ORIGINAL_ARTICLE
بازسازی تاریخ وجغرافیای هنرهای کاربردی ایران بر اساس منابع مکتوب در سدههای نخستین هجری با تکیه بر فرش دستباف
عوامل آسیبرسان در هنرهای کاربردی بهخصوص فرش دستباف با عنایت به نوع مواد اولیه بهکاررفته در آن بیشترین آسیب را بر پیکر مطالعات تاریخی آن وارد مینماید. گستره این آسیب به حدی است که تاریخ فرش قرون نخستین ایران اسلامی را تقریباً خالی از آثار تمدنی نموده است. بازسازی تاریخ و جغرافیای فرش دستباف ایران در سدههای نخستین بر اساس منابع مکتوب تاریخی از اهداف این پژوهش است. تحقیق حاضر در مبنا تحقیقی بنیادی و نظری است. همچنین برمبنای پرسشهایی که پی میگیرد، در دسته پژوهشهای کیفی قرار میگیرد و از نظر روش اجرا پژوهشی تاریخی ـ تحلیلی محسوب میشود. در این مقاله مشخص گردید که برخلاف محدودیتهای زمانی و موضوعی منابع مکتوب تخصصی و منابع مکتوب مستقیم؛ منابع مکتوب غیرمستقیم توانایی استخراج اطلاعات قابل قبولی در هنرهای کاربردی خواهد داشت. بر این اساس انواع واژگان رایج مربوط به فرش دستباف در منابع فوق ردگیری گردید. در منابع مورد استناد در این مقاله به لحاظ فراوانی واژگان زیلو، گلیم، قالی و مصلی نماز به ترتیب بیشترین تعداد را به خویش اختصاص میدهند. همچنین مراکز عمده تولید در فارس، طبرستان و دیلمان، خراسان بزرگ، خوزستان و آذربایجان تشخیص داده شد که از این میان خراسان، فارس، طبرستان به ترتیب بیشترین فراوانی را در حجم تولیدات داشتهاند.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1168_3d54056f3262b531faa2ca9983dcc7e3.pdf
2020-03-20
5
23
10.22070/negareh.2020.1168
هنرهای کاربردی
منابع مکتوب
فرش دستباف
محمود
اشعاری
mahmoud.ashari@gmail.com
1
عضو هیات علمی دانشگاه علم و هنر
LEAD_AUTHOR
آذرپاد، حسن و فضل الله حشمتی(1383).فرشنامه ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
1
ابن بلخی، (1313)، فارس نامه، به اهتمام جلال الدین تهرانی، تهران: مهر تهران
2
ابن حوقل، ابوالقاسم،1345، صوره الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
3
ابن خردادبه، عبیدالله،(1370)، مسالک الممالک،ترجمه حسین قره چانلو، تهران: چاپخانه مهارت.
4
افشار، ایرج،(1355)، «مقدماتی درباره تاریخ معماری در ایران براساس متون فارسی»، هنر و مردم، شماره 173، صص: 5-2.
5
استخری، ابواسحاق ابراهیم،(1368)، مسالک الممالک،. به اهتمام ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
6
اشپولر، برتولد،(1379)، تاریخ ایران در نخستین دوران اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
7
اشپولر، برتولد،(1380)، تاریخ نگاری در ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: اتشارات علمی فرهنگی
8
اشعاری،محمود(1396)، « بازتاب فرهنگ پوششی در ادبیات ایران با نگاهی به مثنوی معنوی»،آذرماه، تهران: چهارمین همایش ملی متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی.
9
اشعاری، محمود، (1393).« بررسی گونهها، شیوهها و جغرافیای تولید فرش ایران در پنج قرن اولیۀ هجری، با تکیه بر منابع مکتوب» نگره، پاییز،دوره 9، شماره 31، 1393، صفحه 47-59.
10
بخاری، محمد،(1372)، فوایدالخطوط، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، به کوشش نجیب مایل هروی، مشهد: نیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس.
11
بیهقی، ابولفضل، تاریخ بیهقی،1356، به تصحیح علی اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی.
12
پرهام، سیروس،(1371)،« فرش گره بافته در متون فارسی سدههای نخستین اسلامی».مجله نشر دانش، مرداد و شهریور، شماره 71، ص7.
13
پرهام، سیروس، 1371، دستبافتههای عشایری و روستایی فارس، تهران: امیرکبیر.
14
پوپ، آرتور، و فیلپیس اکرمن،(1388)، سیری در هنرایران،ترجمه:به سرپرستی سیروس پرهام، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
15
پورابریشم، احسان (1390) «ماهیت دیبای شوشتری از منظر منابع مکتوب» پاییز،دوره 3، شماره 45 صفحه 62-53.
16
تاریخ سیستان، 1366، تحقیق ملک الشعرای بهار، تهران: کلاله خاور،
17
حدودالعالم من المشرق الی المغرب،(1362)، به کوشش منوچهر ستوده، چاپ دوم، تهران، طهوری.
18
حشمتی رضوی، فضل الله،(1387)،تاریخ فرش ایران، چاپ اول، تهران: سمت.
19
حصوری،علی(1375)،«واژه قالی»مجموعه سخنرانیهای پنجمین کنفرانس بین المللی فرش ایران، تهران: مرکز توسعه صادرات ایران.
20
حصوری، علی،(1371) فرش بر مینیاتور، فرهاد گیتی، فرهنگان فرش سیستان،
21
دانشگر، احمد ،(1376)،فرهنگ جامع فرش یادواره (دانشنامه ایران)، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات یادواره اسدی.
22
دهخدا، علی اکبر،(1377)،فرهنگ دهخدا، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23
جهانبخش و روشنی، (1395)«بررسی صنعت نساجی ایران در قرون چهارم و پنجم هجری»پژوهشنامه اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانیو مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره دوم، پاییز و زمستان.
24
قیومی بیدهندی،مهرداد،(1387)، «باغهای خراسان در تاریخ بیهقی»، صفه،بهار و تابستان، دوره 17 , شماره 46 ; از صفحه 5 تا صفحه 28.
25
قیومی بیدهندی، مهرداد، (1394) « تاریخ هنر بر محور هنرمند در دوجهان»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، سال5، بهار و تابستان.
26
قیومی بیدهندی، مهرداد،(1390)گفتارهایی در مبانی و تاریخ معماری و هنر، تهران: علمی و فرهنگی،.
27
عطارزاده، عبدالکریم (1396)، « واکاوی زمینههای مطالعه صنایع دستی در متون کهن دوره اسلامی» بهار،دوره 12، شماره 41، صفحه 31-43.
28
دانشگر، احمد ،(1376)،فرهنگ جامع فرش یادواره (دانشنامه ایران)، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات یادواره اسدی
29
دهخدا، علی اکبر، فرهنگ دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران،1377ش.
30
راکسبرو، دیوید جی،(1386)، دیباچههای مرقعات، ترجمه عباس آقاجانی، گلستان هنر، سال سوم.
31
راوندی، محمدبن علی،(1385)،راحةالصدور و آیةالسرور،به سعی و تصحیح محمد اقبال، چاپ اول، تهران، اساطیر.
32
ژوله،تورج،(1392) شناخت فرش برخی مبانی نظری و زیرساختهای فکری، تهران: یساولی.
33
ژوله،تورج، (1381) پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی. چاپ اول.
