNALI, Istituto Universitario Orientale, 2 (43):173-190.
62
Sarhaddi, F. 2013. Pictograph and Petroglyphs of Saravan (Sistan – Baluchistan, Iran). Ancient Asia, 4 (3) : 1-8. DOI: http://dx.doi.org/10.5334/aa.12312
63
Sarhaddi-Dadian, H. Moradi, H. Soltani, M. 2015. Preliminary study of rock art at Negaran valley in Baluchistan, Iran. Rock Art Research, 32 (2): 240-243.
64
Sarkhosh, A. Nazari, S, Sharbaf, M. 2015. Introduction to Newly Discovered Petroglyphs with Animal Motifs During an Archaeological Survey in Southern Regions of Fars (the Beyram Plain). Historia i Świat, 4, 15-30.
65
Shirazi, R. 2016. The petroglyphs of the Kajou Valley, Makran, Iran: Tang Sar, Dehirak and Deskigan assemblages. Paléorient, 185-198.
66
Stein, S. A. 1937. Archaeological Reconnissances in North-Western India and South-Eastern Iran, London.
67
Vidale, M,. Fazeli Nashli, H,. and Desset, F. 2018. the late prehistory of the northern Iranian Central Plateau (c. 6000-3000 BC): growth and collapse of decentralized networks. Tagungen des landesmuseums fur vorgeschichte halle, band 18: 1-43.
68
ORIGINAL_ARTICLE
ویژگیهای بصری و تحلیل مفاهیم نقوش ماهی روی سفالهای قبل از اسلام در ایران
سرزمین ایران از اولین و مهمترین مراکز تولید ظروف سفالی متنوع است. نقاشی روی سفال قدمتی طولانی دارد. هنرمند سفالگر در طول تاریخ شکلگیری سفال از شیوههای مختلف نقشاندازی و نقوش متفاوت استفاده کرده است. بعضی از نقوش جنبهٔ مقدس و آیینی دارند و از اعتقادات و باورهای مردم سرچشمه گرفتهاند. این نقوش به صورت طبیعی یا تجریدی زینتبخش سفالها شدهاند. یکی از نقوشی که در آثار هنری ایران از دیرباز تاکنون به کار رفته نقشمایه ماهی است که از بنمایههای بسیار ماندگار در هنر ایران است، هنرمندان ایرانی آرزوی آب و تقدس آب را با نماد ماهی بر سفال نقش بستند، نقشی که یادآور برکت و روزی است. هدف از این پژوهش بررسی ویژگیهای بصری نقوش ماهی و مضامین این نقش روی سفالهای قبل از اسلام در ایران است. سوالات تحقیق از این قرار است:۱. ویژگیهای بصری نقوش ماهیها روی سفالها چیست؟ ۲. نقش ماهی بر سفالهای قبل از اسلام در ایران دارای چه مضامینی بوده است؟ روش انجام این تحقیق تحلیلی-توصیفی است. جهت گردآوری اطلاعاتِ متن، از منابع کتابخانهای، سایتهای معتبر جهت تهیه مقالات، شکلها و کتابهای الکترونیکی استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل شکلها به صورت کیفی میباشد و از لحاظ بصری، مضمونی و مفاهیم به توضیح نقوش روی سفال، با تأکید بر نقش ماهی، پرداخته شده است.نتیجه اینکه، نقش ماهی به علت فرم انعطافپذیر و متنوعی که دارد، هم از لحاظ بصری و هم از لحاظ نمادین و مفهومی مورد توجه هنرمندان سفالگر ایرانی بوده که به صورت انتزاعی و نزدیک به طبیعت نقشاندازی شده و استفاده از این نقش بر ظروف سفالی نشانهٔ حیات انسان بوده که از خاک، آب و گِل شکل گرفته است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3018_2ea676a93f261a04560181794a63b6a5.pdf
2020-09-22
121
137
10.22070/negareh.2020.3018
ایران قبل از اسلام
سفال
نماد
ماهی
فرزانه
حیدری نژاد
farzaneh6202@yahoo.com
1
دانشکده هنر و معماری سیستان و بلوچستان
AUTHOR
زهرا
حسین آبادی
hosseinabadi_2007@yahoo.co.uk
2
مدیرگروه پژوهش هنر
LEAD_AUTHOR
حمید رضا
آویشی
hamidrezaavishi@gmail.com
3
دانشگاه سیستان وبلوچستان ، زاهدان ، ایران
AUTHOR
آقا عباسی، زهرا (۱۳۸۷)، بررسی نقش مایههای تزیینی هندسی گسترشپذیر در آثار نویافته حوزه هلیل رود، مطالعات ایرانی، سال هفتم (۱۴)، ۳۲-۱.
