ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی مضمون کتیبههای مسجد گوهرشاد و مبانی اعتقادی شیعه در دورۀ تیموری و صفوی
کتیبهها بهعنوان عناصر معنایی و تزئینی در معماری اسلامی از ابزارهای مهم در جهت گسترش عقاید و سیاستهای مذهبی حکومتها بر مردم به شمار میروند و، بهلحاظ ماهیت مکتوب خود، بیانگر ایدهها و اندیشههای هر عصرند. مسجد گوهرشاد مشهد بهعنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانیاسلامی از تزیینات و کتیبههای مختلفی با مضامین دینی برخوردار است که در دورههای مختلف تاریخی بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفتهاند. این پژوهش با بهرهگیری از روش «توصیفی تحلیل محتوا» و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانهای و مشاهدۀ آثار، ضمن معرفی کتیبههای دورۀ تیموری و صفوی این مکان مقدس، به تحلیل و بررسی مفاهیم آنها ذیل میانی اعتقادی شیعه پرداخته و به نحو تطبیقی به دنبال پاسخ به این پرسش است که این مضامین چگونه در طول زمان، هم سو با گرایشات مذهبی و فرهنگی هنرمندان و دولتمردان، دچار تغییرات کمی و کیفی شدهاند؟ بررسیها نشان میدهند که در هر دو دوره کتیبههایی با مضمون شیعی وجود دارد. در دورۀ تیموریان این مضامین متأثر از غلبۀ مذهب تسنن در کشور و ظهور نهضتهای صوفی-شیعی و حلقههای ذکر و اجتماعات صوفیانه است، درحالیکه در دورۀ صفوی، با جدایی مذهب از تصوف و غلبۀ شیعیان، شاهد ظهور مضامین صریح در اشاره به اصلیترین مبنای اعتقادی شیعه، یعنی اصل امامت، هستیم. بررسی تطبیقی مضامین این کتیبهها روشی نو در فهم هنر دینی و تأثیر مذهب بر هنر کتیبهنگاری در ادوار مختلف تاریخ هنر اسلامی-ایرانی خواهد بود.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_251_3f6814c9511ee0ec0721ad827161fe96.pdf
2015-10-23
4
18
10.22070/negareh.2015.251
مسجد گوهرشاد
مضمون کتیبهها
مبانی اعتقادی شیعه
تیموریان و صفویان
رباب
فغفوری
r.faghfuri@imamreza.ac.ir
1
دانشجوی دکتری فلسفۀ هنر، دانشگاه بینالمللی امام رضا (ع)، مشهد.
LEAD_AUTHOR
حسن
بلخاری
2
دانشیار گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
AUTHOR
قرآن کریم
1
اوبن، ژان. 1361. مجموعۀ ترجمۀ احوال شاه نعمتالله ولی، ج ۱. تهران: کتابخانۀ طهوری.
2
اوکین، برنارد، 1386. معماری تیموری در خراسان. ترجمۀ مجید آخشینی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس.
3
بحرانى، سید هاشم. 1416ق. البرهان فى تفسیر القرآن، ج 2. تهران: بنیاد بعثت.
4
بلخاری قهی، حسن. 1388. سرگذشت هنر در تمدن اسلامی. تهران: سورۀ مهر.
5
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. 1390. هنر و معماری اسلامی2. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: فرهنگستان هنر.
6
جعفریان، رسول. 1375. تاریخ تشیع در ایران: از آغاز تا قرن هفتم هجری، ج ۱. قم: انصاریان.
7
حاجی قاسمی، کامبیز. 1382. فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران(مساجد). تهران: روزنه.
8
حافظ ابرو، نورالدین لطف الله. 1349. جغرافیا قسمت ربع هرات. به کوشش نجیب مایل هروی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
9
رفیعی، امیرتیمور. 1381. «سیاست مذهبی شاهرخ تیموری»، مجموعه مقالات نخستین همایش ایرانشناسی. تهران: بنیاد ایرانشناسی، ص 276-265.
10
سیدی، مهدی و دیگران. 1386. مسجد و موقوفات گوهرشاد. تهران: بنیاد توسعه و پژوهش وقف.
11
سیوری، راجر. 1380. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
12
شایستهفر، مهناز. 1381. «بررسی محتوایی کتیبههای مذهبی دوران تیموریان و صفویان»، فصلنامۀ علمیپژوهشی علومانسانی دانشگاه الزهرا (س)، س 12، ش 43.
13
شایستهفر، مهناز. 1384. «عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبهنگاری تیموریان و صفویان»، تهران: مطالعات هنر اسلامی
14
شایستهفر، مهناز. 1389. «بررسی تزیینات و کتیبههای قرآنی دو مجموعۀ گوهرشاد و هرات»، دوفصلنامۀ علمیپژوهشی مطالعات هنر اسلامی، ش 12: ص 98- 73.
15
شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست. 1391. هنر ایلخانی و تیموری. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی.