34
زمانی، مهرداد یوسف و همکاران، (1396) «.واکاوی آثار معماری و اقدامات عمرانی نخستین حکمرانان سلجوقی بر اساس منابع مکتوب از سال 429 تا 465 هجری قمری» بهار،دوره 7، شماره 12، صفحه 227-244.
35
حشمتی رضوی، فضل الله،(1387)،تاریخ فرش ایران، چاپ اول، تهران، سمت.
36
شایگان، داریوش، چگون میتوان در حوزه فرهنگ غیر عربی به هنر اندیشید، داریوش شایگان، در جستجوی فضای گمشده، فروزان روز، تهران 1392ش.
37
شمیسا، سیروس ،(1387)،انواع ادبی، چاپ دوم، تهران، نشر میترا.
38
ساماران،شارل،(.137)،روشهای پژوهش در تاریخ،مترجمان:ابولقاسم بیگناه (ودیگران)، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
39
صفا، ذبیح الله ،(1333)، حماسه سرایی در ایران، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
40
صادق سجادی، (1362)، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: سمت.
41
عبدالحسین زرین کوب،(1362)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
42
لسترنج،گی، (1362)،سرزمینهای خلافت شرقى، ترجمه محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
43
کمندلو،حین(1393) «« تاریخ فرش بافی در گستره جغرافیای تاریخی شهرهای خراسان در سدههای اولیه اسلامی» پژوهشنامه خراسان بزرگ، - دوره 5، شماره 15، صفحه:103 -118.
44
گردیزی، عبدالحی،(1333)، زین الاخبار(تاریخ گردیزی)، تحقیق عبدالحی حبیبی، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.
45
مصاحب، غلامحسین،(1345)،دائره المعارف فارسی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
46
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1360)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
47
مقدسی،ابوعبدالله محمدبن احمد،(1361)،احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ اول، تهران: شرکت مولفان و مترجمان.
48
ملائی توانا، علیرضا،(1386)،درآمدی بر روشهای پژوهش در تاریخ، چاپ اول، تهران: نشر نی.
49
مرادی, زهره، (۱۳۹۵)، «بررسی هنرهای سنتی و صناعی دوره غزنوی بر اساس منابع مکتوب تاریخی»، ارمنستان: همایش بین المللی شرق شناسی، تاریخ و ادبیات پارسی.
50
نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر،(1351)، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمدبن محمد قباوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران،
51
نظامی عروضی، احمدبن عمر، (1369)، چهارمقاله، تصحیح محمد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
52
وایسینجر، هربرت، (1385)، رنسانی: مکتوبات دوره رنسانس و تاریخ نگاری، صالح حسینی، تهران: سعاد.
53
ورهرام، غلامرضا،(1371)،منابع تاریخ ایران در دوران اسلامی، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.
54
هانگلدمن، آرمن،(1375)، قالیهای ایرانی، ترجمه اصغر کریمی، تهران: یساولی.
55
یارشاطر، احسان(1384)، تاریخ و هنر فرشبافی در ایران، چاپ اول، تهران: نیلوفر.
56
یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب « ابن واضح»،(1381)، البلدان، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی، تهران.
57
ORIGINAL_ARTICLE
بازتاب گفتمان ایرانشهری در دیوارنگارههای مکتب قاجار (مورد پژوهی: دیوارنگاری مضامین قهرمانی دوره فتحعلی شاه)
ظهور اندیشههای ایرانشهری و توجه به مضامین باستانی و ملی در دوره اول مکتب قاجار موجبات نمود گونهای تصویری میشود که ریشههای آن در امتداد هویتی تاریخ ایران و روح مستتر در جوهر آریایی متون مذهبی، حماسی و اسطورهای جستجو میشود. اندیشه ایرانشهری مکتب قاجار به عنوان گفتمانی حکومتی- ملی همراه با گفتمان اسلامی-شیعی و مدرنیته، از باز یادآوریهای تصویری مدد میجوید که ریشه در مضامین قهرمانی و اسطورهای ایران دارد.
هدف از این پژوهش مطالعه گفتمانی و شمایلی دیوارنگارههای فضای عمومی ذیل اندیشه ایرانشهری و علل بازتاب این گفتمان در مضامین قهرمانی-اسطورهای است. نوع تحقیق به لحاظ هدف، بنیادین- نظری است و با مطالعات کتابخانهای آغاز و بر محوریت اندیشه ایرانشهری و تاریخ دوره قاجار با روشهای توصیفی و تحلیلی بنا شده است. مصادیق تصویری، دیوارنگارههای فضای عمومی با محوریت شمایلهای قهرمانی، بالأخص نقشِ رستم و شاه است و چرایی استملاک از این مضامین مورد بررسی قرارگرفته است.
بررسیها نشان میدهند ارجاعات تصویری بینامتنی در نقوش دیواری، با مفاهیم اسطورهای و بازتاب امر قهرمانی در شخص شاه در مکانهای عمومی، استمداد قدرت خواهی تصویری ممتدی است که در هر دوره از تاریخ ایران با توجه به مفهوم وحدت ملی مطرح میشود. در این میان، دیوارنگاری مکتب قاجار رسانه تبلیغی قدرتمند جهت نمود ملیگرایی است و نقش شاه بهعنوان رمزی از وحدت در تنوع همه اقوام ملت به رستم بهعنوان کالبدی نمادین جهت بروز معنای مثالین پادشاه فره مند و آشنا در اندیشهایرانی واگذار میشود.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1169_f02aec8a4cae6002a7ebbaa73071af70.pdf
2020-03-20
25
37
10.22070/negareh.2020.1169
دیوارنگاری
مکتب قاجار
گفتمان ایرانشهری
شمایل قهرمانی
فتحعلیشاه
محبوبه
پهلوان نوده
mahboobeh.pahlavan@gmail.com
1
مطالعات عالی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
ترنم
تقوی
taghavi_tm@yahoo.com
2
مطالعات عالی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
LEAD_AUTHOR
آژند، یعقوب (1392) نگارگری ایران، پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران، تهران، سمت.
1
بیگدلو، رضا (1380) باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران، مرکز.
2
حاتم قادری، تقی رستم وندی، (1385) ((اندیشه ایرانشهری (مختصات و مؤلفههای مفهومی)) فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 59، سال شانزدهم، تابستان 1385، صفحات 123-148.
3
خلعتبری، اللهیار، نیره دلیر،(1388) اندیشه ایرانشهری و خواجه نظام الملک، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره 2، زمستان 1388،.صفحات 1-34.
4
دلزنده، سیامک (1394)، تحولات تصویری هنر ایران، بررسی انتقادی، تهران، نظر.
5
رستم وندی، تقی، (1388)، اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی ، تهران، امیرکبیر.
6
سیوری، راجر (1380)، در باب صفویان، ترجمه: رمضان علی روحاللهی، تهران، مرکز.
7
شمیم، علیاصغر (1387)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، بهزاد.
8
طباطبایی، سید جواد (1390)، خواجه نظام الملک طوسی، تهران، نگاه معاصر.
9
طباطبایی، سید جواد، (1386) دیباچهای بر نظریه انحطاط در ایران، تهران، نگاه معاصر، چاپ هفتم.
10
علوی نژاد، سید محسن (1387) بررسی مفهوم دیوارنگاری در منابع اسلامی»، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره 7، صفحات 17-29
11
فلور، ویلم (1395)، نقاشی دیواری در دوره قاجار، ترجمه علیرضا بهارلو، تهران، پیکره.