1
آموزگار، ژاله، (۱۳۸۰)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
2
آمیه، پیر، (۱۳۷۲)، تاریخ عیلام، ترجمه شیرین بیانی، دانشگاه تهران: تهران: چاپ اول.
3
اسماعیل پور، ابوالقاسم، (۱۳۸۷)، اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش
4
الهی، محبوبه، (۱۳۸۷)، هویت ماهی در فرش ایرانی، گلجام، تابستان، شماره ۱۰.
5
الیاده، میرچا، (۱۳۷۲)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
6
برومند سعید، جواد، (۱۳۷۷)، نوروز جمشید، چاپ اول، تهران: طوس.
7
بلک، جرمی، گرین، آنتونی (۱۳۸۵)، فرهنگ نامه خدایان، دیوان و نمادهای بینالنهرین باستان، ترجمه پیمان متین،تهران: امیرکبیر.
8
پاشایی، ژیلا، (۱۳۹۳)، ظهور نقشمایهٔ ماهی آئین مهر در مُهرهای دورهٔ قاجار و فلوسهای دورهٔ صفوی و قاجار، فصلنامه گنجینهٔ اسناد، تابستان، سال ۲۴، دفتر دوم، صفحه ۱۳۷-۱۰۶.
9
پاکباز، رویین، (۱۳۸۷)، دایره المعارف هنر(نقاشی، پیکره سازی، گرافیک)، تهران: فرهنگ معاصر.
10
پوپ، آرتور آپهام، اکرمن، فیلیس، (۱۳۸۷)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز جلد اول، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
11
تقی یار، فائزه، ارتباط تصویری از چشمانداز نشانهشناسی، کتاب ماه هنر، (۱۷۶)، ۴۴-۴۰.
12
تناولی، پرویز (۱۳۸۵)، طلسم گرافیک سنتی، تهران: بنگاه.
13
توحیدی، فائق، (۱۳۷۹)، فن و هنر سفالگری، تهران سمت.
14
جانبازی، فاطمه، (۱۳۹۱)، نقش مایه عقرب در آثار تمدنهای پیش از تاریخ ایران، دو فصلنامه علمی-ترویجی جلوه هنر، دوره جدید، بهار و تابستان، شماره ۷.
15
حاتم، غلامعلی، (۱۳۷۴)، نقش و نماد در سفالینههای کهن ایران، فصلنامه هنر، بهار، شماره ۲۸، صفحه ۳۵۵ – ۳۷۸ .
16
حسین آبادی، زهرا، دادور، ابوالقاسم، (۱۳۹۰)، بررسی نمادین نقوش گیاهی سفالهای شهر سوخته، دوفصلنامه هنرهای تجسمی، پاییز و زمستان، شماره ۲.
17
خضایی، وحید و مراثی، محسن، (۱۳۹۰)، بررسی و تطبیق گرایش به انتزاع در نقوش سفالینههای ایران باستان و شیوه آپ آرت. نگره ،(۱۷)، ۹۹-۹۰.