16
شیخ صدوق،1378ق. عیون الأخبارالرضا علیهالسلام، ج۲. محقق و مصحح: مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان.
17
صحراگرد، مهدی. 1392. شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی؛ کتیبههای مسجد گوهرشاد. مشهد: موسسه آفرینشهای هنری
18
صفا، ذبیح الله. 1363. تاریخ ادبیات در ایران، ج ۴. تهران: فردوسی.
19
صنیع الدوله (اعتماد السلطنه)، محمدحسن خان. 1362. مطلع الشمس. تهران: پیشگام.
20
عطاردی، عزیزالله. 1371. تاریخ آستان قدس رضوی، ج ۲. تهران: عطارد.
21
قمی، عباس. 1392. سفینة بحارالانوار و مدینةالحکم و الآثار، ج۱. ترجمۀ هادی صلواتی. تهران: کتاب عقیق دفتر نشر نوید اسلام.
22
گلچین عارفی، مهدی. 1388. «استاد قوام الدین شیرازی: معمار افسانه»، گلستان هنر، ش 16: صص 89- 75.
23
معروف الحسینی، هاشم. 1369. تصوف و شیعه. ترجمۀ محمدصادق عارف. مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
24
مکارم شیرازی، ناصر. 1379 تفسیر نمونه، ج ۴ و 24. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
25
مؤتمن، علی. 1348. تاریخ آستان قدس رضوی. تهران: بانک ملی.
26
کاویانیان، احتشام. 1354. شمس الشموس (تاریخ آستان قدس). مشهد: آستان قدس.
27
محقق، محمد باقر. 1350. نمونه بینات در شأن نزول آیات. بیجا: حیدری.
28
مصدقیان، وحیده. 1384. نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد. تهران: کتاب آبان.
29
میرجعفری، حسین. 1387. تاریخ تحولات ایران در دورۀ تیموریان و ترکمانان. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
30
نوایی، عبدالحسین و غفاری فرد، عباسقلی. 1388. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ صفویهۀ تهران: سمت.
31
ویلبر، دونالد و گلمبک، لیزا. 1374. معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ کرامتالله افسر و محمد یوسف کیانی. تهران: میراث فرهنگی.
32
یزدی مطلق، محمود. 1380. «بانو گوهرشاد»، نشریۀ فرهنگ خراسان، دورۀ اول، ش 3و4: صص 21- 7.
33
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین وجوه معنوی خوشنویسی با تأکید بر رسالۀ صراطالسطور سلطانعلی مشهدی
رسائل خوشنویسی برجایمانده از استادان خوشنویس در تاریخ این هنر شریف ـ ضمن گزارش دقیق از چگونگی ساخت ابزار و مواد، آموزش و مراحل آن ـ گنجینهای از معارف معنوی است که سالک این طریق هنر میبایست گام به گام رعایت کند تا هنر خوشنویسی با قابلیت تحریر کلام الله ظهور یابد. یکی از مهمترین و قدیمترین منابع خوشنویسی رسالۀ صراطالسطور سلطانعلی مشهدی (920 ق) است که از همان آغاز تا پایان رساله، سایۀ وجوه معنوی بر همۀ فصول و فروع آن حاکم است. این مقاله با هدف تبیین نظری سه وجه اساسی و مورد نظر در رسالۀ مذبور یعنی «شرافت و فضیلت معنوی خوشنویسی، قلم و مشق» انجام شده و به روش توصیفی-تحلیلی، سعی در یافتن پاسخی نظری برای این سؤال است که آیا با بهرهگیری از آموزههای صوری و معنوی این رساله میتوان راهی برای شناخت موازین آموزشهای جدید هنری یافت؟
با بررسی و مداقه در این رسالۀ نفیس و شرح و بسط اجمالی آن، سعی شده تا چگونگی تأثیر آموزههای دینی بر شکلگیری این هنر شریف مورد مطالعه قرار گیرد. در نتیجه، دستاورد این مقاله را میتوان تأکید سلطانعلی بر تطهیر نفس توسط مشق نظر و مشق قلم در خوشنویسی دانست که با استعانت از روش معنوی استادان و پیران این طریق حاصل شده و نهایتاً انسان خود قلم حق شده و همانگونه که قلم، «نیک اسباب خوشنویسی» است، انسان نیز نیک اسباب حق میشود.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_252_520fae524f4d1fa0ccc9dbd65841709c.pdf
2015-10-23
18
32
10.22070/negareh.2015.252
وجوه معنوی
صراطالسطور
سلطانعلی مشهدی
خوشنویسی
مشق
قلم
مرکب
محمدعلی
رجبی
1
عضو هیئتعلمی دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد تهران
LEAD_AUTHOR
ابرقوهی، شمس الدین ابراهیم. 1364. مجمع البحرین. تهران: مولی.
1
الاحسائی، محمد بن زین الدین ابی جمهور. 1361. عوالی الئالی العزیزه فی الحادیث، ج4. تهران: سیدالشهدا.
