ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل ساختاری رقم در قرآنهای ثبتشدۀ موزۀ ملی قرآن
ارزش کتابت در میان مسلمانان و بهخصوص نگارش قرآن بهعنوان کلام وحی در جهان اسلام به حدی از اعتبار برخوردار است که گسترۀ وسیعی از هنرها و هنرمندان حوزۀ کتابآرایی را به نیت قرب الهی به خود وابسته کرده است. پرداختن به این مهم و رخصت دخول در این وادی مقدس، شایستگی، شأن و منزلتی میخواهد که به آسانی به دست نیامده و تنها به مهارت در اجرا منتهی نمیشود. در طول تاریخ اسلام عرفا، حکما و هنرمندان اندکی به کسب چنین شایستگی مفتخر گردیدهاند و عدۀ معدودی از آنها جرئت ثبت نام خود را بهعنوان رقم داشتهاند. بررسی این مرقومات اطلاعات ذیقیمت و مهمی را از نظر نام و نشان کاتب و همچنین شناخت سبکهای متفاوت نُسَخ قرآنی در ادوار مختلف در اختیار پژوهشگران گذاشته است و در حکم شناسنامۀ این کتابهای آسمانی است. به همین دلیل، مشاهده و مطالعۀ قرآنهای ثبت ملی در موزۀ قرآن انگیزۀ اصلی و هدف این پژوهش بنیادی قرار گرفت و تعداد شش نمونه از این قرآنها که دارای رقم بود انتخاب گردید. در انتها با رویکردی تحلیلی توصیفی رقمهای مورد نظر بررسی شد. مهمترین نتیجۀ قابل ذکر این است که تقیه و تعهد اخلاقی در کاتبان قرآنی، که متأثر از آیینهای دینی و آداب معنوی بودهاست، هنرمند را ملزم به رعایت تواضع و فروتنی برای نگارش نام خود در کنار نثر معظم قرآن گردانده است که این شیوۀ رقمنگاری کمتر در کتابت نُسَخ غیرقرآنی مشاهده میشود.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_168_16e7013aa77960ce162381f6084ef745.pdf
2014-11-22
5
21
رقم
قرآن
انجامه
کتابت
موزۀ ملی قرآن
مهران
هوشیار
mazdana@gmail.com
1
استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه سوره، شهر تهران، استان تهران
LEAD_AUTHOR
پگاه
حامد
pegah.hamed@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسیارشد صنایعدستی دانشکدۀ هنر دانشگاه سوره،
AUTHOR
نسترن
غمگسار
nastaran.gh87@yahoo.com
3
دانشجوی کارشناسیارشد صنایعدستی دانشکدۀ هنر دانشگاه سوره،
AUTHOR
افشار، ایرج. 1381. «نُسخهشناسی: مقام انجامه در نُسخه». نامۀ بهارستان، ش 5: 39-100.
1
پاکسرشت، مرتضی. 1379. خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن مجید. تهران: قدیانی.
2
خلیلی، ناصر و جیمز، دیوید. 1381. کمال آراستگی: قرآن نویسی تا قرن دوازدهم هجری قمری. ترجمۀ پیام بهتاش. تهران: کارنگ.
3
رتیرز، جورج. 1393. نظریۀ جامعهشناختی. ترجمۀ عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس.
4
رمضانی، وحیده. 1383. «بررسی وضعیت خط در ایران از آغاز تا کنون». تاریخپژوهی، ش 21: 23-48.
5
سفادی، یاسین حمید، 1381. خوشنویسی اسلامی. ترجمۀ مهناز شایستهفر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
6
شکراللهی طالقانی، احسانالله.1380. «مکتب صفا، انگیزههای گرایش به کتابت و خوشنویسی»، پیامبهارستان، ش 4: 12-13.
7
شیمل، آنه ماری.1381. خوشنویسی اسلامی. ترجمۀ مهناز شایستهفر. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8
صفری آق قلعه، علی. 1390. نُسخهشناخت: پژوهشنامۀ نُسخهشناسی نُسَخ خطی فارسی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
9
عالی افندی، مصطفی. 1369. مناقب هنروران. ترجمۀ توفیق ه.سبحانی. تهران: سروش.