18
دادور، ابوالقاسم، بهمنی، ساره، سامانیان، ساسان، (۱۳۹۳)، نمادهای انسانی و حیوانی موجود در سفالینههای مکشوفه در سه منطقه تل باکون فارس، تپه سیلک کاشان و تپه گیان نهاوند، هنر و معماری، مطالعات تطبیقی هنر، سال چهارم، پاییز و زمستان، شماره ۸.
19
روح الامینی، محمود، (۱۳۷۸)، آیینها و جشن های کهن در ایران امروز، چاپ اول، تهران: آگاه.
20
سامانیان، صمد، مرتضایی، سید رضا، بهمنی، پردیس، (۱۳۹۱)، نماد و اسطورههای مرتبط با آب و نور در هنر ایران قرون اولیهٔ اسلامی (نمونهٔ پژوهش: اشیای خانگی قرون دوم تا چهارم هجری)، سال ۲۲، شماره ۳۳.
21
سراوانی، فهیمه، (۱۳۹۴)، بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهر سوخته، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، دبیرخانه دائمی همایش ملی باستان شناسی ایران، آبان.
22
شوالیه، ژان و گربران، آلن ، (۱۳۷۹)، فرهنگ نمادها (جلد ۲)، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون
23
شوالیه، ژان و گربران، آلن، (۱۳۸۲)، فرهنگ نمادها (جلد ۳)، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون
24
شوالیه، ژان و گربران، آلن، (۱۳۸۷)، فرهنگ نمادها (جلد ۵)، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون
25
صباغ پور، طیبه، شایسته فر، مهناز، (۱۳۸۸)، تأویل و تفسیر معانی نمادین نقش مایه ماهی در قالیهای دوره صفویه با نظر به مثنوی معنوی مولانا، گلجام، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن فرش ایران ، بهار، شماره ۱۲.
26
طاهری، صدرالدین، (۱۳۸۸)، بن مایه ماهیهای در هم در قالی ایرانی، فصلنامه فروزش، شماره ۲۰، صفحه ۹۹- ۱۰۸.
27
طلایی،حسن، (۱۳۹۲)، ایران پیش از تاریخ؛ عصر مس سنگی. تهران ، سمت.
28
کوپر، جی سی، (۱۳۷۹)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد
29
گلی زاده، پروین، ابراهیمی، مختار، سعادتی، افسانه، (۱۳۹۴)، تحلیل ماهی یک نماد معنوی در مثنوی مولوی، نشریه زیبایی شناسی ادبی، دوره ۶ ، پاییز ، شماره ۲۵، صفحه ۱۸۷-۱۶۷.
30
مختاریان، بهار، صرامی، عارفه، (۱۳۹۳)، تحلیل ساختاری دوگانگیِ نماد دو ماهی، پژوهشهای انسان شناسی ایران، دوره چهارم، پاییز و زمستان، شماره ۲، صفحه ۶۹-۸۸.
31
مقدم پور، ناصر، (۱۳۹۳)، زیبایی شناسی سفال، گروه هنر، دانشگاه پیام نور، تهران. (نسخه الکترونیکی)
32
ملک، مهران، (۱۳۸۴)، نقش ماهی بر سفالینههای پیش از تاریخ، فصلنامه تخصصی سفال و سرامیک شماره یک، صص ۲۲-۲۸.
33
موخواه، آذر، یوزباشی، عطیه، (۱۳۹۶)، بررسی نقش ماهی و معنای نمادین آن در سفالینههای دوره اسلامی ایران، اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران با محوریت هنرهای بومی، بجنورد، دانشگاه بجنورد.
34
موگاورو، لوردانا، (۱۳۸۷)، ظروف رنگارنگ شهر سوخته، ترجمه سید منصور سید سجادی، تهران: استانداری سیستان و بلوچستان.
35
میتفورد، میراندا بوروس، (۱۳۹۴)، دایره المعارف مصور نمادها و نشانه ها، مترجمین: معصومه انصاری، حبیب بشیر پور، تهران: سایان.