2
آملی، سید حیدر. 1381. جلوۀ دلدار. ترجمۀ سید یوسف ابراهیمیان آملی. تهران: رسانش.
3
بیانی، مهدی، 1363، احوال و اثار خوشنویسان. تهران: علمی.
4
پاینده، ابوالقاسم. 1364. نهج الفصاحه. تهران: جاویدان.
5
سجادی، سیدجعفر. 1362. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانۀ طهوری.
6
شاهکارهای نگارگری ایران. 1384. تهران: موزۀ هنرهای معاصر تهران و مؤسسۀ توسعۀ هنرهای تجسمی.
7
شیمل، آنه ماری. 1368. خوشنویسی و فرهنگ اسلامی. ترجمۀ اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس رضوی.
8
فردید، سید احمد. 1387. دیدار فرهی و فتوحات آخر الزمان. تهران: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر.
9
قلیچخانی، حمیدرضا. 1373. رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
10
قمی، قاضی احمد. 1359. گلستان هنر. بهاهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: کتابخانۀ منوچهری.
11
کلینی، اسحق. 1357. اصول کافی. تهران: المکتبه الاسلامیه.
12
لاهیجی، شیخمحمد. بی تاریخ، مفاتیحالاعجاز فی شرح گلشن راز. تهران: کتابفروشی محمودی.
13
مایل هروی، نجیب. 1372. کتابآرایی در تمدن اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی.
14
میبدی، ابوالفضل رشید الدین. 1361. کشف الاسرار و عده الابرار. بهاهتمام علیاصغر حکمت، ج 9. تهران: امیرکبیر.
15
میرعماد الحسنی، 1356، آداب المشق، چاپ دوم، به خط کیخسرو خروش
16
نصرالله منشی، ابوالمعالی. 1374. کلیله و دمنه. تهران: بهاباد.
17
واعظ کاشفی سبزواری، حسین. 1350. فتوتنامۀ سلطانی. بهاهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
18
همدانی، محمدحسین. 1363. درخشان پرتوی از اصول کافی، ج2. قم: علمیه.
19
Suleiman, Hamid. 1982. Miniature Ilustraion of Alishir Navoi’s Works. Tashkent: Publishing House of The Uzbek.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و تحلیل نقش شکار در دورۀ ساسانی
صحنههای شکار از قدیمیترین کهنالگوهایی است که در دورۀ ساسانی بر روی آثار هنری بهویژه ظروف زرین و سیمین ایجاد شده است. شمایلنگاری، شرح و تفسیر تصاویر نمادی و رمزی شکار حاوی پیامها و بازنمایی اطلاعاتی است که رمزگشایی آنها میتواند جنبههای مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی و مذهبی این دوره را آشکار سازد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل مفاهیم نمادین صحنۀ شکار بر اساس آیکونوگرافی اجزا و عناصر بهکاررفته در این صحنههاست. به همین منظور، 27 اثر ساسانی دارای نقش شکار شناسایی شد و با روش آماری و ثبت اطلاعات در نمودارهای فراوانی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان میدهد که برخلاف دوران پیشین که خدایان و طبقات مرفه در صحنههای شکار حاضر هستند، در این دوره، تنها شاهنشاه ساسانی در مرکز صحنه و بزرگتر از سایر عناصر، سوار بر اسب ظاهر میشوند که با ایدئولوژی دورۀ ساسانی که شاه را نمایندۀ خدا بر روی زمین میدانستند مطابقت دارد. جانوران شکارشده نیز در مذهب زردشت از اهمیت بالایی برخوردار هستند و در این دوره، موجودات شر و اهریمنی نیستند که شاه قصد معدوم کردن آنها را دارد، بلکه موجوداتی مقدس هستند که شکار آنها خیر و برکت را برای شاه بههمراه خواهد آورد و در واقع مفهوم شکار در این دوره فراتر از تفنن و تفریح بوده و ارزش اعتقادی- سیاسی پیدا کرده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_253_35710ed8c664114fd6204fe50f184ab9.pdf
2015-10-23
32
48
10.22070/negareh.2015.253
هنر ساسانی
صحنۀ شکار
دین زردشتی
ایدئولوژی شاهنشاهی
الهام
وثوق بابایی
elham.vosouq@ut.ac.ir
1
دانشجوی دکتری باستانشناسی دورۀ تاریخی، دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
رضا
مهرآفرین
reza.mehrafarin@yahoo.com
2
عضو هیئتعلمی گروه باستانشناسی، دانشگاه مازندران
AUTHOR
اُربِلی، ژوزف. 1387. «فلزکاری ساسانی و آغاز دورۀ اسلامی»، ترجمۀ علی حصوری. در: آرتور پوپ و فیلیپس اَکِرمَن. سیری در هنر ایران. تهران: علمی و فرهنگی، ج 2: صص 953-897.
1
آمیه، پیر. 1372. تاریخ ایلام. ترجمۀ شیرین بیانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
2
بالتر و شایتس، بورگیس- ارتور اپهام پوپ. 1384. نقوش پیشینهدار. ترجمۀ ژیلبرت صدیقپور. تهران.