10
کاوسی، ولیالله و دیگران. 1392. خوشنویسی. تهران: کتاب مرجع.
11
گلستان قرآن (مجله). 1379. «نُسخهشناسی یک جلد قرآن کریم نفیس»، ش 35: 27 -28.
12
لینگز، مارتین. 1377. هنر خط و تذهیب قرآنی. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: گروس.
13
مایل هروی، نجیب. 1380. تاریخ نُسخهپردازی و تصحیح انتقادی نُسخههای خطی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
14
منشی قمی، احمد بن حسین. 1366. گلستان هنر. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: کتابخانۀ منوچهری.
15
نوشاهی، عارف. 1387. «نُسخههای خطی؛ میراث گرانبهای فرهنگ ایران: ترقیمهنویسی نُسخههای خطی». کتاب ماه ادبیات، ش 134: 80-86.
16
نوشاهی، عارف. 1381. «ترقیمۀ نمونه»، نامۀ بهارستان، ش ۱: 105-108.
17
هاشمی، سید عبدالقادر.1381. «ترقیمهها و مهرها و عرضدیدهها». نامۀ بهارستان، ش 5: 241-252.
18
وبسایت انجمن خوشنویسان اصفهان. «عنایتالله حسینی». بازبینی: 19 آذر 1387:
19
www.anjomanke.com
20
ویکیپدیا: «محمد شفیع تبریزی». بازبینی: 14 اردیبهشت 1391:
21
www.fa.wikipedia.org
22
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی ساختار و صفحهآرایی صفحات افتتاح نسخ قرآن مجید از قرن پنجم تا دوازدهم هجری
پیشرفت و تکامل هنرهای کتابآرایی مرهون جایگاه والای کتاب آسمانی قرآن و اعتبار آن نزد مسلمانان است. پس از ورود اسلام به ایران، کتابت و تزیین صفحات قرآن اهمیت ویژهای یافت و غنیترین تزیینات و تناسبات در فتح باب قرآنها ظاهر شد. صفحهآرایی یکی از هنرهای وابسته و شاخص کتابآرایی و قرآننگاری است که میان عناصر صفحه روابط متناسبی برقرار میکند. در این پژوهش اصول صفحهآرایی صفحات افتتاح قرآنها در طول هشت سده بررسی شد تا نفایس هنر اسلامی بهتر شناسایی شود. نتایج پژوهش نشان داد ریشههای مشترکی در تقسیمات، نسبتها و ترکیببندی صفحات افتتاح قرآنهای این ادوار وجود دارد که انتقال دستاوردها و سنتهای صفحهآرایی را تأیید میکند. اوراق افتتاح قرآنها در پیروی از نسبتهای طلایی و موزون، تقسیمات و چیدمان منطقی عناصر و بهرهگیری از امکانات نوشتار و فضای خالی در ساماندهی صفحه شاخص بودهاند و بر اساس الگویی هندسی طراحی شدهاند. این مقاله بهروش توصیفی_تحلیلی صورت پذیرفته و اطلاعات لازم از منابع کتابخانهای و مشاهدۀ آثار جمعآوری شده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_169_7ac4e063458a1cfb63b26a4de2879ee9.pdf
2014-09-23
23
35
صفحهآرایی
صفحات افتتاح
قرآنهای سدۀ پنجم تا دوازدهم
ندا
شفیقی
neda.shafighy@gmail.com
1
کارشناسارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،
AUTHOR
محسن
مراثی
2
استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد،
LEAD_AUTHOR
آیتاللهی، حبیبالله. 1382. مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
1
افشار مهاجر، کامران. 1383. پایه و اصول صفحهآرایی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی.
2
افشار مهاجر، کامران. 1380. «تأثیر صفحهآرایی قرآنهای خطی بر گرافیک معاصر»، گلستان قرآن، دوره جدید، ش 57: 26-15.
3
بوزجانی، ابوالوفا. 1369. هندسۀ ایرانی. ترجمۀ سیدعلیرضا جذبی. تهران: سروش.
4
حسینیراد، عبدالمجید. 1382. مبانی هنرهای تجسمی، قسمت اول. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی.