36
نوزایی، عباس، شه بخش، سید محمد، (۱۳۸۵)، تحلیل محتوای نقشمایههای به جا مانده از تمدن شهر سوخته سیستان، کتاب ماه هنر، مرداد و شهریور.
37
واندنبرگ، لوئی، (۱۳۴۸)، باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیس بهنام، انتشارات دانشگاه تهران.
38
هال، جیمز، (۱۳۸۰)، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب ،ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
39
هینلز، جان، (۱۳۶۸)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار-احمد تفضلی، بابل، چشمه.
40
Helu, I. F. (2005). Art of the Community, South Pacific. Kingdom of Tonga: Atenisi Institute
41
Rosa, M. & Orey, D. (2009). Symmetrical Freedom Quilts: The Ethno mathematics of Ways
42
of Communication Liberation and Art. Revista Latino Americana de Etnomatemática, 2 (2), 52- 75
43
Weyl, H. (1952). Symmetry. New Jersey: Princeton University Press.
44
ORIGINAL_ARTICLE
سیر تحول شکل و تزئینات معماریگونة میزهای سفالی ششضلعی دورة سلجوقی در ایران و ایوبیان سوریه
ایران دورة سلجوقی و سوریه دورة ایوبی دو منطقة مهم در تولید آثار سفالی فاخر در قرون ششم و هفتم بودهاند. یکی از تولیدات منحصربهفرد این دو منطقه میزهای سفالی کوچک و کوتاهی است که محلی برای قرار دادن اشیا بوده و در تزئین آنها از الگوهای معماری بهرهبرداری شده است. این آثار از تولیدات رایج و مشابه دورة سلجوقی ایران و ایوبیان سوریه به شمار آمده که به دلایل مهاجرت، تجارت و جنگ، تحت تأثیر یکدیگر بودهاند، بهگونهای که تولید میزها در هیچیک از دورههای تاریخی مشابه این دو منطقه نبوده است. هدف از انجام این تحقیق آن است که با مقایسه و تطبیق میزهای ایران و سوریه، ضمن پرداختن به شباهتها و تفاوتهای موجود، سیر تحول میزها از طریق تجزیهوتحلیل تزئینات، شکل و نحوة ساخت، موردبررسی قرار داده و به تأثیرپذیری این آثار از یکدیگر پرداخته شود تا از این رهیافت بتوان به شناخت کمی و کیفی و میزان اثرگذاری معماری بر ساخت و تزئین آنها دست یافت. سؤالهای این پژوهش عبارتاند از: 1. نقوش بهکاررفته در تزئینات میزهای سفالی ایران و سوریه چه هستند؟ 2. شباهتها و تفاوتها بین شکل و تزئینات میزهای سفالی مناطق ذکرشده کداماند؟ 3. در ساخت شکل و تزئینات میزهای سفالی از چه روشهایی استفادهشده است؟ پژوهش کیفی است و در حوزۀ روششناسی متکی بر توصیف و تحلیل است. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانهای و میدانی صورت گرفته است. در این خصوص، با تکیهبر منابع معتبر، چهارده نمونه میز سفالی از موزههای داخل و خارج، جمعآوریشده و موردبررسی قرارگرفتهاند. جهت تحلیل دو نمونه از میزهای ایران روش میدانی و بازدید مستقیم از موزة سفال و آبگینه تهران انجامشده است. تزئینات و ساختار ساده تا پیچیدة این آثار مانند تزئینات ساده و کم نقش قالبی تا تزئینات پرنقش و ریز زرینفام، ساختار ساده و یک طبقهای میزها تا ساختار پیچیدهتر و دوطبقهای آنها و لعاب ساده و تکرنگ میزها تا لعاب پیچیده و باارزش زرینفام، پیشرفت در تحول ساخت میزها را نشان میدهد. یافتهها مبین آن است که عناصر معماری حضور چشمگیری در تزئین میزها دارند. این میزها شباهتهای کلی و تفاوتهایی در ساختار، تزئینات و لعاب با یکدیگر داشته و در ساخت و تزئین آنها از شیوۀ کاربردی و مهم قالبی استفادهشده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_3062_11048995a78220a5801f4ed4bc9cbc2b.pdf
2020-09-22
139
151
10.22070/negareh.2020.3062
ایران
سوریه
میزهای سفالی
دوره سلجوقی
دوره ایوبیان
تزئینات
شکل
مینو
خیران
kheiran.minoo@yahoo.com
1
گروه سفال و سرامیک، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان
AUTHOR
احمد
دانائی نیا
danaeinia@kashanu.ac.ir
2
گروه معماری، دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان، ایران
LEAD_AUTHOR
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1999). هنر و معماری اسلامی (1) 650-1250. ترجمه یعقوب آژند (1378). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
1
اتیگهاوزن، ریچارد و یار شاطر، احسان (2000). او های درخشان هنر ایران. ترجمه هرمز عبداللهی، رویین پاکباز (1379). تهران: آگاه.