3
بلعمی، ابوعلیمحمد. 1337. تاریخ طبری. بهاهتمام محمدجواد مشکور. تهران: کتابفروشی خیام.
4
بیکرمن هیننگ - ویلی هانتر. 1384. علم در ایران و شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتیزاده. تهران: قطره.
5
پوپ، آرتور اپهام. 1338. شاهکارهای هنر ایران. اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل خانلری. تهران: مؤسسۀ فرانکلین.
6
پیراوی، مرضیه. 1390. «تحلیل معناشناختی واژۀ ایکون»، مجلۀ متافیزیک دانشگاه اصفهان، ش 11 و 12.
7
دوستخواه، جلیل. 1371. اوستا، کهنترین سرودها و متنهای ایرانی. تهران: مروارید.
8
دیاکونوف، ا. م، 1357 (2537 شاهنشاهی). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.
9
سامی، علی. 1331. تاریخ تمدن ساسانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10
سمسار، محمدحسن. 1343. «اهمیت اسب و تزئینات آن در ایران باستان»، مجلۀ هنر و مردم، ش 20: صص 41-32.
11
شهبازی، شاپور. 1376. «اسب و سوارکاری در ایران باستان»، مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، ش ۱ و ۲: صص40-27.
12
عابددوست، حسین و کاظمپور، زیبا. 1387. «مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسۀ تطبیقی با هنر بینالنهرین»، فصلنامۀ تحلیلی پژوهشی نگره، ش 8و 9: 111-97.
13
فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. ویرایش فریدون جنیدی. تهران: نشر بلخ.
14
فرنبغ دادگی. 1383. بُندَهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: طوس.
15
فریدنژاد، شروین. 1384. «اسب و سوار در هنر ساسانی»، کتاب ماه هنر، ش 89 و 90: صص 153-148.
16
کارنامه اردشیر بابکان. 1318. بهاهتمام صادق هدایت. تهران: چاپخانۀ تابان.
17
کارنوی، ا.جی. 1341. اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تهران: مؤسسۀ انتشارات فرانکلین.
18
کالج، مالکوم. 2537 (1357). پارتیان. ترجمۀ مسعود رجبنیا. تهران: سحر.
19
کخ، هاید ماری. 1383، از زبانِ داریوش. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: کارنگ.
20
کریستنسن، آرتور. 1388. ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
21
گزنفون. 1388. کوروش نامه. ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: علمی و فرهنگی.
22
گیرشمن. 1350. هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ دکتر بهرام فره وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
23
مجید زاده، یوسف. 1370. تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
24
محمدی فر، یعقوب. 1387. هنر و باستانشناسی اشکانی. تهران: سمت.
25
ملکزاده بیانی. 1363. تاریخ مهر در ایران. تهران: یزدان.
26
مک برنی. 1348. «گزارش مقدماتی بررسی و حفاری در غارهای دوشه منطقه کوهدشت». ترجمۀ ذبیحالله رحمتیان. مجلۀ باستانشناسی و هنر ایران، ش 3: صص 14-16.
27
موسوی، سیدمهدی. 1373. بررسی اهمیت مذهبی، معیشتی، تفنن شکار در دوران تاریخی بر اساس مدارک باستانشناسی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
28
میرسعیدی، نادر. 1379. «افسانههای تاریخی در تاریخ ساسانیان»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: صص 435-417.
29
نولدکه، تئودور. 1358. تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب. تهران: انجمن آثار ملی.
30
واندنبرگ، لوئی. 1340. باستانشناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
31
هارپر. پرودِنس. 1379. «سیمینههای درباری ساسانیان»، در: ریچارد اتینگهاوزن و احسان یار شاطر. اوجهای درخشان هنر ایران. ترجمۀ هرمز عبدالهی و رویین پاکباز. تهران: آگاه: صص 131-113.
32
هال، جیمز، 1383، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب (بخش جانوران). ترجمۀ رقیه بهزادیۀ تهران: فرهنگ معاصر.
33
هردوت. 1368. تواریخ. ترجمۀ ع. وحید مازندرانی. تهران: دنیای کتاب،
34
هینلز. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
35
هینتس، والتر. 1371. دنیای گمشدۀ عیلام. ترجمۀ فیروز فیروزنیا. تهران: علمی و فرهنگی.
36
یاحقی، محمدجعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
37
یافه، آنیهلا. 1352. «سمبولیسم در هنرهای بصری» در: انسان و سمبلهایش. ترجمۀ ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر: صص 157-22.
38
Ackerman, Phyllis. 1977. “some problems of early iconography “in A Survey of Persian Art From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol II, pp 831-895.
39
Lukunin,V.G. 1983. in cambridg history of iran, vol 3.
40
Orbeli, Josef. 1977. "Sasanian and early Islamic metalwork" in A Survey of Persian Art From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol II, p 722-77.