5
دروش، فرانسوا. 1383. «سطراندازی و صفحهآرایی»، نامۀ بهارستان، ترجمۀ محمدحسین مرعشی، س 5، ش2و1: 84-65.
6
ریاضی، محمدرضا. 1379. «کتابت دوران اسلامی»، باستانشناسی و هنر، ش 3و2: 48-36.
7
کاظمی، سامره. 1387. «بررسی اصول صفحهآرایی قرآنهای ایلخانی»، هنرهای زیبا، ش 33: 102-95.
8
مایل هروی، نجیب. 1372. کتابآرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
9
معین، محمد. ۱۳۶۲. فرهنگ فارسی معین. تهران: امیرکبیر.
10
نجفی شوشتری، سیدمحمدباقر. 2004. مصحف ایران به خط و نگار هنرمندان ایران در طول هزار سال. کلن: مانوسکا.
11
Hambidge, Jay. 2003. Dynamic Symmetry: The Greek Vase. Whitefish, MT: Kessinger Publishing. pp. 19–29.
12
Ghyka,Matila. 1977.The Geometry of Art and Life. New York: Dover Publications.
13
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی زمینه و علل بیرغبتی نگارگران مسلمان به شمایلنگاری پیامبر اسلام (ص) تا قبل از دورۀ ایلخانی
اگرچه پژوهشگران دربارۀ نخستین تصویر از پیامبر در نگارگری اختلاف نظر دارند اما باید پذیرفت که با ظهور ایلخانان در ایران شمایلنگاری به رشد چشمگیری دست یافت و پرسش اینجاست که چرا تا پیش از این عصر تصویرگری پیامبر چندان مورد توجه نگارگران مسلمان قرار نگرفته بود؟ به سخنی دیگر، چرا هنگامی که مسلمانان با فرهنگ و تمدن مسیحی آشنا شدند از شمایلنگاری مسیحی تأثیری نپذیرفتند؟ هدف از این پژوهش آن است که با نقد دیدگاه مورخان هنر و بررسی میزان تأثیرگذاری فقه تصویر به زمینه و علل بیرغبتی هنرمندان نسبت به شمایلنگاری پیامبر پی ببریم. بنا به یافتههای این مقاله، مضامین علمی و افسانهای کتابهایی که برای تصویرسازی انتخاب میشدند این زمینه را برای نگارگران فراهم نمیکرد تا به شمایلنگاری دست بزنند و از دیگرسو دیدگاه مسلمانان و مقام و موقعیت پیامبر این میل را در نگارگران به وجود نمیآورد تا بتوانند شمایلنگاری کنند. روش تحقیق این نوشتار تحلیلیتوصیفی است و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانهای است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_170_c7331efd436d51a020f3f894da17284c.pdf
2014-09-23
37
45
شمایلنگاری
تصویر
فقه
پیامبراسلام (ص)
محمدجواد
سعیدیزاده
saeedizade@gmail.com
1
دانشجوی دکتری حکمت هنر دینی، دانشکدۀ ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب،
LEAD_AUTHOR
سیدرضی
موسوی گیلانی
s_razi2003@yahoo.com
2
استادیار دانشکدۀ ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب،
AUTHOR
آبی، حسن بن ابیطالب. 1410. کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. تحقیق علی پناه الاشتهاردی، حسین الیزدی. ج 1. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الاسلامی.
1
آدامز، لوری اشنایدر. 1388. روششناسی هنر. ترجمۀ علی معصومی. تهران: چاپ و نشر نظر.
2
آژند، یعقوب. 1389. نگارگری ایران پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران. ج 1. تهران: سمت.
3
ابنادریس، محمد بن احمد. 1417. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. ج 2. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الاسلامی.
4
ابنبابویه، محمد بن علی. 1404. عیون اخبارالرضا ع. ج 1. بیروت: اعلمی.
5
ابیالصلاح الحلبی، تقیالدین. 1387. الکافی فی الفقه. تحقیق رضا استادی. قم: بوستان کتاب.
6
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، الگ. 1384. هنر و معاری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. ج 1. تهران: سمت.
7
بلر، شیلا، جاناتان ام. بلوم. 1385. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: سروش.
8
بورکهارت، تیتوس. 1386. مبانی هنر اسلامی. ترجمه امیر نصری. تهران: حقیقت.