12
کفشچیان مقدم، اصغر (1393) مجموعه مقالات دیوارنگاری شهری، تهران، سازمان زیباسازی.
13
مراغهای، زینالعابدین (1378) سیاحتنامه ابراهیم بیک، تهران، محور.
14
منصوریان سرخگریه، حسین،(1388) هویت ملی و نوزایی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 38، صفحات 75-100
15
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل تجربی و تطبیق بصری لونهای زرد در کتاب جواهرنامه نظامی با نمونه رنگهای سفال مینایی قرون ششم و هفتم هجری قمری
تنوع رنگی و نمایش رنگین کمانی لعاب مینایی، این لعاب را جزو باشکوه ترین تزیینات سفالینهها قرار داده است و طیف گسترده رنگهای زرد، آبی، سبز، قهوهای، ارغوانی، سیاه که گاه همراه با طلاکاری و زرینفام است را شامل میشود.
سال تولید این شیوه تزیین سفالینهها، براساس کتیبههای موجود بر آثار سفالین، دوره زمانی اواخر قرن 6 و اوایل قرن 7 هجری قمری است. مقارن با این دوران، محمد ابن ابی البرکات جوهری نیشابوری در کتاب جواهرنامه نظامی متن ارزشمندی در فصل چهارم خود با عنوان «صفت انواع رنگها که بر قواریر و انواع اوانی قاشی و اصفهانی و شامی و چینی و غیر آن به کاردارند»، در مورد این تکنیک، اشارات و ترکیبات متنوعی ارائه کرده است که در بین آنها با دو ترکیب متفاوت با نام زرد مواجه میشویم؛
هدف از این تحقیق، مطالعه و مقایسه ترکیبهای مواد مولد رنگ زرد در کتاب مذکور و نتایج تجربی ساخت آنها و همچنین تطبیق بصری رنگهای حاصله با رنگهای بکاررفته در سفالهای مینایی این دوران است تا از این راه صحت ترکیبات مذکور را هم از طریق آزمایش و هم به واسطه تطبیق بصری با نمونههای سفالهای مینایی ارائه کنیم.
در این راستا سوالی مطرح میگردد که حاصل آزمایشهای تجربی دو ترکیب متفاوت ارائه شده در جواهر نامه نظامی با عنوان «لون زرد»، چگونه است و چگونه در بستر سفالهای مینایی شاهد آنها هستیم؟
این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی در بخش نظری و به روش تجربی در بخش آزمایشگاهی است. اطلاعات و دادهها به روش کتابخانهای، مشاهده و آزمایشگاهی جمع آوری و مورد ارزیابی کیفی قرار گرفته است. نتایج آزمایشگاهی نمایانگر دو رنگ زرد متفاوت با دو ترکیب متفاوت ارائه شده در متن جواهرنامه نظامی است. روش اجرایی به روش رولعابی در محیطی اکسیداسیون مشابه لعاب مینایی دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان است که در دو دمای متفاوت بدست آمدند. در مقایسه بصری نمونههای حاصله با رنگهای زرد بکار رفته در نقوش سفالهای مینایی مشابهتهای بسیاری یافت شد.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1170_82dc34499a239bf6d39d80c02a714ec5.pdf
2020-03-20
39
49
10.22070/negareh.2020.1170
لعاب
مینایی
لون زرد
جواهرنامه نظامی
سلجوقی
خوارزمشاهی
زهره
مختاری
mokhtaryzohre@gmail.com
1
کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنراصفهان
LEAD_AUTHOR
مهرنوش
شفیعی سرارودی
mehrnooshshafie@yahoo.com
2
استادیار دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
یوسف
امینی
amini.yosef@gmail.com
3
عضو هیئت علمی گروه صنایع دستی، دانشگاه هرمزگان
LEAD_AUTHOR
اپهام پوپ، آرتور و فیلیس، اکرمن،1387، سیری در هنر ایران، چاپ نخست، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
1
امینی، یوسف؛ شفیعی، مهرنوش و میر جعفری، حسین،1393، مقایسه واژگان امروزی با واژگان پیشین مواد اولیه رنگ کننده لعابها در دوران اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، شماره 7، سال 4، 29-4.
2
برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی،1357، برهان قاطع، به تصحیح محمد معین، چاپ سوم، تهران، نشر زوار.
3
بصیری، رضا،1363، لعاب، کاشی، سفال، چاپ اول، تهران، گوتنبرگ.
4
بیرونی، ابوریحان،1374، الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، تهران، نشر میراث مکتوب و علمی و فرهنگی.
5
بیرونی، ابوریحان، 1358، صیدنه (ترجمه فارسی قرن 8 هـ.) به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران، شرکت افست.
6
توحیدی، فائق،1392، فن و هنر سفالگری، چاپ نهم، تهران، انتشارات سمت.
7
دهخدا، علیاکبر،1377، لغتنامه دهخدا، چاپ اول، تهران، موسسه لغتنامه دهخدا.
8
جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات،1383، جواهرنامه نظامی، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، میراث مکتوب.
9
دیماند، موریس اسون،1389، راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبدالله فریار، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی.
10
رازی، محمد زکریای،1371، الاسرار، ترجمه و تحقیق حسنعلی شیبانی، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
11
زاوش، محمد،1348، کانیشناسی در ایران قدیم، چاپ اول، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
12
شفیعی سرارودی،مهرنوش. زهره مختاری.یوسف امینی، 1396،بازساخت لعاب مینایی براساس متن جواهرنامه نظامی،نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی،شماره4، دوره22،42-33.
13
طوسی، خواجه نصیر،1363، تنسوخ نامه ایلخانی، مقدمه و تعلیقات مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
14
عباسیان، میر محمد،1379، تاریخ سفال و کاشی در ایران از عهد ما قبل تاریخ تاکنون، چاپ دوم، تهران، گوتنبرگ.
15
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله،1386، عرایس الجواهر فی نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات المعی.
16
قصاعی، حسین. حمیدرضا رضایی. آزاده شمس،1386، ساخت و بررسی تأثیر دما و اتمسفر بر لعاب زرینفام با هدف یافتن دمای بهینه و شرایط احیای مناسب، ششمین کنگره سرامیک ایران.
17
کامبخش فرد، سیفالله،1389، سفال و سفالگری در ایران، چاپ اول، تهران، ققنوس.
18
کریمی، فاطمه و یوسف کیانی،1364، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران، مرکز باستانشناسی ایران.
19
گروبه، ج.ارنست،1384، سفال اسلامی، ترجمه فرحناز حائری، چاپ اول، تهران، نشر کارنگ.
20
گلاک، جی و سومی هیراموتو گلاک،1355، سیری در صنایعدستی ایران، چاپ اول، تهران، بانک ملی ایران.
21
میرشفیعی، سید محمد. مهدی محمد زاده،1394، ساخت لعاب زرینفام بر اساس کتاب جواهر نامه نظامی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 1، دوره 20، 66-59.
22
متین، مهران،1387، قدیمیترین سند مکتوب فناوری نانو، کتاب عرایس الجواهر ونفایس الاطایب نیست، نخستین همایش فناوریهای بومی ایران، تهران، انجمن فنآوریهای بومی ایران، دانشگاه صنعتی شریف.
23
نوروزی قره قشلاق، حسین و همایون حاج محمد حسینی، 1394، هنر همجوشی شیشه، مشهد، ارسطو.