41
Pope, Arthur. 1977. A Survey of Persian Art; From Prehistoric times to the present, Tehran: Soroush Press, Vol VII.
42
ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر هنر ایران بر سفالگری چین با تأکید بر دورۀ اسلامی
ایران و چین بهعنوان دو تمدن بزرگ و کهن، یکی درشرق آسیا ودیگری در غرب آسیا، همواره در طول تاریخ روابطی دیرینه و گسترده داشتهاند. این دو کشور در قبل از اسلام در ایران تنها از طریق جاده زمینی و مشهور ابریشم و بعد از اسلام از راه دریایی با یکدیگر در ارتباط بودند، که این روابط در سه زمینۀ مهم تجارت، مذهب و روابط سیاسی قابل بررسی هستند. این ارتباطات و رفتوآمدهای تجاری بین دو کشور در طول تاریخ تأثیرات فراوانی بر هنرهای آنها داشته است. بررسی این تعاملات اغلب منجر به بازگویی تأثیر هنر چین بر ایران بوده و در این میان تأثیرات هنر ایران بر چین چندان بیان نگردیده و حتی نادیده گرفته شده است. این تأثیرگذاری هم در قبل از اسلام و هم در بعد از اسلام در ایران قابل مشاهده است؛ اما باید گفت که این تأثیرگذاری در بعد از اسلام بیشتر بوده و مدارک و آثار بیشتری هم از این دورۀ باقی مانده است. در این نوشتار میکوشیم که با روشی تاریخی-تحلیلی و با مطالعۀ منابع تاریخی کهن و نیز مشاهدۀ آثار هنری باقیمانده از دو تمدن ایران و چین به بررسی چگونگی تأثیر هنر ایران بر هنر چین بپردازیم. با توجه به نتایج میتوان گفت که هنر ایران نیز هنر چین بهخصوص سفالگری آن در دورههای مختلف تاریخی تأثیر داشته است. با بررسی ظروف سفالی چین میتوان نشانههایی از تأثیر هنر ایران را در سه مشخصۀ شکل ظروف، تکنیک لعابکاری و نقوش روی آنها مشاهده کرد.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_254_f20b7d986ed182b93d0b883654ab35c8.pdf
2015-10-23
48
60
10.22070/negareh.2015.254
ایران
چین
سفالگری
فلزکاری
بتول
لطفی
lotfibatool@yahoo.com
1
کارشناس ارشد هنر اسلامی گرایش سفال و سرامیک، دانشکدۀ معماری و هنر کاشان.
LEAD_AUTHOR
عباس
اکبری
abbas_a_uk@yahoo.com
2
استادیار دانشکدۀ معماری و هنر دانشگاه کاشان.
AUTHOR
محسن
جاوری
javeri@kashanu.ac.ir
3
استادیار باستانشناسی دانشکدۀ معماری و هنر دانشگاه کاشان.
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
جایگاه خیال در آثار استاد محمود فرشچیان (با تأکید بر نگارة برای زیستن)
خیال در نزد حکیمان و فیلسوفان ایرانی و غربی از بنیادیترین و پیچیدهترین مسائل عالم هستی است. مسئله این پژوهش این بوده که آیا عنصر خیال بهعنوان جوهرۀ اصلی زیباییشناسی سبک فرشچیان مطرح است؟ و اگر چنین است، گونۀ خیال یا رویکرد هنرمند به عنصر خیال چگونه بوده است؟
در این نوشتار، برای نخستین بار سعی گردیده تا جایگاه خیال در مجموعه آثار هنرمند (538 اثر) مورد نقد و بررسی قرار گیرد و هدف این پژوهش نیز اثبات و تبیین جایگاه خیال بهعنوان جوهرۀ اساسی آثار نوآورانۀ هنرمند و مشخص نمودن گونههای خیال در آثار هنرمند بوده است. این پژوهش از نوع نظری و با روش توصیفی تحلیلی آثار و با رویکردی تأویلی و ترکیبی انجام گرفته است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی و کیفی بوده است.
نتیجه این پژوهش بر اساس یافتهها این بوده است که به سه دلیل عنصرخیال بهعنوان جوهرۀ اصلی آثار و شالودۀ زیباییشناسی سبک محمود فرشچیان مطرح است: نخست، تنوع موضوعی، دوم، درصد بالای طبقه غنایی و سوم بیان قدرتمند و خلاقانۀ آثار. همچنین، رویکرد فرشچیان به عنصر خیال یا گونههای آن دارای سیری استعلایی و دارای نقشی بنیادین است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_255_27d560e26acf12f10229c12d71711bf4.pdf
2015-10-23
60
8
10.22070/negareh.2015.255
نگارگری
عالم مثال
قوۀ خیال
طبقهبندی موضوعی
فرشچیان
امیر
رضایی نبرد
rezaeinabard@ut.ac.ir
1
دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
LEAD_AUTHOR
آشتیانی، سید جلالالدین.1370. شرح مقدمۀ قیصری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
1
برت، آر.ال. 1382. تخیل. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مرکز.