2
البهنسی، عفیف (1999). هنر اسلامی. ترجمه محمود پور آقاسی (1387). تهران: انتشارات سوره مهر.
3
ایمانی، علی (1385). سیر خط کوفی در ایران. تهران: انتشارات زوار.
4
برند، باربارا (2004). هنر اسلامی. ترجمه مهناز شایسته فر (1383). تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
5
بلوم، جاناتان و دیگران (2009). تجلی معنا در هنر اسلامی. ترجمه اکرم قیطاسی (1388): انتشارات سوره مهر.
6
بیکمحمدی، نسرین و دیگران (1396). «مطالعه تطبیقی سبک سفال زرینفام شهرهای کاشان و رقه». مطالعات باستانشناسی پارسه. شماره 3، بهار 1397. صص:113_132.
7
پوپ، آرتور اپهام (1338). شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
8
توحیدی، فائق (1379). فن و هنر سفالگری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
9
خلیلی، ناصر و گروبه، ارنست (2005). سفال اسلامی. ترجمه فرناز حائری (1384). ج 7. تهران: نشر کارنگ.
10
دیماند، موریس اسون (1958). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبدالله فریار (1336). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
11
رایس، دیوید تالبوت (1386). هنر اسلامی. ترجمه ماهملک بهار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
12
رحمان پور، ناهید (1393).«تأثیر فرهنگ قومی بر مبلمان سلجوقی». باغ نظر، شماره 31. زمستان 1393. صص:67-76.
13
طباطبایی، صالح (1391). دانشنامۀ هنر و معماری ایرانی. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
14
رفیعی، لیلا (1377). سفال ایران: از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر. تهران: یساولی.
15
عباسیان، میرمحمد (1370). تاریخ سفال و کاشی در ایران. انتشارات گوتنبرگ.
16
عرب بیگی، ابوالفضل و اکبری، عباس (1394). «منشاء نقوش کاشیهای کاخ قباد آباد ترکیه با نگاهی تطبیقی به آثار ایران و ترکیه». نگره، شماره 39. پاییز 1395. صص:46-59.
17
علام، نعمت اسماعیل (1386). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. ترجمه عباسعلی تفضلی. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
18
فروزانی، ابوالقاسم (1394). سلجوقیان از آغاز تا فرجام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
19
فهروری، گزا (1388). سفالگری جهان اسلام در موزه طارق رجب کویت. ترجمه مهناز شایسته فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
20
قائینی، فرزانه (1383). موزه آبگینه و سفالینههای ایران. تهران: اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی.
21
کاتلی، مارگریتا و هامبی، لوئی (1376). تاریخ هنر ایران جلد 8 هنر سلجوقی و خوارزمی. ترجمه: یعقوب آژند. انتشارات مولی.
22
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله (1386). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. ترجمه: ایرج افشار. انتشارات المعی.