24
وولف، هانس،1388، صنایعدستی کهن ایران، مترجم سیروس ابراهیمزاده، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
25
یوسف حسن، احمد، دانالدر. هیل،1375، تاریخ مصور تکنولوژی اسلامی، ترجمه ناصر موفقیان چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
26
یزدانی، ملیکا. حسین احمدی. سید محمدامین امامی. مهناز عبدالله خان گرجی،1394، گاه نگاری سفالینههای مینایی بر اساس نمونههای کتیبه دار، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 3، دوره 20،56-45.
27
یزدانی، ملیکا،1394، سفال مینایی (تصاویر و کتیبه ها)، چاپ اول، بیرجند، نشر چهار درخت.
28
Aga-Oglu, M,1946, The Origin of the Term Mina and Its Meanings, Journal of Near Easter Studies, 5(4),241-256.
29
Bernsted,A.M.K,2003, Early IslamicPottery Materials And Techniques,Archetype, Ist edition
30
Cagier-smith, Alan,1995, Asian art The second Hali annual London,Hali publication.P.P.138-149.
31
Koss, kerith; Mccarthy, Blythe; Chase, Ellen Salzman; Smith,Dylan,2009, Analysis of Persion Painted minai Ware, Scientific Reserch on historic Asian Ceramics: proceeding of the fourth forbes symposium at the freer gallery of art,Washington D.C, P.P. 33-47,
32
Mason, Robert.B,2004, Shine Like the Sun: Lustre-Painted and Associated Pottery from the Meval Middle East, Mazda Publishers, London.
33
lane,Arthur,1947, Early Islamic pottery: Mesopotamia,Egypt and Persia,Faber& Faber,London.
34
Watson, Oliver,2004, Ceramics From Islamic Lands.London: Thames & Hudson Ltd.-http://www.jameelcentre.ashmolean.org/object(Retrieved2016/6/3)
35
http://www.davidmus.dk/en/collections (Retrieved 2016/7/11)
36
http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online(Retrieved2016/6/3)
37
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعهٔ تحلیلی تصاویر پرندگان شکاری در نگارههای شاهنامهٔ طهماسبی
شکار از دوران باستان تا به امروز از موضوعات موردتوجه پادشاهان، امرا و مردم عادی بوده است، چنانکه حتی مراسم تشریفاتی خاصی به این موضوع اختصاص مییافته و پادشاهان افرادی را برای تربیت حیوانات و پرندگان شکاری میگماردهاند. در آثار هنری و بالأخص در نگارگری و نسخههای خطی هم تصاویری مرتبط با موضوع شکار و پرندگان شکاری مشاهده میشود. شاهنامه طهماسبی یکی از شاهکارهای نگارگری ایرانی است که در برخی نگارههای آن پرندگان شکاری تصویرنگاری شده است. هدف از پژوهش حاضر تجزیهوتحلیل تصاویر پرندگان شکاری در نگارههای شاهنامه طهماسبی و ارتباط تصاویر با متن اصلی است. سؤالهای این پژوهش عبارتاند از 1. ساختار تصویری و زیباشناختی پرندگان شکاری در نگارههای شاهنامه طهماسبی چگونه است؟ 2. نقش چه پرندگانی بهعنوان پرندگان شکاری در نگارههای شاهنامه طهماسبی آمده است؟ 3. ارتباط میان تصاویر پرندگان شکاری و متن شاهنامه چگونه است؟ روش تحقیق پیشرو به شیوه توصیفی- تحلیلی انجامشده و دادههای آن با جستجو در منابع کتابخانهای و مشاهده آثار جمعآوریشده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که هنرمندان مصور کار شاهنامه طهماسبی در تصویرنگاری پرندگان شکاری و موضوع تربیت این حیوانات پایبند به واقعیت موضوع زمان خود بودهاند و در نگارهها برخی امور رایج در نگهداری پرندگان نظیر کاربرد دستکش و چشمبند و نوع گونه خاص موردتوجه بازداران برای تربیت، هیچکدام از دید ظریف و نکتهسنج نگارگران شاهنامه فروگذار نشده است. همچنین در میان تصاویر پرندگان شکاری در شاهنامه 22 تصویر از این نوع پرندگان بهدستآمده که بر اساس فرهنگهای عمید و معین، 17 تصویر به گونه باشه اختصاص دارد و تصویر غالب نوع باشه در میان گونههای دیگر این احتمال را افزایش میدهد که پرنده باشه بیشترین طرفدار را در میان بازداران آن زمان داشته و یا در آن زمان اینگونه بیشتر یافت میشده است. همچنین در مورد ارتباط تصویر با متن باید افزود که از 15 نگاره فقط دو مورد از نگارهها با متن ارتباط داشته و در راستای تصویرنگاری متن انجامشدهاند.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1171_0c5ed0a375624dd4b6a9155228e59905.pdf
2020-03-20
51
69
10.22070/negareh.2020.1171
پرندگان شکاری
نگارههای شکارگاهی
شاهنامه طهماسبی
سیدرضا
حسینی
reza_hoseini4@yahoo.com
1
گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
LEAD_AUTHOR
سحر
ذکاوت
zekavatsahar@gmail.com
2
دانشآموخته کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد تهران
LEAD_AUTHOR
احمدی پیام، رضوان، 1388، سیر تحول و تطور مضمون شکار در هنر ایران، کتاب ماه هنر، شمارهٔ 131، 107- 102.
1
احمدینیا، محمدجواد، 1393، نگارههای شاهنامهٔ طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر، فصلنامهٔ نقد کتاب، سال اول، شمارهٔ 1و 2، 54- 37.
2
افشار مهاجر، کامران، بهشتی، طیبه (1395، چگونگی روند ترکیببندی در نگارههای ایرانی؛ مورد پژوهشی: نگارۀ «بازی شطرنج بوزرجمهر و سفیر هند» از نسخۀ خطی شاهنامۀ بایسنقری، دوفصلنامه آیینه میراث، دوره 13، شماره 57، 9-32 .
3
ایزدی، عباس، احمدپناه، سید ابوتراب، 1395، بررسی تطبیقی عناصر بصری نگارههای دربار جمشید و دربار فریدون در شاهنامهٔ طهماسبی با تأکید بر ترکیببندی نگارهها، نگره، دورهٔ 11، شمارهٔ 38، 78- 60 .
4
آدینهوند، مسعود، عادلفر، باقرعلی، امرایی، شمسالدین، بازوند، ستار، 1395، تحلیل پدیدهٔ شکار سلطنتی در عصر قاجار، فصلنامهٔ گنجینهٔ اسناد، سال 26، شمارهٔ 104، ذفتر چهارم، 63- 42.
5
بهزادی، محمدرضا، خاچاطوریان سرادهی، آرسینه، 1389، بازنامهٔ ناصری شاهکار پرندهشناسی در عصر قاجار، پیام بهارستان، سال سوم، شمارهٔ 10، 11-1.
6
پاکباز، رویین، 1387، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، انتشارات زرین و سیمین.
7
تاجبخش، هدایت، جمالی، سیروی، 1374، نخجیران از آغاز تا امروز، تهران، انتشارات موزهٔ آثار طبیعی و حیاتوحش ایران.
8
رجبی، محمدعلی، اسماعیلی، علیرضا، آقایی، احسان، اثباتی، محمدحسن، 1392، شاهنامهٔ شاه طهماسبی، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسهٔ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، موزهٔ هنرهای معاصر تهران.
9
رضاصرفی، محمد، 1386، نماد پرندگان در مثنوی، فصلنامهٔ پژوهشهای ادبی، سال 5، شمارهٔ 18، 76- 53.