2
برومند، منوچهر. 1386. سیری در مکتب نقاشی استاد محمود فرشچیان. پاریس: بی نا.
3
بوهم، دیوید. 1381. دربارۀ خلاقیت. ترجمۀ محمدعلی حسیننژاد. تهران: ساقی.
4
چیتیک، ویلیام. 1385. عوالم خیال. ترجمۀ قاسم کاکایی. تهران: هرمس.
5
خرد جاویدان. 1382. مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنتگرایان معاصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
6
خواجوی، محمد. 1363. مفاتیح الغیب. تهران: مولی.
7
روزت،ای. 1371. روانشناسی تخیل. ترجمۀ پروانه میلانی و اصغر الهی. تهران: گوتنبرگ.
8
شایگان، داریوش.1373. آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: فرزان روز.
9
شیخالاسلامی، علی.1383. خیال، مثال و جمال در عرفان اسلامی. تهران: فرهنگستان هنر.
10
عثمان، عبدالکریم. 1369. روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی (دفتر اول). ترجمۀ سیدمحمدباقر حجتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
11
عثمان، عبدالکریم. ۱۳۷۸. روانشناسی از دیدگاه غزالی و دانشمندان اسلامی (دفتر دوم). ترجمۀ سیدمحمدباقر حجتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
12
فدایی، غلامرضا.1389. طرحی نو در طبقهبندی علوم. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
13
فرشچیان، محمود. 1355. نقاشی و طراحیها (هنر و هنرمندان، شماره 3، ج ۱). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
14
فرشچیان، محمود. 1370. سیمای پهلوانان شیر اوژن در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی. تهران: سروش و نگار.
15
فرشچیان، محمود. 1372. نقاشی و طراحیها، ج ۳. تهران: نگار.
16
رباعیهای خیام. 1384. به اهتمام و ترجمۀ حسین صادقی، نقاشی محمود فرشچیان، خط غلامحسین امیرخانی. تهران: یساولی.
17
فرشچیان، محمود. 1385. نقاشیهای برگزیده (مجموعه کتابهای ایران ما-3). تهران: زرین و سیمین.
18
فرشچیان، محمود. 1387. نقاشی و طراحیها. مشتمل بر 150 اثر نگارگری و طراحی. ج ۵. تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا.
19
فرشچیان، محمود. 1389. برگزیده آثار نقاشی. تهران: نگار.
20
فرشچیان، محمود. 1391. محمود فرشچیان: برگزیده آثار1354-1380. تهران: یساولی.
21
فرشچیان، محمود. 1392. آثار استاد محمود فرشچیان: نیایش نور. تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا.
22
فرشچیان، محمود. 1391الف. طراحیها. تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا.
23
فرشچیان، محمود. 1391ب. نقاشی و طراحیها. تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا.
24
کانت، ایمانوئل.1390. نقد قوۀ حکم. ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان. تهران: نشر نی.
25
لاهیجی، عبد الرزاق.1364. گزیدۀ گوهر مراد. بهاهتمام ص. موحد. تهران: طهوری.
26
Farshchian. Mahmoud. 1991. Mahmoud Farshchian. Volume 2. New York: Homai.
27
Farshchian, Mahmoud. 2004. Mahmoud Farshchian. Volume 3. New York: Homai.
28
Forrester, Michael. 2000. Psychology of the Image. London and Philadelphia: Routledge.
29
The Americana Encyclopedia. 1995. GrollerIncorporated. Printed and Manufactured In The U.S.A.
30
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل بازنمود رویکرد سنّتگرا در آثار نقاشیخط دهۀ هشتاد ایران
نقاشیخط ایران در دهۀ هشتاد تحتتأثیر رویکرد سنّتگراست. منظور از رویکرد سنّتگرا جریاناتی است که گرایش غالب آنها بازگشت به سنّت برای احیای هویت است. نگارنده در این مقاله به بررسی چگونگی اثرگذاری این رویکرد بر آثار نقاشیخط این دهه میپردازد. بنابراین، با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی اجتماعی، به این سؤال میپردازد که رویکرد سنّتگرا از طریق چه مؤلفههایی در نقاشیخط دهۀ هشتاد ایران بازنمود یافته است. در این راستا ۲ اثر از ۱۰ هنرمند شاخص این عرصه بهعنوان نمونۀ آماری مورد بررسی قرار گرفت که یافتههای تحقیق نشان میدهد شاخصههایی در آثار تکرار شده است که در رویکرد سنّتگرا بهعنوان دلالتگر مفهوم سنّت ترویج شدهاند. این امر تحتتأثیر شرایط بازار اقتصادی هنر نیز قرار گرفته و رونق فروش آثار نقاشیخط در خاورمیانه و کشورهای عربی در این دهه بر تمایل به استفاده از از این عناصر افزوده است اما با توجه به محدودیتهای چارچوبی رویکرد سنّتگرا اغلب آثار از بعد معنایی تهی و به یک اثر بصری زیبا خلاصه گشتند. معدود آثار معناگرا نیز صرفاً در حد انتقال مفاهیم سنّتی توان مفهومی داشته و از بازگویی جریانات اجتماعی - که ظرفیت نقادی و اثرگذاری بر جامعه را ایجاد میکند - تهی هستند.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_256_ef7eaf1bc4d7e96b782ac1e5558a7ab4.pdf
2015-10-23
78
92
10.22070/negareh.2015.256
خوشنویسی
دهۀ هشتاد
رویکرد سنّتگرا
سنّت
نقاشیخط
جواد
علیمحمدی اردکانی
alimohammadi@yahoo.com
1
استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
LEAD_AUTHOR
پرنیا
پژوهشفر
p.pazhuhesh@gmail.com
2
کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد یزد.