9
تاجدینی، علی. 1376. مبانی هنر معنوی: مقالاتی از هانری کربن... [و دیگران]. به کوشش دفتر مطالعات دینی هنر. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
10
تبار صفر، صفدر. 1387. «خداگونگی انسان در آفرینش بررسی روایت ان الله خلق آدم علی صورته»، معرفت، 132: 91-106.
11
جزیری، عبدالرحمن. 1377. الفقه علی المذاهب الاربعة. غروی، محمد و مازح، یاسر. مذهب اهل البیت ع. ج 2. بیروت: منشورات دارالثقلین.
12
جعفریان، رسول. 1385. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. قم: انصاریان.
13
سلار دیلمی، حمزهبن عبدالعزیز. 1414. المراسم العلویة فی الاحکام الانبویة. تحقیق محسن حسینی امینی. بیروت: دارالحق.
14
شایستهفر، مهناز. 1384. هنر شیعی: عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
15
شایستهفر، مهناز و کیان، کتایون و شایستهفر، زهره. 1390. «بررسی موضوعی شمایلنگاری پیامبر اسلام (ص) در نگارگری دوره ایلخانی و حضرت مسیح در نقاشی مذهبی بیزانس متأخر»، مطالعات هنر اسلامی، 14: 41ـ60.
16
شمیلی، فرنوش. 1387. مجموعه مقالات منتخب همایش « تجلی حسن محمدی (ص) در هنر»، تبریز: رسالت یعقوبی.
17
طوسی، محمد بن حسن. 1400. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
18
عدل، شهریار. 1379. هنر و جامعه در جهان ایرانی. ترجمۀ احسان اشراقی، شهریار عدل. تهران: توس.
19
عکاشه، ثروت. 1380. نگارگری اسلامی. ترجمۀ غلامرضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
20
علامه حلی. 1419. تبصرة المتعلمین فی احکام الدین. تحقیق احمد الحسینی الاشکوری. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
21
قاضی، عبدالعزیز بن البراج. 1406. المهذب. ج 1. قم: لجماعة المدرسین فی حوزة العلمیه، مؤسسة النشر الاسلامی.
22
قرآن. سوره ممتحنه. آیه 4. سوره احزاب. آیه 21.
23
کاشانی ها، زهرا. 1387. «الگو بودن حضرت مریم ع در قرآن و انجیل»، بانوان شیعه، 17: 45ـ71.
24
محقق حلی، جعفر بن حسن. 1389. شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ج 1. تهران: خرسندی.
25
مددپور، محمد. 1384. تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بینالملل.
26
مفید، محمدبن محمد، المقنعه. 1417. قم: لجماعة المدرسین فی حوزة العلمیه، موسسة النشر الاسلامی.
27
ملکمکان، حمید و سلطانی، مصطفی و جوان آراسته، امیر. 1389. تشیع در عراق در قرون نخستین. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
28
نصری، امیر. 1388. حکمت شمایل های مسیحی. تهران: چشمه.
29
نصری اشرفی، جهانگیر و شیرزادی آهودشتی، عباس. 1388. تاریخ هنر ایران. ج 2. تهران: آرون.