10
زرغامپور، زهره، 1388، نقش اسب در شاهنامه (شاهنامهٔ طهماسبی، پایاننامهٔ مقطع کارشناسی ارشد تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
11
طاهریزاده، محمدحسین، 1388، شکار در شاهنامه، پایاننامهٔ مقطع کارشناسی ارشد رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
12
سهروردی، شهابالدین یحیی، 1380، مجموعه کصنفات شیخ اشراق، جلد 3، تصییح و تحشیه و مقدمهٔ سید حسین نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13
سیوری، راجر، 1372، ایران عصر صفوی، ترجمهٔ کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
14
عمید، حسن، 1363، فرهنگ عمید، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
15
عمید، حسن، 1384، فرهنگ عمید، جلد دوم، چاپ بیستو هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
16
فاضلی، محمدتقی، موحد، عبدالعزیز، 1396، بازتاب نمادهای اساطیری در هنر هخامنشی، دوفصلنامهٔ تاریخ ایران اسلامی، سال سوم، شمارهٔ اول، 30- 15.
17
ماهوان، فاطمه. یاحقی، محمد جعفر. قائمی، فرزاد (1394). بررسی نمادهای تصویری فرّ (با تأکید بر نگارههای شاهنامه). پژوهشنامهٔ ادب حماسی. شمارهٔ 19 در سال 11، 157- 119.
18
مشکور، محمدجواد، 1356، سیمرغ و نقش آن در عرفان ایران، مجلهٔ هنر و مردم، دورهٔ 15، شمارهٔ 178 و 177، 90- 86.
19
معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی، جلد اول،چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
20
معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی، جلد دوم،چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
21
Cary Welch, Stuart. (1976), Kings book of kings, The Shah- Nameh of Shah Tahmasp, The Metropolitan museum of art, new York.
22
Papadopoulo, Alexandre, (1979), Islam and Muslim Art, T: Robert Erich Wolf, New York, Harry N. Adams.
23
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی پایه کار (گرید) در دو کتیبه بنّایی از مسجد گوهرشاد و کاربرد آن در طراحی حروف
هنر خوشنویسی در طول تاریخ وابستگی چشمگیری به فرهنگ یک ملت داشته است. خوشنویـــسی یک هنر ملی محســـوب میشود. خط بنّایی نوعی خط کوفی زاویهدار به شمار میرود که بر اساس خانههای شطرنجی طراحی شده و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، مستطیل، خطوط موازی ایجاد میگردد. این نوع خط در بناها و مساجد به خصوص دوره تیموری از جمله مسجد گوهرشاد دیده میشود. پژوهشهای زیادی در رابطه با خط بنّایی صورت گرفته، اما هیچ یک بهطور خاص به پایه کار (گرید که آن را مسطر یا مسطره نیز میگویند) در کتیبههای مسجد گوهرشاد نپرداخته اند.
این پژوهش با هدف مطالعه و بررسی دو کتیبه بنّایی مسجد گوهرشاد و پایه کار موجود در آن، به طراحی حروف فارسی پرداخته است. روش تحقیق به صورت توصیفی _ تحلیلی و شیوه گردآوری آن به صورت (کتابخانه ای- میدانی) و تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کیفی و بر اساس منطق و استدلال بوده است. در این پژوهش دو پرسش مطرح است: 1- ویژگیهای اصلی خط بنّایی چیست؟ 2- عامل مؤثر خط بنّایی مسجد گوهرشاد در طراحی حروف چیست؟ بر اساس تحقیقات انجام شده که بر کتیبههای بنّایی مسجد گوهرشاد و با توجه به ویژگیهای آن صورت گرفت نتیجه حاکی از آن است که، خط بنّایی از قابلیت هندسی و ساختار گرافیکی زیادی برخوردار است. زیرا همواره برروی یک پایهکار ترسیم میشود. قرار گرفتن بر روی پایه کار این امکان را ایجاد میکند که خط بنّایی دارای اندازه محاسبه شده باشد. خط بنّایی به دلیل دارا بودن ویژگیهایی از جمله قانونمند بودن، رعایت تناسبات و تعیین عواملی مانند: ارتفاع حروف، فاصله حروف از یکدیگر، در خلق آثار گرافیکی، از جمله طراحی حروف و نشانه نوشته و... نقش عمدهای دارد.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1172_89a3df3d3bfb191fe8ed16c0fc0981f8.pdf
2020-03-20
71
83
10.22070/negareh.2020.1172
بنّایی
مسجد گوهرشاد
پایه کار (گرید
مسطره)
طراحی حروف
عبدالرضا
چارئی
mohaqaq2005@gmail.com
1
عضو هیئت علمی دانشکده هنر، دانشگاه شاهد
LEAD_AUTHOR
سپیده
نصرتی لیالمانی
sepideh.nosrati2017@gmail.com
2
کارشناس ارشد ارتباط تصویری
LEAD_AUTHOR
افشار مهاجر، کامران، 1388، پایه و اصول صفحه آرایی، تهران، شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
1
بهرام زاده، محمد، 1382، نظری اجمالی بر سیر تحول خطوط اسلامی و خواندن کتیبه ها، تهران، نیکانکتاب.
2
چارئی، عبدالرضا، 1395، خلاقیت در تایپوگرافی، فرهنگسرای میردشتی.
3
زمرشیدی، حسین، 1318، کاشیکاری ایران، جلد سوم خطمعقلی، تهران، سازمان عمران و بهسازی شهری.
4
عفراوی، بهرام، 1388، لوگوتایپهای ایرانی کاری از گروه پژوهشی عفراوی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری سی بال هنر.
5
فضائلی، حبیب الله، 1390، اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی، تهران، سروش.
6
مثقالی، فرشید، 1390، تایپوگرافی، تهران، چاپ و نشر نظر.
7
معروف، غلامرضا، 1393، شیوههای طراحی نشانهای نوشتاری فارسی، بجنورد، بیژن یورد.
8
مصدقیان، وحیده، 1384، نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد، تهران، آبان.
9
نجابتی، مسعود، 1388، خط در گرافیک، تهران، شرکت چاپ ونشر کتابهای درسی ایران (سهامی خاص).
10
نسل شریف، افسانه، 1388، کاربرد خط در گرافیک. انتشارات راه اندیشه.
11
نصرتی لیالمانی، سپیده 1397، مطالعه تأثیر پایه کار (grid) درخط کوفی بنّایی مسجد گوهرشاد مشهد و کاربرد آن درطراحی حروف معاصر، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران.
12
هراتی، محمدمهدی 1385، هنرپژوهی در برگزیده قرآن کریم به خط و کتابت علیرضا عباسی، انتشارات فرهنگستان هنر، مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی.
13
یارشاطر، احسان، 1384، خوشنویسی، پیمان متین، تهران، امیرکبیر.