AUTHOR
آریان پور ، امیرحسین. (1380). جامعه شناسی هنر . تهران : نشرگسترده
1
آغداشلو ، آیدین . (1375) . ازخوشیها وحسرت ها . تهران : نشر فرهنگ معاصر
2
احمدی ، بابک . (1387). حقیقت و زیبایی(درسهای فلسفه هنر). تهران : نشرمرکز
3
افشار مهاجر ، کامران . (1384). هنرمند ایرانی و مدرنیسم . تهران : نشر دانشگاه هنر تهران
4
امامی ، کریم . سقاخانه(بروشور نمایشگاه). تهران : موزه هنرهای معاصر
5
امامی جمعه ، سیّد مهدی . طالبی ، زهرا . (1391) . [سنّت و سنّتگرایی از دیدگاه فریتیوف شوان و دکتر سّید حسین نصر] ، مجله الهیات تطبیقی(علمی پژوهشی)، سال سوم ، شماره هفتم ، 37-56
6
بختیاری ، جواد . (1364). [جوهره و ساختار هندسی خط نستعلیق]، فصلنامه هنر ، شماره 9 ، 130-45
7
بختیاری ، جواد . (1369). [خط نستعلیق جلوه ناب هنر آبستره]، فصلنامه هنر ، شماره 19 ، ص 98-101
8
براتی ، پرویز . (1389). [بازیگران عمده مارکت هنر ایران مجله هنر فردا]، شماره 3+28
9
بلخاری قهی ، حسن . (1384). [جایگاه کیهان شناختی دایره و مربع در معماری مقدّس (اسلامی) ]، نشریه هنرهای زیبا ، شماره 24، 5-14
10
بورکهارت ، تیتوس . (1392). هنر مقدس(اصول و روش ها). جلال ستاری ، تهران : نشر سروش
11
پاکباز ، رویین . (1387). دایره المعارف هنر . تهران : نشر فرهنگ معاصر
12
پرویزی ، محمد . (1382). [انتزاع سقاخانهای (سلسله بحثهای تحلیل(10)درآمدی برنقدتجربههای انتزاعی درایران) ]، مجله تندیس ، شماره 13 ، 8-10
13
پورحسینی ، بهرنگ . (1392). [آنچه کیوریتورها به ما نمیگویند(چند گزاره در باب کیوریتوری) ]، تندیس ، 5 شهریور 1392 ، شماره 256 ، 5
14
تیموری ، کاوه . (1390). [بزرگان نقاشیخط معاصر ایران (استاد جلیل رسولی سیری در زندگی و آثار) ]، مجله رشد آموزش هنر ، دوره نهم شماره 2 ، 32-35
15
تیموری ، کاوه . (1392). [بررسی ویژگیهای نسل دوم و سوم نقاشیخط در ایران]، کتاب ماه هنر ، شماره 185 ، 50-61
16
جمشیدی ، محمدحسین . ایراننژاد ، ابراهیم . (1390). [چالش غربگرایی وبازگشت به خویشتن دراندیشةجلال آل احمد]، فصلنامه مطالعات ملّی، شماره46 ، 57-82
17
جهانبگلو ، رامین . (1389). جست وجوی امرقدسی گفتگوی رامین جهانبگلو باسید حسین نصر . سیدمصطفی شهرآیینی . تهران : نشرنی
18
جهانگرد ، علی اکبر . (1391 ). [تحلیل مفهوم زیبایی وسنّت]، روزنامه اطلاعات ، شماره 25531
19
حامدی ، محمدحسن . (1383). [حاشیه ای برجوابیه صادق تبریزی]، تندیس ، شماره 31 ، 6-7
20
خاتمی ، محمود . (1390). پیش درآمد فلسفه ای برای هنرایرانی . تهران : فرهنگستان هنر
21
راودراد ، اعظم . (1384). [جایگاه اقتصاد در جامعه شناسی هنر]، مجله بیناب ، شماره 8 ، 48-63
22
شاد قزوینی ، پریسا . (1386). [تفاوت نوآوری و نوگرایی در هنر با رویکردی به نقاشی معاصر در ایران]، کتاب ماه هنر ، شماره 111-112 ، 68-75
23
شاهی ، ابوالفضل . (1392). [پرونده در آزادی هنر یا بند ادب]، تندیس ، شماره 259 ، 7
24
شریعتی ، علی . (1377). بازگشت . تهران : نشرالهام
25
شریفی زیندشتی ، بهروز . اوجی ، مصطفی . (1388). [نقاشیخط مکتیبی نوپا و اصیل در هنرمعاصر ایران]، کتاب ماه هنر ، 30-37
26
صادقی ، فاطمه . محمودآبادی ، عظیم . (1391). [گفتگوی عظیم محمودآبادی یا فاطمه صادقی با عنوان روشنفکری دینی در تحقق اهدافش موفق بوده است]، روزنامه اعتماد ، شماره 2548
27
صالحی ، آزاده . (1389). [گفتگو با صادق تبریزی، هنرمند نقاش :فضای هنری تهران بلاتکلیف است]، روزنامه جام جم ، شماره 2943