30
هیلن برند، رابرت. 1386. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
31
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی گونهها، شیوهها و جغرافیای تولید فرش ایران در پنج قرن اولیۀ هجری، با تکیه بر منابع مکتوب
فرش دستباف، بهلحاظ خصوصیات مواد بهکاررفته در آن، طول عمر و دوامی نسبتاً کوتاه دارد و این مسئله همواره مطالعات و پژوهشهای تاریخی و دیرینهشناسی مرتبط به این محصول را با مشکلاتی فراوان مواجه ساخته است. این آسیب در بررسی تاریخ فرش ایران اسلامی بیش از همه در پنج قرن اولیۀ هجری محسوس است. در این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت فرشبافی ایران در پنج قرن اولیۀ هجری بهلحاظ تنوع گونههای فرش دستباف و نیز جغرافیای مناطق تولید، به منابع مکتوب (تاریخی و ادبی) استناد شده است. روش تحقیق در این مقاله از نوع تاریخی و روش جمعآوری آن کتابخانهای است. نتایج پژوهشی بیانگر آن است که علیرغم کمبود آثار مرتبط با فرش دستباف در دورۀ مذکور، اسامی بسیاری از فرشهای تولیدی معاصر مانند قالی، گلیم، پلاس، نمد، حصیر، و زیلو در منابع مکتوب قابل ردیابی است. همچنین مناطق وابسته به دیلمان، خراسان، آذربایجان، پارس، عراق و ماوراءالنهر از برجستهترین مراکزی است که فرشبافی در آنها رایج بوده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_171_8cd37485093b42dd20246a12c756b36a.pdf
2014-10-22
47
59
فرش پرزدار
فرش تختباف
جغرافیای فرش
حدودالعالم
محمود
اشعاری
m.ashari@sau.ac.ir
1
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و هنر، شهر یزد، استان یزد
LEAD_AUTHOR
مهرانگیز
مظاهری
mazaheriir@yahoo.com
2
استاد دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران
AUTHOR
آذرپاد، حسن و حشمتی رضوی، فضلالله. 1383. فرشنامۀ ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
1
اشپولر، برتولد. 1379. تاریخ ایران در نخستین دوران اسلامی. ترجمۀ جواد فلاطوری، ج2. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
2
اشنبرنر، اریک. 1374. قالی و قالیچه های شهری و روستایی ایران، ترجمۀ مهشید تولایی. تهران: یساولی.
3
بی نا، تاریخ سیستان. 1366. تحقیق ملکالشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.
4
بی نا، حدودالعالم من المشرق الی المغرب. 1362. بهکوشش منوچهر ستوده. تهران: طهوری.
5
بیهقی، ابولفضل. ۱۳۵۶. تاریخ بیهقی. بهتصحیح علیاکبر فیاض. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
6
پرهام، سیروس(1371. دستبافته های عشایری و روستایی فارس، ج ۱ و ۲. تهران: امیرکبیر.
7
پرهام، سیروس. 1371. «فرش گرهبافته در متون فارسی سدههای نخستین اسلامی»، نشر دانش، شم 71.
8
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلپیس. 1388. سیری در هنر ایران. ویرایش سیروس پرهام. تهران: علمی و فرهنگی.
9
حشمتی رضوی، فضلالله. 1387. تاریخ فرش ایران. تهران: سمت .
10
حصوری، علی. 1371. فرش سیستان. تهران: فرهنگان.
11
حصوری، علی. 1375. «واژۀ قالی»، مجموعه سخنرانیهای پنجمین کنفرانس بینالمللی فرش ایران. تهران: مرکز توسعهصادرات ایران.
12
دانشگر، احمد . 1376. فرهنگ جامع فرش یادواره (دانشنامۀ ایران). تهران: سازمان چاپ و انتشارات یادوارۀ اسدی.
13
دهخدا، علیاکبر. 1377. فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
14
راوندی، محمدبن علی. 1385. راحةالصدور و آیةالسرور. به سعی و تصحیح محمد اقبال. تهران: اساطیر.
15
ژوله، تورج. ۱۳۸۱. پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
16
ساماران، شارل. ۱۳۷۰. روشهای پژوهش در تاریخ. ترجمۀ ابولقاسم بیگناه ودیگران. مشهد: آستان قدس رضوی.
17
شمیسا، سیروس. 1387. انواع ادبی. تهران: میترا.
18
صفا، ذبیح الله. 1333. حماسهسرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
19
گردیزی، عبدالحی. 1333. زین الاخبار (تاریخ گردیزی). تحقیق عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب .
20
مصاحب، غلامحسین. 1345. دائرةالمعارف فارسی. تهران: امیرکبیر.
21
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد. 1361. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
22
ملائی توانا، علیرضا. 1386. درآمدی بر روشهای پژوهش در تاریخ. تهران: نی.
23
نصیری، محمدجواد. 1389. افسانۀ جاویدان فرش ایران. تهران: فرهنگسرا.
24
هانگلدین، آرمن. 1375. قالیهای ایرانی. ترجمۀ اصغر کریمی. تهران: یساولی.
25
ورهرام، غلامرضا. 1371. منابع تاریخ ایران در دوران اسلامی. تهران: امیرکبیر.