14
ORIGINAL_ARTICLE
خوانش نگاره معراج پیامبر (ص) اثر سلطان محمد از منظر اصول ادراک دیداری گشتالت
معراج رسول اکرم (ص) رایجترین مضمون دینی در حوزه نگارگری ایرانی اسلامی است و در دورههای مختلف هنری و تاریخی بارها به تصویر درآمده است. درمیان نگارههای معراج، نگاره معراج حضرت رسول(ص) منسوب به سلطانمحمد از شاهکارهای این حوزه است. نظریه گشتالت در اوایل قرن بیستم ابتدا در حوزه روانشناسی مطرح شد و سپس پا به عرصه هنر گذاشت. بر اساس این نظریه ذهن انسان در فرآیند ادراک بصری تمایل به دستهبندی و ساماندهی عناصر بصری دارد بهطوریکه این کلِ سازمانیافته با تکتک عناصر به تنهایی متفاوت خواهد بود. آنچه در اصول ادراک بصری گشتالت اهمیت دارد، پیبردن به ادراک ارتباط است که موجب ترکیب معنادار میشود. مقاله پیشرو با هدف کشف کیفیت تأثیرگذاری قوانین ادراک دیداری گشتالت بر نگاره مورد بحث جهت شناسایی قابلیتهای آن در ایجاد ارتباطی سودمند و نیز بررسی میزان پراگنانس برخورداری نگاره در هرکدام از اصول هفتگانه انجام شده است. به طور کلی پژوهش پیش رو در صدد یافتن پاسخی برای سوالات زیر است: کدامیک از اصول ادراک دیداری گشتالت در نگاره معراج اثر سلطان محمد قابل بررسی هستند؟ پراگنانسهر کدام از این اصول چگونه است؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و شیوه جمعآوری اطلاعات کتابخانهای است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد پس از تطبیق اصول هفتگانه گشتالت با نگاره مذکور، در پنج مورد شامل اصل مشابهت، اصل مجاورت، اصل تداوم، اصل یکپارچگی یا تکمیل و اصل سرنوشت مشترک با پراگنانس قوی قابل ارزیابی است که با بهکار بستن هرکدام از این اصول، فرآیند ادراک بصری شکل میگیرد. همچنین استفاده (ناآگاهانه) نگارگر از اصول گشتالت، سازماندهی بهتر اجزای تصویر و دریافت آسانتر اثر را به همراه داشته که موجب ارتباط فعالانه مخاطب در دورههای مختلف با نگاره شده است.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1173_a95c843b4d01597f5e2102e04b8aec5d.pdf
2020-03-20
83
97
10.22070/negareh.2020.1173
معراج
سلطان محمد
نگارگری
نظریهگشتالت
سلیمه
باباخان
sali.babakhan@gmail.com
1
کارشناس ارشد تصویرسازی
LEAD_AUTHOR
بهنام
کامرانی
kamranib@gmail.com
2
استادیار دانشکده هنرهای تجسمی
LEAD_AUTHOR
آرنهایم، رودلف. ١٣٩٢. هنر و ادراک بصری، روانشناسی چشم خلاق، ترجمه مجید اخگر، تهران: سمت.
1
آژند، یعقوب. 1384. سیمای سلطان محمد نقاش، تهران، فرهنگستان هنر.
2
ایزدی، عباس. ۱۳۹۷. مطالعه بصریِ پیکرههای نگاره "کاوه، طومار ضحاک را پاره میکند" از شاهنامه طهماسبی براساس نظریه گشتالت، نگره، دوره۱۳، شماره ۴۵، صص ۱۸-۳۱.
3
بدوی، مهدی .۱۳۹۰. پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ”تطبیق تفسیر ابن عربی از واقعه معراج حضرت رسول (ص) با نگاره های معراج نامه شاهرخی“، به راهنمایی علی اصغر شیرازی، دانشگاه شاهد تهران
4
برونو، فرانک. 1386. فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمه : فرزانه طاهری. تهران، نشر رشد.
5
بهارلو، علیرضا، فهیمیفر، علیاصغر. 1396. عناصر زیباشناختی در دیوارنگارههای قاجاری معراج پیامبر، فرهنگ و ادبیات عامه، شماره 13، صص 75-110.
6
پاکباز، رویین. ١٣٩٣. دایره المعارف هنر، چ ١٤، تهران: فرهنگ معاصر.
7
دادور، ابوالقاسم، محمدی خواه، محمد، حسینی، الهام. 1396. بررسی تطبیقی نگاره «در راه اورشلیم» و نگاره «معراج»، اثر سلطان محمد (با تاکید بر پیامبر(ص)، جبرئیل و براق)، پژوهش در هنر و علوم انسانی، شماره 5، صص 41-64
8
داندیس، دونیس ا .1371. مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، تهران، سروش.
9
رضازاده، طاهر. 1387. کاربرد نظریه گشتالت در هنر و طراحی، نشریه آینه خیال، شماره 9.
10
شاپوریان، رضا.1386. اصول کلی روانشناسی گشتالت. تهران، نشر رشد.
11
شایسته فر، مهناز.1384. عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی.
12
شین دشتگل، هلنا.1391. معراج نگاری نسخههای خطی تا نقاشیهای مردمی با نگاهی به پیکرنگاری حضرت محمد (ص)، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
13
عبداله، زهرا .۱۳۹۴. پایاننامه دکتری با عنوان ”تبیین ریشه های ماهوی معراج و بازتاب آنها در حوزه تصویر با تأکید بر نگاره های معراج پیامبر گرامی اسلام(ص)“، به راهنمایی مهدی پوررضاییان و علی اصغر شیرازی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد تهران.
14
فروغینیا، مریم، دادور، ابوالقاسم. 1396. مطالعه تطبیقی تأثیر و تأثر در ویژگیهای تصویری معراجنگارههای صفوی و گورکانی، مطالعات تطبیقی هنر، شماره 14، صص 121-135.
15
کامرانی، بهنام. ۱۳۷۷. پایاننامه کارشناسیارشد با عنوان ”رمزشناسی معراج“، به راهنمایی ژاله آموزگار، دانشگاه هنر تهران.
16
کپس، جئورگی. 1375. زبان تصویر، ترجمه فیروزه مهاجر، تهران، سروش.
17
مافیتبار، آمنه، کاتب، فاطمه، حسامی، منصور. ۱۳۹۷. بررسی نگارهای از نگارهپردازیهای هزارویکشب صنیع الملک با نظریۀ «ادراک دیداری» مکتب گشتالت، نگره، دوره ۱۳، شماره ۴۵، صص ۷۲-۸۷.
18
مهدیزاده، علیرضا. 1395. بررسی مضمونی نگارههای نسخه فالنامه تهماسبی شاهکار هنر شیعی عصر صفوی، تاریخ و فرهنگ، شماره 97، صص 105-130.