23
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف (1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. انتشارات: مرکز باستانشناسی ایران.
24
کوئل، ارنست. هنر اسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری (1368). انتشارات توس.
25
حسن، زکی محمد (1998). هنر ایران. ترجمه محمدابراهیم اقلیدی (1377). تهران: صدای معاصر.
26
مرتضایی، محمد و دیگران (1395).«جستاری پیرامون مدلهای اولیه قالبی در عصر سلجوقی». همایش ملی باستانشناسی و هنر سفال و سفالگری. بهار 1395. صص 1291-1313.
27
معمار زاده، محمد (1388). آثار ایرانی موجود در کاخموزه ارمیتاژ سنتپترز بورگ روسیه. انتشارات صدف سماء - دانشگاه الزهرا.
28
موسوی، سیده مطهره و دیگران (1397). «مبلمان ایرانی در دوره اسلامی: از سلجوقیان تا زندیان». تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 27. بهار و تابستان 1397. صص:155-176.
29
موسوی، سیده مطهره (1397). «شیوه تعامل مبلمان و معماری خانهها و کاخهای سنتی ایران (با تأکید بر دوره قاجار و شهر تهران»، رساله دکتری. دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. استاد راهنما: دکتر حسنعلی پورمند، استاد مشاور: دکتر لیلا کریمی فرد.1397.
30
واتسون، آلیور (1382). سفال زرینفام ایرانی. ترجمة شکوه ذاکری. تهران: انتشارات سروش (انتشارات صداوسیما).
31
هیلن برند، رابرت (1999). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی (1386). تهران: روزنه.
32
Bloom, J. (1975). Raqqa ceramics of the freer gallery of art, Washington D.C. Michigan: Ann Arbor University of Michigan.
33
Ettinghausen, R (1976).The Islamic Garden, Dumbarton oaks colloquium on the History of landscape Architecture IV, Washington D.C:Dumbarton oaks.
34
Graves,M.(2012)."The aesthetics of simulation: architectural mimicry of medieval ceramic tabourets", Islamic art, architecture and material culture, BAR International, Vol. 2436, p.p. 63_70.
35
Komaroff, L.(2016).Beauty and identity, Islamic art from the Los Angeles county museum of art, Yale University press new haven and London.
36
Tutuncan Gaglar, F. The Raqqa excavation by the Ottoman imperial museum, dissertation of Doctor of Philosophy, department of art history and visual studies, University of Victoria, supervisors: Dr. Marcus Milweight & Dr. Evanthio Baboula & Dr. Martin Bunton 2017. P-P 1-353.
37
Watson, O. (2004). Ceramics from Islamic lands, Thames & Hudson.
38
Watson, O. (2010). “The Case Of Ottoman Table” David Collection Journal.2010,p-p 2-33.
39
- URL 1: http://www.dictionary.oed.com (access date: 2019/5/12)
40
- URL 2: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
41
- URL 3: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
42
- URL 4: https://i.pinimg.com (access date: 2019/7/3)
43
- URL5: https://www.smithsonianmag.com/Freer Gallery of Art.Washington DC (access date: - 2019/3/11)
44
- URL 6: https://www.smithsonianmag.com/Freer Gallery of Art.Washington DC (access date: 2019/3/11)
45
- URL 7: www.Christies.com (access date: 2019/3/24)
46
- URL8:https://i.pinimg.com/originals/5f/ca/98/5fca980287fe4afd40b8150afff26bdb.jpg
47
- (access date: 2019/1/22)
48
- URL9: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
49
- URL 10: www.Ids.si.edu (access date: 2019/3/15)
50
- URL11:https://www.metmuseum.org/art/collection/Metropolitan Museum of Art/New York (access date: 2019/3/11)
51
- URL12: www.Philamuseum.org (access date: 2019/5/26)
52
- URL13:https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection (access date: 2019/5/16)
53
- www.Pinterest.com
54
- www.davidmus.dk
55