26
یارشاطر، احسان. 1384. تاریخ و هنر فرشبافی در ایران. تهران: نیلوفر.
27
ORIGINAL_ARTICLE
گونهشناسی کاسههای سفالین سلطانآباد در عصر ایلخانی از طریق تحلیل و تطبیق فرم بدنه و تزیینات
به سال 617 هجری، مغولها در ادامۀ سلسله فتوحات خود به ایران رسیدند و خرابیهای گستردهای به بار آوردند. بسیاری از پایگاههای اصلی تولید سفال ایران ویران شد و هیچگاه شکوه گذشته را به دست نیاورد. در سالهای پایانی این قرن تولید سفالهای زیرلعابی در ایران فزونی یافت که تحت عنوان کلی سفال سلطانآباد (منطقهای در اراک) شناخته شدهاند. نمونۀ این تولیدات را در یافتههای کاشان، کرمان، بجنورد و یا مراکز دیگری میتوان سراغ گرفت که هنوز یافتههای باستانشناسی نمیتواند پاسخ دقیقی به محل دقیق تولید آن بدهد. به نظر میرسد با تکیه بر عناصر فرمی بتوان رهیافتی در مطالعۀ این گونهها ارائه داد. در این پژوهش سعی شده است ویژگیها و شاخصهای کاسههای زیرلعابی در مواردی همچون فرم بدنه، ساختار ترکیببندی نقوش و تزیینات از طریق مقایسه و تطبیق آنها در نمونههای مختلف استخراج و تقسیمبندی شوند. این مقاله بر آن است تا به این پرسشها پاسخ گوید: شاخصهای اختصاصی کاسههای زیرلعابی سلطانآباد چیست؟ و چه وجوه مشخص فرمی در مشاهدۀ این گونهها وجود دارد؟ این پژوهش بر پایۀ مطالعات کتابخانهای شکل گرفته و بهشیوۀ توصیفی تحلیلی انجام شده است. نتایج حاصل نشان میدهد فرم بدنهها در دو حالت کلی مخروطی حجیم و شیپوری با تقلید از سلادون چین ساخته شدهاند و نقوش که طیف متنوعی از گیاهی، حیوانی، انسانی، ترکیبی، هندسی و نوشتاری را شامل میشوند به سه صورت کلی منتشر، دایرهای و شعاعی در متن کاسهها قرار گرفتهاند؛ همچنین خاستگاه برخی از نقوش تداوم سنت تصویری ایران بوده که از گذشتههای دور به یادگار مانده است و برخی دیگر تحت تأثیر فرهنگ تصویری چین است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_172_3845229fadefcb0b192e20c45d0ae1d7.pdf
2014-09-23
61
76
عصر ایلخانی
سفال سلطانآباد
کاسۀ زیرلعابی
تزیینات
حمیدرضا
روحانی
h.rohani@aui.ac.ir
1
عضو هیئتعلمی دانشکدۀ هنرهای تجسمی دانشگاه هنر اصفهان، شهر اصفهان، استان اصفهان.
LEAD_AUTHOR
اشپولر، برتولد. 1386. تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میرآفتاب. تهران: علمی و فرهنگی.
1
بختورتاش، نصرتالله. 1356. گردونۀ خورشید یا گردونۀ مهر. تهران: فروهر.
2
بیات،عزیز الله. 1384. تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان. تهران: امیرکبیر.
3
سایکس، سر پرسی. 1380. تاریخ ایران. ترجمۀ سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: افسون.
4
شایستهفر، مهناز. 1387. «نقشمایههای تزیینی سفالینههای دورۀ ایلخانان موزۀ ایران باستان»، هنرهای تجسمی. ش 27: 22-29.
5
صدیقیان، حسین، نتظر ظهوری، مجید و شکری، طاهره. 1392. «بررسی باستانشناسی سفالهای سلطانآبادی دورۀ ایلخانی ایران»، مجموعۀ مقالات همایش ملی باستانشناسی ایران دستاوردها، فرصتها، تهدیدها. دانشگاه بیرجند.
6
عباسیان، میرمحمد. 1370. تاریخ سفال و کاشی در ایران از عهد ماقبل تا کنون. تهران: گوتنبرگ.