19
مهدیزاده، علیرضا، بلخاریقهی، حسن. 1393. بررسی مضامین و نمادهای شیعی در نگاره معراج پیامبر صلی الله علیه و اله در نسخه فالنامه تهماسبی“، شیعهشناسی، شماره ۴۶، صص 25-46.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی آرایۀ جدول در نسخ خطی؛ با تأکید بر متون قرون چهارم تا نهم هجری قمری
جدول آرایهای ساده است که در نسخههای اسلامی اولیه هم دیده میشود. میتوان این جداول را بر اساس نقش آنها در صفحهآرایی به دو شکل جداول کاربردی و جداول تزیینی تقسیم کرد. با توجه به اینکه این آرایهها بهصورت مستقل و با تکیه بر نمونههای متقدم موجود در نسخ اسلامی کمتر موردپژوهش قرارگرفتهاند مطالعۀ پیشرو ضرورت یافته است. از طرفی شناخت هرچه بهتر این آرایه شناخت جنبههای دیگر هنر کتابآرایی را هم تسهیل میکند. هدف این پژوهش شناخت این آرایه، پیشینه و سبکها و ابزارهای مرتبط با آن بوده است. پرسشهای مطرح در این زمینه عبارت بودهاند از: 1. آیا تعاریف لغوی موجود از جداول (اعم از کاربردی و یا تزیینی) در متون با توجه به نمونههای موجود از هریک از آنها در نسخههای خطی مطابقت دارد؟ 2. پیشینۀ جدول و جدولکشی با استناد بر متون به چه تاریخی بازمیگردد؟ 3. چه سبکهایی از جدولکشی در متون ذکرشده است؟ در مقالۀ پیشرو در مرحله نخست متون به روش تحلیل محتوایی موردبررسی قرارگرفته و سپس سبکهای مطرحشده در متون در نسخ خطی شناسایی و معرفیشدهاند و برای جمعآوری اطلاعات علاوه بر اینکه متون منثور و منظوم در بازۀ زمانی مدنظر موردبررسی و تحلیل قرارگرفتهاند، تمامی نسخ خطی همزمان با متون نیز در کتابخانههای مجلس و ملک و دانشگاه تهران مشاهده و مورد ارزیابی قرارگرفتهاند. درنتیجۀ این پژوهش تعاریفی دقیقتر برای هر دودسته از جداول ارائه شد، ضمن اینکه با توجه به متون مشخص گردید که پیشینۀ جداول کاربردی در نسخ خطی بهپیش از اسلام بازمیگردد، هرچند که قدیمترین جدول کاربردی در نسخ اسلامی موجود، متعلق به قرن چهارم قمری است و در مقابل، واژۀ جدول در معنای جداول تزیینی از قرون پنجم و ششم در متون بکار برده شده است و این در حالی است که از قرون اولیه جداول تزیینی در نسخ خطی (مصاحف) دیده میشوند. سبکهایی از نحوۀ جدولکشی همچون جدول سه تحریر و سیمین و شنگرف، نیز در متون آمده که اغلب آنها نیز در نسخ خطی تا پیش از قرن نهم شناساییشدهاند.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1174_063688cb69e72622594ec186d0ffaeb7.pdf
2020-03-20
99
113
10.22070/negareh.2020.1174
جداول کاربردی
جداول تزیینی
نسخ خطی
متون تاریخی سدۀ چهارم تا نهم قمری
الهام
اکبری
elhamakbari_90@yahoo.com
1
کارشناسی ارشد، دانشکدهٔ حفاظت و مرمت
LEAD_AUTHOR
سعید
خودداری نایینی
khoddari@gmail.com
2
استادیار دانشکدهٔ حفاظت و مرمت
LEAD_AUTHOR
ابن ندیم، محمدبن اسحاق، 1381، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر
1
اکبری، الهام، 1397، بررسی روند تکامل و کارکردهای جدولکشی در صفحهآرایی نسخخطی اسلامی از قرن ششم تا قرن نهم(ه.ق)، پایاننامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران، دانشکده حفاظت و مرمت
2
امیر معزی، محمدبن عبدالملک، 1385، دیوان، تصحیح محمد رضا قنبری، تهران: انتشارات زوار.
3
انوری، علیبن محمد، 1372، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
4
اوحدی اصفهانی، 1335، دیوان، به اهتمام محمود فرخ، مشهد: چاپ خانه خراسان
5
اورستّی، پائولا، 85- 1384، «نسخههای خطی اسلامی: ویژگیهای مادی و گونه شناختی»، ترجمۀ شیرین بنی احمد، نامه بهارستان، تابستان و زمستان، سال ششم، شمارۀ 1و2
6
برهان، محمدحسین بن خلف، 1362، برهان قاطع جلد دوم، به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیر کبیر.
7
بندهش ایرانی دستنویس TD2، بیتا، به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسپاسا و محمود طاووسی، شیراز: موسسه آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز.
8
خجندی، عبدالجبار و رضا زاده ملک، رحیم، 1384، تنکلوشا، تهران: نشر میراث مکتوب.
9
دروش، فرانسوا، 1379، سبک عباسی، مترجم پیام بهتاش، تهران: نشر کارنگ.
10
دروش، فرانسوا، 1395، دستنامۀ نسخهشناسی نسخههای به خط عربی، ترجمۀ سیدمحمد حسین مرعشی، تهران: نشر سمت.
11
دهخدا، علی اکبر، 1339، لغت نامه، زیر نظر محمد معین، تهران: سازمان لغت نامه.
12
دهلوی، امیرخسروبن محمد، 1380، دیوان غزلیات، تصحیح اقبال صلاح الدین و مقدمه محمد روشن، تهران: انتشارات نگاه.
13
راوندی، محمدبن علی، 1386، راحه الصدور و آیه السرور، به سعی و تصحیح محمد اقبال؛ با مقدمه بدیعالزمان فروزانفر، مجتبی مینوی، تهران: انتشارات اساطیر.
14
ریشار، فرانسیس، 1383، جلوههای هنر پارسی، ترجمۀ ع. روح بخشان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
15
ساوجی، سلمان، 1367، دیوان، با اهتمام منصور مشفق و مقدمۀ تقی تفضلی، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
16
سراج شیرازی، یعقوب بن حسن، 1376، تحفه المحبین، با اشراف محمد تقی دانش پژوه و به کوشش: کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران: نشر نقطه.
17
جامی، عبدالرحمن بن احمد، 1386، ویراستار: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: اهورا
18
سعدی، مصلحبن عبدالله، 1386، کلیات، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
19
سیدیوسف حسن، 1390، رسالۀ جلدسازی، تصحیح علی صفری آق قلعه، تهران: میراث مکتوب
20
شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1380، «از مسائل کتاب پردازی در قرن هشتم»، نامه بهارستان، بهارو تابستان، سالدوم، شماره اول
21
شکری فومشی، محمد، 1396، راهنمای دستوشتههای مانوی تورفان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
22
طبری، محمد بن جریر، 1342، ترجمۀ تفسیر طبری، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
23
عطار، محمدبن ابراهیم، 1355، خسرو نامه، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: زوار
24
عطار، محمدبن ابراهیم، 1386، مختارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر سخن
25
عوفی، محمد، 1361، تذکرۀ لباب الالباب، از روی چاپ پروفسور براون؛ ترجمه دیباچه انگلیسی بفارسی بقلم محمد عباسی؛ با مقدمه و تعلیقات علامه محمد قزوینی؛ و تحقیقات سعید نفیسی، تهران: فخر رازی.
26
قلیچ خانی، حمید رضا، 1392: زر افشان، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر
27
قمی، ابو نصرحسن بن علی، 1374، المدخل الی علم احکام النجوم، مصحح جلیل اخوان زنجانی، تهران: نشر میراث مکتوب.
28
قمی، قاضی احمد، 1383، گلستان هنر، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات منوچهری
29
کمال الدین اسماعیل اصفهانی، 1348، دیوان، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتابفروشی دهخدا
30
مایل هروی، نجیب، 1372، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی
31
مایل هروی، نجیب، 1379، فرهنگ تاریخی اصطلاحات نسخه شناسی (جدول)، نامه بهارستان، پاییز و زمستان، شمارۀ 2، صفحات 31 تا 39
32
مایل هروی، نجیب، 1379، مفاهیم و اصطلاحات نسخه پردازی در شعر پارسی، نامه بهارستان، پاییز و زمستان، شمارۀ 1، صفحات 13 تا 17
33
میهنی، محمدبن عبدالخالق، 1389، آیین دبیری، تصحیح و توضیح اکبر نحوی، تهران: نشر دانشگاهی
34
نظامی، الیاس بن یوسف، 1381، خمسه، جلد یک، تصحیح وحید دستگردی، تهران: بهزاد.