28
فکوهی ، ناصر . (1391). انسان شناسی هنر (زیبایی، قدرت، اساطیر). تهران : نشر ثالث
29
کامیاب ، هرمز . (1351). [من از زیبائی به سوی مفهوم کلی میروم(گفتگوئی باحسین زندهرودی)]، ماهنامه فرهنگیهنری رودکی ، سال دوم ، شماره چهارده ، 14-15
30
کچوئیان ، حسین . (1387). تطورات گفتمانهای هویتی ایران (ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد). تهران : نشر نی
31
گلستانه ، علی . (1392). [نقدی بر نقد ایدئولوژیک هنر]، تندیس ، شماره 267 ؛ 9
32
گودرزی ، مرتضی . (1380). جست و جوی هویت در نقاشی معاصر ایران . تهران : انتشارات علمی و فرهنگی
33
گودرزی ، مرتضی . (1384). تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر . تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
34
عابددوست ، حسین . کاظم پور ، زیبا . (1389). [جامعه شناسی مکتب نقاشی سقاخانهای]، کتاب ماه هنر ، شماره 144 ، 48-57
35
معرک نژاد ، سید رسول . (1378). [جنبش نوگرایی در نقاشی معاصر ایران(پیشگامان نقاشی نوگرا)] ، فصلنامه کارافن ، سال سوم ؛ شماره نوزدهم
36
میرسپاسی ، علی . (1384). تأملّی در مدرنیته ایرانی (بحثی درباره گفتمانهای روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران) . جلال توکلیان . تهران : نشر طرح نو
37
نصر ، سیدحسین . (1382). جوان مسلمان ودنیای متجدد . مرتضی اسعدی . تهران : نشرطرحنو
38
نصر ، سیدحسین . (1382). مسلمان ودنیای متجدد . مرتضی اسعدی . تهران : چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاداسلامی
39
نصر ، سیدحسین . (1386). اسلام سنّتی دردنیای متجدد . محمدصالحی . تهران : دفترپژوهش ونشرسهروردی
40
نصر ، سیدحسین . (1388). معرفت ومعنویت . انشاءا. . . رحمتی . تهران : دفترپژوهش ونشرسهروردی
41
منابع اینترنتی
42
خبرگزاری فارس . 24/5/1391 . [حکایت رازی که جواد بختیاری در خط نستعلیق کشف کرد]
43
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910516001159
44
خبرگزاری فارس . 20/2/91 . [نقاشیهایی که فرم خط دارند لزوماً نقاشیخط نیستند]
45
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910219000813
46
مرکز دایره المعارف اسلامی . 7/6/1392 . [من ِ بیخویشتن(گفتاری از محمد احصایی در 74 سالگیاش) ]
47
http://www.cgie.org.ir/fa/news/4789
48
مهر نیوز . 18/6/1391 . [صادق تبریزی : انجمن خوشنویسان ناکارآمد است]
49
http://www.mehrnews.com/news/1691742/%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
50
همشهری آنلاین . 3/11/1389 . [نقاشیخطهای جلیل رسولی رونمایی میشود]
51
http://www.hamshahrionline.ir/details/126484/Art/artexpo
52
هنر نیوز . 25/7/1389. [شکایت از مجموعهداری که بدون اطلاع هنرمندان نقاشیها را به کریستی برد]
53
http://honarnews.com/vdcenf8z.jh8vei9bbj.html
54
جام جم آنلاین . 1/11/1392 . [خوشنویسی افجه ای در موزه متروپولیتن]، جام جم آنلاین
55
http://jamejamonline.ir/online/1353516549014599054
56
جام جم آنلاین ، 13/2/1387 . [فروش خیرهکننده آثار هنرمندان ایرانی در حراج کریستی] شماره خبر: 100937416987
57
http://www1.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100937416987
58
دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قم . 6/2/1393 . [بررسی دیدگاه های بورکهارت و نصر درباره هنر اسلامی]
59
http://qomirib.ac.ir/index.aspx?pid=99&articleid=50715
60