7
کامبخش فرد، سیفالله. 1386. سفال و سفالگری در ایران. تهران: ققنوس.
8
کیانی، محمدیوسف. 1357. بررسی سفالینههای ایرانی. تهران: مجموعۀ نخستوزیری.
9
گروبه، ارنست. ج. 1384. سفال اسلامی. ترجمۀ فرناز حائری. تهران: کارنگ.
10
ملایری، محمدمهدی. 1379. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: توس.
11
موسوی، نفیسه و رجبی، محمدعلی. 1387. «بررسی شیوۀ طراحی و جایگیری نقوش تزیینی در سفالینههای منقوش دورۀ ایلخانی»، نگره، 8 و 9: 66 81.
12
نیکخواه، هانیه و شیخ مهدی، علی. 1389. «رهیافتی به سیاستهای فرهنگی ایلخانان در سدۀ سیزدهم / هفتم در واکاوی نقوش سفالهای زرین فام ایران»، مطالعات هنر اسلامی، ش 13: 109-129.
13
Allan, James.W. 1991. Islamic Ceramics. Oxford: Ashmolen Museum.
14
Binyon, Laureence. Wilkinson, J.V.S. and Gray, Basil. 1971. Persian Miniature Painting. New York: Dover Publication.
15
Fehervari, Geza.2000. Ceramics of the Islamic world in the Tareq Rajab museum. London. New York: I.B.Tauris publisher,
16
JenkinsMadina, Marilyn. 2006. Raqqa Revisited Ceramics of Ayyubid Syria. New York: Metropolitan Mmuseum of Art.
17
Lane, Arthur.1971. Later Islamic pottery: Persia’ Syria’ Egypt & Turkey. London: Faber and Faber.
18
Morgan, Peter. 1995. Some Far Eastern elements in colored – ground Sultanabad wares. Islamic art in the Ashmolean Museum. Berlin: Oxford university press.
19
Watson, Oliver.2004. Ceramics from Islamic lands. United Kingdom: Thames & Hudson.
20
Wu, Ying.2006. The Art of Chinese Ceramics. Shanghai Press and Publishing Development Company.
21
ORIGINAL_ARTICLE
آرایهها و نگارههای مرتبط با چشمزخم در دستبافتههای اقوام ایرانی
چشمزخم از باورهای قدیمی و رایج در جهان و از جمله جهان اسلام است؛ هرچند امروزه این باور کمرنگ شده، ولی هنوز بهعنوان باوری عامیانه برجای مانده است. در این پژوهش رد پای این اعتقاد و اهمیت آن در هنر مردم عامی و دستبافتهها بهعنوان محمل این عقیده مورد مطالعه قرار گرفته و سیر استحالۀ آن در نقوش مربوط تا دوران معاصر بررسی میشود. هدف از این تحقیق نشان دادن تأثیر اعتقادات در هنر مردمی بهویژه دستبافتههای روستایی است. این تحقیق به روش تطبیقی و تحلیلی با جمعآوری اطلاعات مکتوب و میدانی کوشیده تا به اشکال رایج در بیان تجسمی چشمزخم دست یابد. مطابق یافتههای این تحقیق، میان نقشمایههای تعویذ چشمزخم در دستبافتهها با شکل چشم رابطۀ معناداری وجود دارد. در نتیجه اشکال مثلثی و دوایر مرکزی از اشکال بصری مشترک در میان آرایه و نگارههای چشمزخم است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_173_46f6e820aaebdeec9e18e038514ba77e.pdf
2014-09-23
77
90
چشمزخم
نقوش تعویذی
فرش ترکمن
فرش سیستان
فرش و گلیم ترکیه
عفتالسادات
افضل طوسی
afzaltousi@yahoo.com
1
استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران
LEAD_AUTHOR
مونس
سنجی
sanji.mones@yahoo.com
2
فارغالتحصیل کارشناسی ارشد دانشکدۀ هنر دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران
AUTHOR
اسدیان خرمآبادی، محمد، باجلان فرخی محمدحسین، و کیانی منصور. 1385. باورها و دانستهها در لرستان و ایلام: فرهنگ و آموزش عالی، تهران.
1
اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1372. داستان داستانها. تهران: آثار، تهران.