35
وطواط، رشیدالدین، 1339، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابفروشی بارانی
36
Adamova, Adel Tigranovna-Bayani,manijeh(2015),Persian Painting: the arts of the book and portraiture,IMPRINT: Thames and Hudson, London
37
Thackston, Wheeler McIntosh, 2001, Album prefaces and other documents on the history of calligrphers and painters, Leiden. Boston. Koln: Brill.
38
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی نقوش و سیر تحول آنها در تختهای ایرانی دوران باستان
این مقاله پژوهشی پیرامون تختهای ایرانی در دوره باستان از سلسله ایلامیان تا پایان سلسله ساسانیان و آغاز اسلام در ایران است. هدف پژوهش شناسایی و معرفی گونههای متفاوت تختهای ایرانی و بیان چگونگی آنها در این دوره است. پژوهش درصدد پاسخگویی به سؤالهای ذیل است: 1. شکلهای مورد استفاده در طراحی تختهای ایرانی در دوره باستان کدامند؟ 2. مفاهیم مرتبط با نقوش تختهای ایرانی در دوره باستان چیست؟ پژوهش حاضر از لحاظ روش پژوهشی توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر آیکونوگرافی است. شیوه گردآوری دادهها کتابخانهای و میدانی است. نتیجه حاصله چنین بود که مبلمان ایرانی در دوره باستان، در عین تفاوتهای بسیار، مسیری ممتد را در روند طراحی طی کرده است. در هر دوره شاهد بهکارگیری نقشمایههای حیوانات اساطیری، اشکال هندسی و ساده در طراحی مبلمان هستیم که هر یک متناسب با باورهای مذهبی، کاربرد و درجه اجتماعی افراد، مورد استفاده قرار میگرفته است. بهاینترتیب خدایگان، شاهان و ساتراپها در مراسم آیینی و رسمی از مبلمان با طراحی پیچیدهتر و پرکارتر به کار میبردند و در ضیافتها و مراسم غیررسمی، مبلمان سادهتر توسط آنها و نیز مردم عادی مورد استفاده قرار میگرفت.
https://negareh.shahed.ac.ir/article_1175_aaf6cc4e60942a9d8e9e1eb785691c71.pdf
2020-03-20
115
133
10.22070/negareh.2020.1175
تخت
چهارپایه
صندلی
ایران باستان
سیده مطهره
موسوی
motaharehmousavi@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی
AUTHOR
حسنعلی
پورمند
hapourmand@modares.ac.ir
2
مدیر گروه پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
لیلا
کریمی فرد
l_karimi@azad.ac.ir
3
استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی
AUTHOR
اسفندیاری، آزرمیدخت، (1377)، پیشینه صندلی و گل نیلوفر آبی در مدارک باستانشناسی، مجله باستانشناسی و تاریخ، سال ۱۱، شماره ۱ و ۲،63-70.
1
بریان، پیر، (1381)، امپراتوری هخامنشی، ترجمه ناهید فروغان، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
2
بویس، مری، (1375)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتیزاده، تهران: توس.
3
پرادا، ایدت، (1383)، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4
پوپ، آرتور، (1387)، سیری در هنر ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
5
پلاسعیدی، کتایون، (1381)، نقش مار در فرهنگ و تمدن ایلام، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، مرکز تحصیلات تکمیلی میرداماد.
6
رضایی، منصور، (1385)، معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 1، فصلنامه هنر معماری. شماره ۱،14-33.
7
رضایی، منصور، (1385)، معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 2، فصلنامه هنر معماری. شماره 2، 16-20.
8
زاهدی، محمدرضا، (1389)، پیشینه تخت و صندلی در ایران، سومین کنفرانس بین المللی تجارت جهانی مبلمان، دکوراسیون و طراحی داخلی (دکو 2010)، (قابل دسترس در سایت http://tefso.ir) تاریخ دسترسی 30/11/96.
9
سجادی، آیدا، (1381)، تختهای ایلام از ۳۰۰۰ - ۶۴۰ قبل از میلاد، پایاننامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، مرکز تحصیلات تکمیلی میرداماد.
10
شاپور شهبازی، علیرضا، (1376)، اسب و سوارکاری در ایران باستان، مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، ش ۱ و ۲، 27-40.
11
شاهسوارانی، وحید، لطفی قرایی، فرزانه، (1391)، مبلمان در فرهنگ اورارتو) با نگرشی بر جنس، تکنیک ساخت، تزیین)، مجله کندوکاو، سال چهارم، شماره ششم، 57-76.
12
قدسی، لیدا، (1376)، بررسی نقوش مهرهای دوره ساسانی و مقایسه با هنرهای آن دوران، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
13
کاظمپور، زیبا، عابدوست، حسین، (1387)، مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسهای تطبیقی با هنر بین النهرین، نگره، شماره 8 و 9، 97-111.
14
کخ، هاید ماری، (1376)، از زبان داریوش، مترجم پرویز رجبی، تهران: کارنگ.
15
کیا، صادق، (1346)، تخت، مجله هنر و مردم، دوره 6، شماره 64، 2-15.
16
کریستن سن، آرتور، (1382)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسی، تهران: انتشارات صدای معاصر و ساحل.
17
گرانت، مایکل، هیزل، جان، (1390)، فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و روم)، مترجم رضا رضایی، تهران: نشر ماهی.
18
گیرشمن، رومن، (1379)، بیشاپور، ترجمه اصغر کریمی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
19
گیرشمن، رومن، (1371)، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
20
گیرشمن، رومن، (1370)، هنر ایران در دوران پارت وساسانی، ترجمه بهرام فرهوشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
21
عابدی، فاطمه، (1382)، شکل و کاربرد تختهای هخامنشی از ۵۵۰ - ۳۳۰ ق.م، پایاننامه کارشناسی ارشد باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
22
محمد حسنی، میرزا، (1393)، بازنگری و تأملی در نقش برجستة محو شده پادشاه ساسانی در نقش رستم، مطالعات باستانشناسی، دوره 6، شماره 2، 21-37.
23
موسوی، سیده مطهره، (1389)، مبلمان ایران باستان (تختهای ایران باستان)»، فصلنامه معماری و ساختمان، شماره 24، 171-179.
24
موسوی، سیده مطهره، (1389)، بررسی اندیشههای تاثیر گذار در طراحی مبلمان با نقشمایه مار در ایران، فصلنامه معماری و ساختمان، شماره 25، 126-130.
25
مهر آفرین، رضا، (1380)، نقوش اساطیری مهرهای استوانه ای ایلام، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 15، 269-300.
26
هینس، والتر، (1387)، شهریاری ایلام، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
27
Barnett, R. D, (1950), "Excavations of the British Museum at Toprakkale near Van", Iraq XII.
28
Harper, P. O, (1979), Thrones and Enthronement Scenes in Sasanian Art, Iran, Vol. 17, 49-64.
29
Paspalas, Stavros A., (2000), On Persian-Type Furniture in Macedonia: The Recognition and Transmission of Forms, American Journal of Archaeology, Vol. 104, No. 3, 531-560.
30
Saidi, Farrokh, (2006), The Two Versions of the Achaemenid Throne, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 20, 77-86.
31
Tadmor, Miriam, (1974), Fragments of an Achaemenid Throne from Samaria, Israel Exploration Journal, Vol. 24, No. 1, 37-43.
32