%0 Journal Article %T تحولات طراحی فرش با استناد به نگاره‌های مکاتب هرات و شیراز از نیمهٔ دوم سدهٔ نهم تا آغازین سال‌های سدهٔ دهم در ایران %J فصلنامه نگره %I دانشگاه شاهد %Z 2676-7244 %A شادلو, داود %D 2020 %\ 06/21/2020 %V 15 %N 54 %P 55-75 %! تحولات طراحی فرش با استناد به نگاره‌های مکاتب هرات و شیراز از نیمهٔ دوم سدهٔ نهم تا آغازین سال‌های سدهٔ دهم در ایران %K فرش ایران %K طراحی فرش %K نگارگری %K مکتب هرات %K مکتب شیراز %K مکتب ترکمان %R 10.22070/negareh.2020.1238 %X در ایران از آغاز دورهٔ اسلامی تا صفویه (سدهٔ یکم تا دهم) فرش سالم و کاملی بجای نمانده است که بر پایهٔ آن بتوان طرح‌ها و نقوش رایج آن دوران را شناسایی کرد؛ ازاین‌رو منابع در دسترسی که طرح و نقش فرش‌های این بازهٔ زمانی را بنمایاند یا نگاره‌هاست یا منابع مکتوبی چون سفرنامه‌ها و تواریخ که استناد به آن‌ها همیشه بحث‌هایی را میان کارشناسان برانگیخته است. در پژوهش‌های انجام‌گرفته نیز بیشتر تمرکز پژوهشگران بر نقوش بوده است و کمتر به سیر تحولات ساختار نقشه یا طرح‌ها پرداخته‌اند. موشکافی روند دگرگونی ساختار (فرم) طرح‌های فرش‌ ایران از نیمهٔ دوم سدهٔ نهم تا اوایل سدهٔ دهم ق هدف این مقاله است. اهمیت این بازهٔ زمانی از آن‌روست که احتمالاً ساختار نقشهٔ فرش ایران از این تاریخ به بعد اندک‌اندک از طرح واگیره‌‌ای ترکی-مغولی با نقوش شکسته فاصله گرفته و به نقشه‌های یک‌دوم و یک‌چهارم با نقوش گردانِ پیچیده می‌رسد؛ لذا سؤال‌های اصلی این مقاله عبارت‌اند از: 1. مهم‌ترین تحولات در طرح فرش‌های ایرانی از میانهٔ سدهٔ نهم تا آغازین سال‌های سدهٔ دهم چگونه رخ داده است؟ 2. چه کسانی در تحولات طرح فرش ایران از میانهٔ سدهٔ نهم تا آغازین سال‌های سدهٔ دهم نقش داشته‌اند؟ این مقاله به روش توصیفى-تحلیلى نوشته شده و روش جمع‌آورى اطلاعات اسنادى (کتابخانه‌ای) است. جامعهٔ آمارى عبارت‌ است از نگاره‌هایی که در فاصلهٔ سال‌های 849 تا 920ق در ایران تصویر شده و در آن‌ها نمونه‌هایی از فرش‌های آن دوران بازتاب یافته است؛ همچنین به منابع تاریخی (تاریخ‌نگاری، سفرنامه‌) رجوع شده است. داده‌ها به روش کیفى تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که طراحی فرش‌ در ایران در بازهٔ زمانی ۸۴۹ تا ۹۲۰ ق از قید طرح‌های واگیره‌ای ترکی‌ـ‌مغولی که دارای نقوش شکسته بوده‌اند رهایی می‌یابد و ساختار نقشه از   به نقشه‌های  و  در تغییر می‌کند. این تحولات از هرات آغاز سپس در شیراز و تبریز نیز رواج می‌یابد. بر اساس شواهد موجود کمال‌الدین بهزاد و فرهاد نقش موثری در این تغییرات داشته‌اند. %U https://negareh.shahed.ac.ir/article_1238_69d876af73d6a626d43c81acc2996355.pdf