2
اکبرنژاد مهدی، و محمدی، روحالله، 1388. «کنکاشی در مقولۀ شور چشمی (چشمزخم) در قرآن و روایات»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش 2.
3
بروس میت فورد میراندا. 1388. فرهنگ مصور نمادها و نشانهها در جهان. ترجمۀ ابوالقاسم دادور و زهرا تاران. تهران: شاد رنگ.
4
بروس میت فورد میراندا، 1388. فرهنگ مصور نمادها و نشانهها در جهان، مترجم، ابوالقاسم دادور، زهرا تاران، چاپ شادرنگ،.
5
بهشتی، احمد، 1380. «تحلیل معجزه با نگاهی به تأثیر نفس در بدن»، نشریۀ مکتب اسلام، ش 8.
6
تناولی پرویز، 1385. طلسم، گرافیک سنتی ایران. تهران: بنگاه
7
حصوری علی. 1371الف. فرش سیستان، تهران: فرهنگان.
8
حصوری علی. 1371ب. نقشهای قالی ترکمن و اقوام همسایه. تهران: فرهنگان.
9
ده بزرگی، ژیلا، 1381. «چشمزخم در باور فرهنگ ایرانیان». چیستا، ش 196 و 197.
10
سلیمانی، سیما، 1393. نشانهشناسی نقوش بافتهشده در زیراندازهای مازندران (با تأکید بر شهرهای بهشهر، سوادکوه، تنکابن). به راهنمایی دکتر آناهیتا مقبلی و مشاور دکتر عفتالسادات افضل طوسی. دانشگاه پیام نور شرق تهران.
11
شعبانی خطیب، صفرعلی. 1387. فرهنگنامۀ تصویری (آرایه و نقشه فرشهای ایرانی). قم: سپهر اندیشه.
12
شهریباف، 1381. طهران قدیم. تهران: معین.
13
صابری افتخاری، عارفه. 1392. «باور به وجود نیروی فوق طبیعی در اشیا در فرهنگ عامة مردم ایران»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی (بازبینی: ۱۰ شهریور ۱۳۹۳):www.cgie.org.ir/fa/news/8290
14
طباطبایی، محمدحسین، 1370. تفسیر المیزان، ج20. ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی. بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
15
عاملی، ابراهیم، 1380. تفسیر عاملی. ترجمۀ علیاکبر غفاری.
16
کاشانی، فتح الله ب، ن شکرالله. 1314. تفسیر منهج الصادقین، تهران.
17
گلاک، جی - گلاک، سومی هیرا موتو. ۱۳۵۵. سیری در صنایعدستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
18
ماسه هانری، 1357. معتقدات و آداب ایرانی. ترجمۀ مهدی روشنضمیر. تهران: موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
19
مجلسی، محمدباقر، 1403. بحارالانوار، ج60. بیروت: موسسة الوفا.
20
محمدی، هاشم. 1386. «چشمزخم در ادب و فرهنگ ایران». نشریۀ حافظ، ش 44.
21
مشیری تفرشی، منیژه. 1388. «چشمزخم درباره جامعۀ امروز»، نشریۀ چیستا. ش 258 و 259.
22
معین، محمد، 1354. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
23
هارت، جرج، 1377. اسطورههای مصری. ترجمۀ عباس مخبر: تهران: مرکز.
24
هال، آلستر، لوچیک جوزه، یووسکا، 1377. گلیم (تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی). ترجمۀ شیرین همایونفر و نیلوفر الفت شایان. تهران: کارنگ.
25
هنری، مرتضی، 1377. نوروزگان، گفتارها و سرودهایی در آیینهای نوروزی. تهران: سروا.
26
یاحقی، محمدجعفر، 1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
27
یاحقی، محمدجعفر، 1386. فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
28
Ates Mehmet. 1997. Turkish carpets. yeni alas matbaast.
29
Ford P. R. J. 1981. Oriental carpet design.London: Thames and Hudson.
30
Callisen S. A . 1937. “The Evil Eye in Italian Art”, The Art Bulletin. No 3.
31
Opie James. 1992. Tribal Rugs. London: Laurence King Publishing.
32
www.nooraghayee.com
33
www.yasdesign.blogfa.com
34